Lignit – teški zagađivač širom Evrope

Autor teksta Marko Biren podsjeća da je od 1990. Njemačka na prvom mjestu u svijetu kada je riječ o eksploataciji lignita ili „mrkog uglja”. Prije ponovnog ujedinjenja prednjačila je Istočna Njemačka. Godišnja količina uglja koju iskopa Njemačka konstantna je – između 160 i 180 miliona tona godišnje.

Ali Kina je Njemačkoj za petama, napominje autor, jer je u posljednje dvije decenije utrostručila količinu iskopanog lignita. Pošto je Njemačka donijela odluku da potpuno prestane sa eksploatacijom uglja 2038. sigurno će izgubiti vodeću poziciju. Trenutno Njemačka ima tri velika rudna područja, rajnsko u kojem iskopava 80 miliona tona godišnje, drugo je u regionu Lužica sa četiri kopa i 60 miliona tona uglja godišnje. Treće područje je južno od Lajciga koje daje 20 miliona tona lignita godišnje. A četvrto lignitno područje u Donjoj Saksoniji zatvoreno je 2016.

„Širom Njemačke je uništeno 300 sela, a preseljno 100 000 ljudi radi eksploatacije lignita”, saznajemo u tekstu.

Poljska i Češka

„Ako zanemarimo Tursku i Rusiju, koje su djelimično evropske zemlje, ali lignit u međuvremenu eksploatišu isključivo u svojim azijskim dijelovima, onda je Poljska sa 60 miliona tona uglja godišnje drugi po veličini proizvođač lignita na kontinentu. Dvije trećine od te količine otpada na Belhatov, jedan od tri velika površinska kopa. U blizini je istoimena najveća evropska termoelektrana. Drugi po veličini kop Turov je postao poznat 2019. kada je Poljska nastavila sa eksploatacijom lignita uprkos odluci Evropskog suda”.

Autor objašnjava pozadinu poljske svađe sa Evropskom unijom navodeći da se četvrtina struje u Poljskoj proizvodi upotrebom lignita, a na osnovu crnog uglja Varšava proizvodi skoro polovinu električne energije. U Poljskoj se planira da se svi rudnici zatvore najkasnije 2049.

Za Češku autor kaže da zemlja proizvodi oko 35 odsto potrebne energije na osnovu lignita, i time je poslije atomske energiji drugi po važnosti emergent. „U Češkoj je liberalno-socijalna manjinska vlada 2020. donijela odluku o prestanku eksploatacije uglja 2038., a sljedeća vlada, sačinjena od dotadašnjih pet opozicionih partija pomjerila je datum čak na 2033. Oko 40 miliona tona uglja se iskopa godišnje u Češkoj”.

Autor navodi podatak da je Most, sa 50 000 stanovnika do sada vjerovatno najveći grad u svijetu koji je žrtvovan uglju, a da je tamošnja crkva premještena na šinama.

Srbija, Bugarska, Rumunija, Grčka

„37 miliona tona lignita se u Srbiji iskopaju godišnje u područjima južno i istočno od Beograda. Postoji i niz manjih kopova u centralnoj Srbiji, ali na njih otpada svega dva odsto od ukupne količine uglja. Oko 70 odsto električne energije u Srbiji se proizvodi na osnovu lignita. Nacionalno-konzervativna vlada je 2021. objavila da želi dugoročno da podigne udio obnovljivih izvora energije u ukupnoj proizvodnji energije na 50 odsto, kako bi najkasnije 2050. prekinula eksploataciju lignita.

Bugarska proizvodi 45 odsto energije u zemlji na osnovu 30 miliona tona iskopanog lignita godišnje. Lignit se dobija u deset površinskih kopova na jugu i jugoistoku zemlje“.Autor napominje da je bugarski parlament prije nekoliko dana velikom većinom donio odluku o obustavljanju eksploatacije uglja 2038. Time je parlament odustao od prvobitnog termina 2026. jer bi to značilo nedovoljnu energetsku bezbijednost i gubitak hiljada radnih mjesta. Autor teksta napominje da politička nestabilnost u Bugarskoj, gdje od 2021. ne postoji stabilna parlamentarna većina, ne pogoduje formiranju dugoročne energetske politike.

