Hoće li Brisel zaustaviti Budimpeštu?

Mađarski premijer Viktor Orban vjerovatno nije kukavica. U srijedu je u Evropskom parlamentu ponovo slušao kritike protiv njegove Vlade zbog niza spornih zakona. „Ja i svi Mađari volimo jasne riječi, čak i kada se to ne sviđa svakome", rekao je Orban pred relativno praznim klupama Evropskog parlamenta. „Mađar se nikada ne predaje", dodao je uz smiješak.

Potpredsjednik Evropske komisije Frans Timermans je prethodno mirnim tonom, ali ipak oštro optužio mađarsku vladu da dokida demokratiju u svojoj zemlji. Osudio je pokušaj zatvaranja Centralnoevropskog univerziteta (CEU) koji je u Budimpešti utemeljio milijarder Džordž Soros. Sloboda istraživanja i angažman u civilnom sektoru su vezivno tkivo svake demokratije, rekao je Timermans.

Od juče je postalo konkretno – Evropska komisija zvanično pokreće postupak provjere mađarskog zakona o visokom obrazovanju. Prema njemu, strani univerzitet koji radi u Mađarskoj mora imati i kampus u matičnoj zemlji. To je udarac na CEU koji nema sjedište u Americi.

Pokrenuta je i provjera zakona o azilu koji od skora predviđa interniranje izbjeglica na granici sve do odluke o njihovom zahtjevu za azil. Ta dva zakona, prema tumačenju Timermansa, vjerovatno nisu u skladu sa evropskim pravom.

Sugestivni upitnik

Timermans se posebno osvrnuo na upitnik koji je zvanična Budimpešta uputila svim domaćinstvima u Mađarskoj. Taj je upitnik naslovljen „Zaustavite Brisel!" i obiluje sugestivnim pitanjima kako bi se pribavila podrška Mađara za osudu tobožnjeg „diktata EU" u poreskoj, izbjegličkoj ili energetskoj politici.

„Ne odlučuje Brisel u Evropskoj uniji", rekao je Timermans, „nego države članice uključujući i Mađarsku". O diktatu se uopšte ne može govoriti, rekao je Timermans. Podsjetio je da recimo poreska politika leži potpuno u nadležnosti pojedinačnih zemalja te da je Mađarska sama razrezala svojim građanima porez na dodatu vrijednost od 27 odsto što je evropski rekord.

Orban nije ostao dužan: „Ja ovdje branim moju zemlju." "Soros, koji je bio protiv zajedničke valute eura, uništio je desetine hiljada ljudi na istoku Evrope svojim finansijskim mahinacijama", rekao je Orban. Osim toga, zakon o visokom školstvu nije pisan zbog CEU već pogađa 22 univerziteta koji treba da ispune iste standarde kao i ostali, rekao je Orban. Citirao je iz jednog elektronskog pisma koje je rektor CEU uputio studentima i u kojem se kaže da CEU nije ugrožen.

Orban je još rekao da je privržen EU, ali da želi drugačiju, reformisanu Uniju. „Nezadovoljni smo načinom rada." Mađarska, dodao je, ni po koju cijene neće primati migrante. A na postupke koji su pokrenuti u Briselu gleda opušteno. Evropska komisija je već pokretala slične postupke zbog zakona o medijima i reforme Ustavnog suda pa se sve završilo kompromisom sa Orbanom.

Malo spektakla

Debati su ton dala dvojica oštrih govornika koji često dospijevaju u naslove. Gi Ferhofštat, šef liberala u Evropskom parlamentu, pitao je: „Šta je sljedeće, gospodine Orban, hoćete li ubuduće javno spaljivati knjige?" Pitanje je imao i Najdžel Faraž iz britanskog UKIP-a: „Kada ćete konačno istupiti iz EU i pridružiti se klubu Bregzit?"

Uvijek se kod ovakvih postupaka potegne i pitanje para. Mađarska je jedan od najvećih neto-primalaca iz budžeta EU. Po stanovniku je Mađarska 2015. godine recimo dobila 470 evra iz evropske kase, po čemu je zemlja na trećem mjestu iza Slovačke i Češke. „Mi nismo prosjaci", odgovorio je Orban. Takva raspodela budžeta je, smatra, opravdana jer je cilj da se posle komunističke vladavine na istoku Evrope stvore isti uslovi kao na zapadu.

Postupak koji je pokrenula Evropska komisija bi mogao trajati godinama i u ekstremnom slučaju biti završen izricanjem kazni za pogođenu članicu.