Orban želi neuspjeh samita Evropske unije

Ovaj put je mađarski premijer očigledno naumio da isposluje veliki dil na velikoj bini.- U dva pisma koja je poslao predsjedniku savjeta Evropske unije Šarlu Mišelu Orban je objasnio da Mađarska neće glasati ni za pokretanje pristupnih pregovora sa Ukrajinom ni za uključivanje finansijske pomoći za Ukrajinu u budžet Evropske unije. „Pozivam vas, uz dužno poštovanje, da se Savjet EU ne bavi ovim pitanjima, pošto će zbog nedostatka jednoglasnog stava takvi razgovori biti neuspješni“, napisao je Orban prošle nedjelje. „Dunavski diktator“, kako je Orbana jednom pomalo u šali nazvao bivši predsjednik Evropske komisije Žan-Klod Junker, prijeti vetom na glavne odluke. Promijenjeni budžet trebalo bi da sadrži 50 milijardi za Ukrajinu, a on isto kao i početak pristupnih pregovora mora da se usvoji jednoglasnom odlukom.

Dok se Orban sprema na ovakav napad na ostalih 26 članica Evropske unije, kod kuće je pokrenuo kampanju plakatiranja koju kritičari nazivaju antisemitskom i koja je uperena protiv Evropske komisije. Na plakatu je jevrejski preduzetnik Aleksandar Soroš, sin milijardera Džordža Soroša koji je porijeklom iz Mađarske, zajedno sa predsjednicom Evropske komisije Ursulom fon der Lajen. „Ne igramo kako oni sviraju“, napisano je ispod toga. Tako se šire teorije zavjere koje je Orban odavno lansirao. Organizuje se i referendum o pomoći Ukrajini, sa očekivanim rezultatom. Parlament koji je pod Orbanovom kontrolom za svaki slučaj je već glasao protiv pomoći Ukrajini. Šta je cilj premijera sa najdužim stažom u Evropskoj uniji? Šta želi da postigne?

Uništavanje Evropske unije kao cilj?

„Smatram da on pokušava da sada upotrijebi jaču polugu da bi promijenio EU iznutra i da uništi njenu aktuelnu formu“, smatra Andreas Bok, ekspert za Mađarsku u trustu mozgova „Evropski savjet za inostrane poslove“ (ECFR). On dodaje da je Orbanov dugoročan cilj da svoju ideologiju „iliberalne demokratije“ po mogućnosti prenese na Evropu. 

„On ima jasan cilj i jasnu predstavu kako bi Evropa morala izgledati. To nije integrisana Evropa, već Evropa koja se ograničava na ekonomsku saradnju. Evropa zasnovana na vrijednostima iz njegovog ugla ne postoji“, procjenjuje Andreas Bok držanje Mađarskog premijera. Analitičar dodaje da Orban istovremeno pruža pipke prema Rusiji i Kini, orijentišući se prema tamošnjim autokratama.

Orban kao vođa evropskih desničara?

Međutim, Mađarska ne namjerava da napusti EU. Orban i njegovi prijatelji iz mađarske privrede već 20 godina rado primaju subvencije i pomoć iz zajedničkog briselskog budžeta. Ipak, Evropska komisija već više od godinu dana zadržava znatna sredstva namijenjena Mađarskoj zbog velikih nedostataka u vladavini prava i suzbijanju korupcije. Radi se o ukupno 30 milijardi evra. Evropski sud u Luksemburgu je odobrio takav postupak. Bivši premijer Luksemburga Gzavje Betel je na samitu u oktobru optužio Viktora Orbana za „ucjnu“. I tada je Orban blokirao pomoć Ukrajini, tražeći da Brisel isplati sredstva za Mađarsku koja je zadržao.

