Ko kontroliše džihadiste-povratnike iz Sirije u Makedoniji?

„Samo u Makedoniji imamo 72 povratnika, lica koja su bila na ratištima. Otišli su kao ekstremisti, vratili se kao teroristi“, izjavio je makedonski predsjednik Đorđe Ivanov povodom terorističkih napada u Briselu, uvjeravajuću građane da mogu da budu mirni, jer nadležne službe uspješno vode brigu o bezbjednosti. Podatak o broju povratnika nije nov. Sličnu brojku šef države je iznio i prošle godine: „U Siriji ima 110 boraca iz Makedonije, 25 ih je poginulo, a 69 se vratilo u zemlju“.

S obzirom na to da se brojke ne smanjuju, postavlja se pitanje šta preduzimaju bezbjednosne službe? Možda zbog poverljivosti informacija, Ministarstvo unutrašnjih poslova (MVR) nije dalo odgovor kakve su mjere preduzete i da li brojke obuhvataju i lica koja su privedena tokom policijske akcije „Ćelija“?

Spremnost za brzu reakciju

U nedostatku konkretnih informacija, stručnjaci za bezbjednost fokus stavljaju na prevenciju. Vojno-politički analitičar Blagoja Markovski smatra da će se broj povratnika povećati zbog surovih ratnih zbivanja, kao i zbog konkretnih ciljeva povezanih sa matricom džihadizma.

„Svi ovi povratnici, ukoliko se ne resocijalizuju, predstavljaju posredno i neposredno opasnost za bezbjednost Makedonije. Posredna opasnost je kroz mobilizaciju, propagiranje i vrbovanje novih boraca za ratišta u Siriji. Neposredna opasnost je, međutim, direktna prijetnja za bezbjednost zemlje izražena kroz terorizam i druge vidove organizovanih ili pojedinačnih akata nasilja na lica, vitalne objekte i infrastrukturu. Od kako su zemlje na takozvanoj Balkanskoj ruti zatvorile svoje granice za izbjeglice, Makedonija mora da bude spremna za brzu reakciju. Ekstremisti i određene isturene strukture Islamske države, kroz terorističke napade mogu da izazovu nepovoljnu bezbjednosnu situaciju i veću destabilizaciju regiona. Od koristi bi mogla da im bude i rastrzanost službi bezbjednosti koje su angažovane na suzbijanju izbegličke krize na južnoj i sjevernoj granici“, ocjenjuje Markovski.

Angažovanost bezbjednosnih službi i dalje će u velikoj mjeri biti usmjerana na kontrolu granica, s obzirom na to da je juče podržan prijedlog da se do 15. juna produži njihov angažman na južnim i sjevernim granicama. Prva odluka da se formiraju specijalne jedinice za kontrolu tranzita izbjeglica, donesena je u avgustu prošle godine sa rokom važenja od 30 dana, a zatim je bila produžena.

Nephodna bezbjednosna procjena

Mogu li građani da budu spokojni nakon saznanja da je u zemlji 72 povratnika sa ratišta?

„Ukoliko nadležne bezbjednosne službe dođu do saznanja za takve osobe, trebalo bi da obezbijede operativne i pravno-relevantne dokaze o njihovom učešću u vojnim i paravojnim formacijama u inostranstvu i da počnu njihovo procesuiranje – podnošenjem krivičnih prijava i daljim procesuiranjem od strane tužilaštva“, kaže dr. Tome Batkovski, profesor na Fakultetu za bezbjednost. Prema njegovim riječima, treba imati u vidu da je Makedonija u regionu koji je označen kao regrutna baza za ekstremne islamističke organizacije, što znači da tu činjenicu treba veoma ozbiljno shvatiti. Takođe je potrebna temeljna bezbjednosna procena, o tome kolike su prijetnje za Makedoniju, od strane pojedinica i organizacija, sa pozicije islamskog fundamentalizma.