„Oko 24 miliona tona lignita godišnje se iskopa u Rumuniji, a to pokriva oko 20 odsto energetskih potreba zemlje“, navodi se u tekstu i dodaje se da je rijetko gdje rudarstvo tako rascjepkano kao u Rumuniji, jer se lignit dobija na 30 manjih kopova širom zemlje. Rumunija je prema navodima iz teksta 2021. odlučila da prestane sa eksploatacijom uglja 2032. „To bi se trebalo kompenzovati obnovljivim izvorima energije i nuklearnom energijom, koja je već sada, poslije energije vode, drugi najvažniji izvor energije“.

Iz teksta saznajemo da je Grčka prvobitno namjeravala da prekine upotrebu uglja 2028. Ali sada je donesena odluka da to bude već 2025. Trenutno skoro pola energije Grčka dobija iz lignita. Planira se da se na mjestima površinskih kopova naprave solarni parkovi.

Bosna i Hercegovina, Kosovo, Sjeverna Makedonija

„Bosna i Hercegovina proizvodi 14 miliona tona lignita godišnje – time je količina izvađenog lignita za jednu deceniju skoro udvostručena. Značaj uglja kao energenta je velik, on pored vodene snage, pokriva polovinu energetske potrebe zemlje. Do 2050. bi trebalo da se završi sa eksploatacijom uglja. Izgradnja obnovljivih izvora energije, kao i modernizacija postojećih hidroelektrana otežani su političkim okolnostima, pošto dvije entitetske vlade slijede različite energetske ciljeve.

Smatra se da na području Kosova postoje najveće rezerve lignita na svijetu, kojima bi Kosovo moglo decenijama da snabdijeva i sebe i susjedne zemlje. Trenutno se na Kosovu iskopa sedam miliona tona lignita godišnje, koji skoro sam snabdijeva strujom dva miliona stanovnika, mada energetske potrebe jedva da mogu biti pokrivene, pa se planira proširenje termoelektrane u Obiliću. Na osnovu značaja koju lignit ima za dobijanje energije na Kosovu, ne može ni da se pomisli na prestanak eksploatacije uglja. Siromašna zemlja je za prelazak na druge izvore energije upućena na investicije iz inostranstva. A one su otežane kroz trajni sukob sa Srbijom, koja još uvijek posmatra Kosovo kao svoju teritoriju”.

U tekstu se navodi da Sjeverna Makedonija pokriva čak 80 odsto potreba za energiom na osnovu lignita, pa bi svako smanjivanje tog procenta značilo i sve veći uvoz energije. “Zemlja je, međutim, kako kandidat za prijem u EU, dužna da usmjeri buduću energetsku politiku prema prestanku korištenja uglja”. Autor navodi da otvaranje solarnog parka na jednom bivšem površinskom kopu u Sjevernoj Makedoniji zapravo ima simbolično značenje.

Od Mađarska do Španije – Crna Gora vodi

Iz teksta se saznaje da je planirano da posljednje termoelektrane budu ugašene u Mađarskoj već 2025. Godišnja proizvodnja iznosi osam miliona tona lignita. Mađarska pola energije dobija iz nuklearnih elektrana, a planirano je sve intenzivnije korištenje energije sunca i vjetra.

Slovenija, saznajemo u tekstu, proizvodi tri miliona tona lignita godišnje za jednu termoelektranu kod Velenja, a vlada je donijela odluku da se prekine sa eksploatacijom lignita 2033. Nedostajuća energija će biti nadoknađena atomskom energijom i energijom iz obnovljivih izvora. Problem u Sloveniji je – zaštita prirode jer „40 odsto zemljišta je zaštićeno i ne może se koristiti ni za solarne parkove ni za vjetroparkove“.

Autor navodi primjer Crne Gore gdje postoji jedna jedina termoelektrana na lignit koja pokriva 45 odsto energetskih potreba zemlje. „Sa 33 odsto slijedi iza toga miks obnovljivih energija, čime Crna Gora zauzima prvo mjesto u Evropi“

Autor navodi i primjer Slovačke koja je siromašna sirovinama i pokušaće da izgradi mješavinu atomske i obnovljive energije, ali i Albanije koja je prestala sa eksploatacijom lignita, a ionako je vadila manju količinu. „Španija je od 2018. sprovela izuzetno brz prestanak korištenja uglja i ponovo dovela u prirodno stanje svoje površinske kopove. Austrija je 2020. ugasila svoju posljednju termoelektranu, još 2007. je zatvorila svoje posljednje nalazište lignita”.

Priredio: Dragoslav Dedović

 Pratite nas i na Facebooku, preko Twittera, na Youtubeu, kao i na Instagramu