Simboli različitih epoha

Sjeverni tok 2 ne silazi sa medijskih naslovnica, ali skoro jedva da se čuje nešto o "starijem bratu" ovog gasovoda kroz Baltičko more između Rusije i Njemačke. Već tačno deset godina kroz njega se pouzdano isporučuje gas Zapadnoj Evropi.

8. novembra 2011. bio sam među novinarima koji su iz istočnonjemačkog grada Lubmina kod Greifswalda izvještavali o puštanju u rad prvog ogranka prvog Sjevernog toka. Kada se danas prisjeti radosno uzbudljive atmosfere tog dana, može se posebno jasno osjetiti koliko se sve promijenilo u proteklih deset godina.  

Rusko-evropski projekat u vremenima približavanja

Tada su njemačko-ruski ekonomski odnosi doživjeli pravi procvat, Rusiju je predstavljao predsjednik Dmitrij Medvedjev, koji je budio nade (ili iluzije?) da će Moskva zauzeti liberalni prozapadni kurs, a zajedno sa njim i šefovi vlada Njemačke, Francuske i Holandije odvrnuli su simbolični ventil - prvi Sjeverni tok imao je podršku EU-a. Gasovod je doživljavan kao rusko-evropski projekat.

On je pak i tada imao odlučne protivnike među novim članicama EU-a. Kada se pomisli na današnje sporove oko Sjevernog toka 2 i pokušaje Moskve da ucjenjuje pomoću praznih njemačkih i austrijskih Gazpromovih rezervoara gasa, čini se da se bolje može razumjeti na šta su Poljaci i baltičke zemlje tada u osnovi upozoravali: ukoliko nekim partnerima date  mali prst, oni onda požele cijelu ruku.

Bilo je tada i bitnih argumenata u korist ovog gasovoda. Sa Sjevernim tokom, pored dva već postojeća transportna koridora preko Ukrajine i Bjelorusije, došao je i treći - preko Baltičkog mora direktno od Rusije do Njemačke, bez tranzitnih zemalja. To je bila prava diverzifikacija puteva isporuke.

Realno je to bilo i enormno proširenje transportnih kapaciteta u pravcu EU-a - za cijelih 55 milijardi kubnih metara godišnje! Ovdje je povećana potražnja za energijom, vlastita proizvodnja gasa opala je usljed iscrpljivanja nalazišta, a planovi za dekarbonizaciju još nisu bili na današnjem nivou.

Ali odlučujući faktor je bio to što se tada jednostavno radilo o posve drugačijoj epohi - vrijeme ekonomskog i djelimice političkog približavanja Rusije i EU-a. Sjeverni tok je bio proizvod i istovremeno simbol ovog otopljavanja odnosa.

Besprimjerna razmjena dobara sa njemačkim partnerima

Treba podsjetiti da se tada nije radilo "samo" o postavljanju dvije paralelne cijevi, od kojih je svaka duga 1.224 kilometra. Kada su kompanije BASF i Gazprom potpisale načelnu deklaraciju na sajmu u Hanoveru 11. aprila 2005. godine u prisustvu njemačkog kancelara Gerharda Schrödera i ruskog predsjednika Vladimira Putina, nisu samo razmišljale o izgradnji najdužeg svjetskog podvodnog gasovoda.

Istovremeno, dogovorena je do tada besprimjerna razmjena dobara u njemačko-ruskim ekonomskim odnosima: Wintershall - podružnica BASF-a - zajedno s njemačkom energetskom kompanijom E.ON, koja se ubrzo pridružila projektu - dobila je dionice u kompaniji koja je trebala osposobiti novo gasno polje u Sibiru. Zauzvrat, Gazprom je uspio povećati svoj vlasnički udio u njemačkoj trgovačkoj kompaniji Wingas na skoro 50 posto.

Na ovaj način uspostavljen je složen sistem njemačko-ruske saradnje duž cijelog lanca dodatne vrijednosti u energetskom sektoru: od eksploatacije, preko transporta, pa do prodaje krajnjim kupcima. Tada sam bio u Hanoveru na konferenciji za štampu na kojoj je objašnjen ovaj plan i do danas se dobro sjećam da sam, s obzirom na obim ovog koncepta, bukvalno ostao bez riječi: Da, činilo mi se da bi se postsovjetska Rusija ekonomski mogla integrirati u tada rastuću Evropu.

Onda je došao novi Hladni rat

Projekat je tada realiziran, a vremenom je Gazprom čak dobio i cijeli Wingas, uključujući skladišta gasa u Njemačkoj i Austriji. Ali od integracije nije bilo ništa. Vremena su se u međuvremenu iz temelja promijenila: Rusija je 2014. anektirala Krim, započela rat u istočnoj Ukrajini, bila izbačena iz grupe G8 vodećih demokratskih industrijskih nacija i uvedene su joj sankcije EU-a koje su imale za cilj zaustavljanje ili barem slabljenje agresivne ruske ekspanzije.

Prilikom odmrzavanja odnosa 2005. rijetko ko je mogao posumnjati da će novi Hladni rat doći tako brzo - a posebno u ekonomskom bumu 2011., iako je Vladimir Putin već 2007. održao svoj konfrontacijski govor na Minhenskoj sigurnosnoj konferenciji.

Tako gledano, prvi Sjeverni tok na kraju ipak nije bio greška, kada se danas odvaže sve za i protiv. EU je potreban ovaj dodatni transportni koridor, posebno ako se želi gas, a ne nuklearna energija, koji osigurava ubrzanu i sveobuhvatnu tranziciju zapadne Evrope na obnovljive izvore energije i garantira stabilnu proizvodnju električne energije.

Sjeverni tok 2 je geopolitički projekat

Greška je, međutim, bilo odobrenje za Sjeverni tok 2 2015. Ovaj gasovod nije doveo do dalje diversifikacije transportnih ruta – upravo suprotno. Njime se tek najveći dio isporuke ruskog gasa u EU prebacuje u morske dubine. Njegov primarni cilj nije proširenje transportnih kapaciteta, već zaobilaženje Ukrajine, čime se ta zemlja finansijski i sigurnosno želi oslabiti. Zbog toga je ovaj gasovod doveo do žestokih kontroverzi među Evropljanima i opteretio odnose Njemačke sa Sjedinjenim Američkim Državama.

Sjeverni tok 2 je od samog početka bio geopolitički projekat Kremlja. To se ne može reći za prvi gasovod kroz Baltičko more. Moskva bi ga vrlo lako mogla zloupotrijebiti u svoje političke svrhe, ali je on prvobitno zamišljen kao put isporuke ruskog gasa u Evropu i kao dobavljač deviza za Gazprom. To on ostaje i danas, deset godina nakon njegovog početka: funkcionalan poslovni projekat. Zato se tako malo govori o njemu.

Pratite nas i na Facebooku, na Twitteru, na YouTube, kao i na našem nalogu na Instagramu