„Na osnovu te procjene, nedležne službe su dužne da sprovedu niz operativnih mjera za pravovremeno otkrivanje, praćenje, dokumenotovanje i sprečavanje svih aktivnosti koje spadaju u zločin protiv države“. U to spadaju i aktivnosti koje imaju za cilj otkrivanje lica koja planiraju da izvrše terorističke napade - od regrutovanja pojedinaca i indoktrinacije do neposrednog izvšavanja terorističkih akcija. Glavni zadatak svake države je da na vrijeme spreči teroristički akt, u jednoj od pripremnih faza. Taj plan bi trebalo sprovesti kroz kontinuiranu saradnju sa službama bezbjednosti susjednih zemalja i saradnjom sa SAD, Rusijom i Turskom“, kaže Batkovski.

Predsjednik Ivanov se u više navrata žalio da upravo ta saradnja ne funkcioniše, uprkos naporima Makedonije. „Moja kritika je usmjerena upravo ka tome. I države i službe bi trebalo da razmjenjuju saznanja i da uvijek budu korak ispred bilo kakvih prijetnji. Službe moraju da sarađuju na bezbjednosnom planu i da razmjenjuju informacije. Da ne budu robovi birokratske procedure – nismo u EU i nemamo pristup bazama podataka…Mi to nudimo za bezbjednost kontinenta i drugih zemalja EU, koje će i u budućnosti biti suočene sa terorističkim napadima u pretnjama. Ali ne samo Evropa, ovo je planetarni problem“, rekao je Ivanov.

Desetine lica uhapšeno u akciji „Ćelija“

U Makedoniji je u toku sudski proces protiv osoba optuženih za regrutaciju boraca za sirijsko-iračke frontove koji su uhapšeni u akciji „Ćelija“, koja je počela 6. avgusta prošle godine. Poslije višemjesečne istrage prikupljeni su dokazi da su oni bili u paravojnim formacijama, da su vrbovali i poticali ljude da im se priključe, kao i da su prikupljali finansijska i logistička sredstva. Tokom akcije je izvršeno 28 pretresa u Skoplju, Gostivaru, Kumanovu i Strugi, najprije je uhapšeno devet osoba, a poslije nekoliko mjeseci još četiri. Za dvadeset lica se još uvijek traga. Policija nije saopštila da li su svi oni uvršteni u broj od 72 povratnika.

Makedonija je do sada u više navrata od strane IS boraca bila označena kao moguća meta napada. Bivši ministar unutrašnjih poslova Pavle Trajanov smatra da je zemlja stabilna i da nema informacija da je bila moguća meta terorističkih napada. Aktivnosti, prema njegovim riječima, treba da budu usmjerene ka prevenciji.

„Nije potrebna paradna manifestacija sile, već mobilizacija obavještajnih kapaciteta i saradnja službi sa ciljem pravovremenog otkrivanja i prevencije. Pored nadziranja onih koju su učestvovali u sukobima u Siriji, potrebno je uključivanje vjerskih zajednica, uticajnih pojedinica, nevladinih organizacija, političkih partija i medija za njihovu socijalizaciju i odvraćanje od aktivnosti sa kojima može biti ugrožena bezbjednost građana“, poručuje Trajanov.

Većina eksperata se slaže da klasične bezbjednosne mjere post-festum daju slabe rezultate ako im ne prethodi prevencija. Oni smatraju da se najbolja zaštita od ekstremizma postiže kroz socijalne mjere koje imaju za cilj sprečavanje nasilja. Na resocijalizaciju mladih apelovao je još prošle godine i poglavar Islamske vjerske zajednice u Makedoniji, Sulejman Redžepi. On se zalagao za konkretne programe - koji su se u Švajcarskoj i Njemačkoj pokazali kao dobri – kada vjerska lica pomažu resocijalizaciju onih koji su osuđeni zbog ratovanja u inostranstvu.

„Cilj je da se sa njima radi i za vrijeme izdržavanja zatvorske kazne. Naš program može da zaživi i u zatvorima, na legalan i legitiman način. Zaista treba ljude vratiti na pravi put“, naglašava Redžepi.

Prema nezvaničnim podacima, oko 3.000 ljudi koji su učestvovali u borbama u Siriji, trenutno žive kao povratnici na teritoriji EU. Mnogi od njih su u povratku koristili Balkansku rutu. Utvrđeno je i da su neki od njih prošle godine učestvovali u terorističkim napadima u Parizu.