Rasizam je postao mejnstrim

„Ne smiješ da zauzimaš radno mjesto Mađarima“ – ta jasna poruka došljacima, ispisana na plakatima plave pozadine, trenutno se može vidjeti svuda u Mađarskoj. Neupućeni posmatrač bi pomislio da je plakatiranje preko noći obavila neka neonacistička grupa. Ali, neupućeni posmatrač bi se varao jer ovu promotivnu akciju sprovodi ni manje ni više nego mađarska vlada. To je dio obimne kampanje protiv izbjeglica i doseljenika. Tu je i anketiranje građana u okviru takozvane nacionalne konsultacije, a gdje se Mađarima poturaju sugestivna pitanja kako bi vlada dobila podršku za anti-izbjegličku politiku. Jedno od pitanja recimo glasi: nije li bolje finansijski podržati porodicu i rađanje djece umjesto trošiti novac na doseljenike?

Retorika mržnje

Tokom ove kampanje je Savjet Evrope (SE) objavio kritički izvještaj o stanju ljudskih prava u Mađarskoj. Posebno je dotaknuto i pitanje izbjeglica, a ilustrativno je da izvještaj potpisuje Odbor protiv rasizma i netolerancije SE. Taj odbor navodi da su mnogi potražioci azila u Mađarskoj praktično strpani u zatvor, da su maltretirani verbalno i psihički i nemaju priliku da se obrate advokatu niti organizacijama koje pružaju pomoć izbjeglicama. Kritikuje se i retorika mržnje protiv došljaka, ali i domaćih Roma, Jevreja i homoseksualaca, retorika koja uveliko prevazilazi samo desnoekstremne krugove i prodire u mejnstrim. SE traži od vlasti u Budimpešti da se odlučno bore protiv govora mržnje te da u zakonu bolje definišu sankcije.

Mađarska vlada odbacuje izvještaj kao neistinit. Tvrdi se da je odbor SE koristio „pogrešne i zastarjele podatke“, prije svega kada se radi o stanju izbjeglica u Mađarskoj. Recimo mjera „izbjegličkog pritvora“ zaista postoji, ali pogađa mnogo manje ljudi nego što se tvrdi u izvještaju, kažu u Budimpešti. Savjetu Evrope se prebacuje da je iz malog broja pojedinačnih slučajeva tendenciozno izvukao generalne zaključke.

Marta Pardavi, međutim, ima više povjerenja u izvještaj. Ona je na čelu Helsinškog odbora u Budimpešti i tvrdi da su podaci SE zasnovani na obuhvatnoj i preciznoj dokumentaciji. Izvještaj, što se tiče izbjeglica, zapravo opisuje stanje do kraja prethodne godine, a od tada je, tvrdi Pardavi, stanje samo postalo gore. „Recimo izvještaj u jednom dijelu hvali pozitivnu politiku prema integraciji i doseljavanju. Ali, u međuvremenu su izbjeglice u Mađarskoj predstavljene kao izvor opasnosti, a doseljavanje i integracija kao štetni“, kaže ona. Cijele prošle godine je u Mađarskoj 43.000 ljudi tražilo azil, dok je samo prvih mjeseci ove godine taj broj premašio 50.000.

Desno i desnije

Vlada u Budimpešti i konzervativna partija Fides premijera Viktora Orbana već mjesecima vode kampanju protiv doseljavanja i pri tome ne prezaju ni od ksenofobije. Orban stalno upozorava na navodno dolazeću propast Evrope i zatiranje njenih hrišćanskih korena – ukoliko Evropa ne bude čuvala svoje granice. „Briselske birokrate“ ne mogu da propisuju Mađarskoj kakvu će politiku imati prema doseljenicima, kaže Orban i dodaje da Mađarska mora biti „mađarska zemlja“ i da nije poželjno „masovno miješanje“ sa drugim kulturama i religijama. Premijer još obećava da će uraditi sve što je u njegovoj moći da spase mađarsku od multikulturalizma.

Doduše, Orban je već dugo poznat po nacionalističkoj i populističkoj retorici, ali poznavaoci prilika kažu da njegovi aktuelni istupi prevazilaze sve prethodne. Razlog se, tvrde politikolozi, krije u jačanju desničarske stranke Jobik, koja prema anketama zaostaje tek nekoliko procenata za Orbanovim Fidesom. Ujedno je Jobik jedina ozbiljna prijetnja premijeru pred sljedeće redovne izbore 2018. godine. „Zato i politika Fidesa sve više klizi udesno“, kaže Atila Juhas iz instituta Political Capital. „Fides tako pokušava da drži Jobik u šahu, ali zapravo samo zastupa program desničara i tako ih jača.“

Drugačije govori politikolog Agoston Mraz iz instituta Nezopont, koji je blizak mađarskoj vladi. On smatra da premijer Orban pokušava da „umjereno i pravim programom odgovori na uzroke zbog kojih je Jobik postao toliko popularan“. Anketiranje građana u vezi sa doseljavanjem i izbjeglicama, Mraz komentariše: „Čitava Evropa se bori sa pitanjem doseljavanja i do sada nije našla odgovor. Naša vlada tematizuje ovo pitanje u kontekstu evropske debate. Pitati građane za mišljenje jeste radikalno novi način, ali nije ekstremni.“

Drugačiji plakati

Istraživači javnog mnjenja jasno registruju rezultat ovakve politike vlade – budimpeštanski institut Tarki je početkom maja objavio rezultate jednog ispitivanja koji pokazuju najveći stepen ksenofobičnih stavova u društvu još od sloma komunizma. Građanski aktivisti pokušavaju da nešto preduzmu, makar simbolično. Jedan šareni skup – u kojem je satirična stranka „Mađarska partija plavorepih pasa“ kao i niz blogera – planira da otpočne sopstvenu akciju lijepljenja plakata. Biće takođe plavi, ali ispisani engleskim jezikom: „Oprostite našem premijeru“ ili jednostavno „Welcome to Hungary“.