Komisija Evropske unije se sprema za samit tako što namjerava da odmrzne deset milijardi evra za Mađarsku, pošto Budimpešta sada ispunjava određene uslove. Baš je zloban ko god pomisli da nije slučajno da je ova suma stavljena u izgled Mađarskoj baš uoči samita na kojem je najavljena mađarska blokada. Ali Andreas Bok ne misli da je Orbanov glavni cilj novac. Radi se o principima. Političar koji je počeo karijeru kao demohrišćanin da bi se pretvorio u desničarskog nacionalistu, smatra da je ojačan rezultatima desnih populista u Holandiji i Slovačkoj. Zajedno sa desničarskom premijerkom u Italiji, desnim nacionalnim pokretom u Francuskoj i Alternativom za Njemačku u Njemačkoj, on se priprema za izbore za Evropski parlament. „On ima osjećaj da sada može da postane lider desnog populističkog fronta. Osjeća vjetar u leđima. To naravno može da ima velikog uticaja na izbore za Evropski parlament, u junu naredne godine“, smatra Bok.

Da li EU i ovaj put može „kupiti" Orbana?

Samo novcem EU neće promijeniti Orbanov stav do kraja nedjelje. Često je to funkcionisalo, ali prema Mišljenju Danijela Hegeduša iz Njemačke Maršalove fondacije (German Marshall Fund) ovaj put je prepreka fundamentalno odbijanje zapadno orijentisane Ukrajine. Prema njemu bi mađarski tvrdolinijaš možda mogao da popusti kada je riječ o finansijskoj pomoći Ukrajini, ali ne i kada je reč o tome da Ukrajina korak po korak postane članica Evropske unije. „Zaista ne vidim mogućnost da mađarska vlada promijeni stav“. Hegeduš kaže da je Ukrajina koja želi da se odbrani od Rusije i da bude usidrena na Zapadu jeste antiteza Mađarskoj, koja se oslanja na Rusiju. „Premijer Orban nije zainteresovan za to, da Ukrajina pobijedi u ovom ratu. U tom smislu on postupa veoma racionalno i pokušava da iskoristi svako sredstvo, da oslabi Ukrajinu“. 

EU pokušava na lijep način

Predsjednik Ukrajine Volodimir Zelenski pokušao je prilikom susreta sa Viktorom Orbanom u Argentini da ubijedi mađarskog premijera da odustane od svog tvrdog stava. Očiglednoi nije u tome imao većeg uspjeha. Isto su pokušavali i francuski predsjednik Emanuel Makron tokom povjerljivog razgovora za večerom u Parizu, kao i predsjednik Savjeta EU Šarl Mišel prilikom posjete Budimpešti. Navodno su Njemačka i Francuska pokušali da utiču na Evropsku komisiju da oslobodi zamrznuta sredstva za Mađarsku. Viktor Orban, međutim, i dalje traži principijelnu debatu o Ukrajini za koju smatra da nije spremna za pristupne pregovore. U pravilu, Orban bi posle teatralnih nastupa na samitima Evropske unije poslije kojih bi Brisel napunio džepove Mađarskoj, odustajao od blokade. Možda će o ovaj put biti tako, nadaju se diplomati u Briselu. Viktor Orban je ipak debelokožac koji je navikao na ružne rijči u Briselu. Na samitu Evropske unije u junu 2021. iznervirani premijer Holandije Mark Rute je upitao Orbana zašto mađarska ne napusti Evropsku uniju, ako mu ništa ne valja.

Zaobići Mađarsku?

Teoretski bi članice Evropske unije mogle prema članu 7 Lisabonskog sporazuma ponovo pokrenuti postupak zbog nedostatka vladavine prava u Mađarskoj, i na samom kraju postupka uskratiti zemlji pravo glasanja unutar EU. Ali vrlo je ograničena volja drugih zemalja da Mađarsku istisnu iz Evropske unije i time izazovu tešku krizu institucija, smatra Danijel Hegeduš.

Izlaz iz krize bi mogla biti zajednička izjava 26 članica Unije da će naredne godine početi pristupni pregovori sa Ukrajinom. Pravno neophodni jednoglasni zaključak bi mogao da se obezbijedi kasnije. Finansijska sredstva bi svakoko morala da dospiju u ratom zahvaćenu Ukrajinu, smatraju diplomati Evropske unije u Briselu. Ako bude neophodno, zemlje koje su spremne da izdvoje sredstva, mogu bez Mađarske i mimo budžeta Evropske unije osnovati fond za pomoć Ukrajini.

Pratite nas i na Facebooku, preko X-a, na Youtubeu, kao i na  Instagramu