Ανήλικοι, ευάλωτοι στο βαλκανικό δρομολόγιο των προσφύγων
19 Σεπτεμβρίου 2022
«Είδα με τα μάτια μου πώς η αστυνομία της Κροατίας κακομεταχειρίστηκε τους φίλους μου... κάποιοι τραυματίστηκαν στα πόδια, άλλοι χτυπήθηκαν στο κεφάλι, στα μάτια...» (Εχσάν, αγόρι, 17)
«Ένας λαθρέμπορος (...) έβγαλε ένα μαχαίρι (...) η κοπέλα ούρλιαξε και προσπάθησε να σωθεί, αλλά την κακοποίησε σεξουαλικά και τα είδαμε όλα». (Χασνέν, αγόρι, 15)
"Αν δουν ένα όμορφο αγόρι, το κακομεταχειρίζονται - και η αστυνομία δεν κάνει τίποτα. Δεν έχει σημασία αν ταξιδεύει κανείς με την οικογένεια ή μόνος του. Φτάνει να είναι κανείς όμορφος". (Χανάν, αγόρι, 17)
Αυτά είναι μόνο μερικά αποσπάσματα από τις σαράντα οκτώ αναφορές ανηλίκων, με καταγωγή από το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Ιράκ, το Ιράν και τη Συρία που προσπαθούν, μόνοι ή με τους γονείς τους, μέσω της λεγόμενης Βαλκανικής Οδού να φθάσουν στην ειρηνική και ευημερούσα δυτική Ευρώπη. Οι μαρτυρίες τους συγκεντρώθηκαν ως μέρος της μελέτης «Wherever do we go, someone does us harm» (Όπου κι αν πάμε, κάποιος μας κάνει κακό) που δημοσιεύτηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 2022 από τη διεθνή Μη Κυβερνητική Οργάνωση για την προστασία των παιδιών «Save the Children».
Για τη μελέτη αυτή διεξήχθησαν συνεντεύξεις με παιδιά ηλικίας μεταξύ 13 έως 19 ετών σε καταυλισμούς προσφύγων στις βοσνιακές πόλεις Μπίχατς, Τούζλα και Σεράγεβο, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Σεράγεβο. Επιπλέον, ερωτήθηκαν 27 ακτιβιστές που μάχονται υπέρ των δικαιωμάτων των παιδιών.
Υπεύθυνοι οι διακινητές και η αστυνομία
Σε πολλές περιπτώσεις το πιο δύσκολο εμπόδιο για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες είναι τα σύνορα μεταξύ Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και Κροατίας, της νεότερης χώρας-μέλους στην Ε,Ε η οποία αναμένεται να ενταχθεί και στη ζώνη Σένγκεν από την 1η Ιανουαρίου 2023. Εδώ και χρόνια το Ζάγκρεμπ χρησιμοποιεί μια ιδιαίτερα βίαιη πολιτική έναντι των μεταναστών, ώστε να φανεί ως ένας υποδειγματικός και αξιόπιστος προστάτης των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πολλές είναι οι μαρτυρίες για τις μεθόδους που χρησιμοποιούν οι Κροάτες συνοριοφύλακες μεταξύ βίας και παράνομων επαναπροωθήσεων των προσφύγων, παραβιάζοντας την νομοθεσία της ΕΕ.
«Όταν τρέπονται σε φυγή, όλοι οι πρόσφυγες εκτίθενται σε σωματική, ψυχολογική και σεξουαλική βία, αλλά η πιο ευάλωτη ομάδα είναι τα παιδιά, ειδικά εκείνα που ταξιδεύουν μόνα τους, χωρίς την προστασία των γονιών τους», δηλώνει η Τατιάνα Ρίστιτς, συντονίστρια της ΜΚΟ Save the Children στο Βελιγράδι, μιλώντας στην DW. «Οι διακινητές είναι συνήθως οι υπεύθυνοι για τις πρακτικές σεξουαλικής βίας, καθώς έχουν εξουσία, τα παιδιά τους φοβούνται - και εξαρτώνται από αυτούς» συνεχίζει η ίδια. Αλλά ακόμη και η οικογένεια δεν εγγυάται πάντα επαρκή προστασία. Επιπλέον, ανάμεσα στους δράστες είναι ορισμένες φορές και αστυνομικοί, επισημαίνει η Ρίστιτς.
Στόχος ιδιαίτερα τα μικρά αγόρια
Σύμφωνα με την έκθεση του Save the Children τα ασυνόδευτα ανήλικα, τα οποία κατά την διάρκεια του εξαντλητικού ταξιδιού τους εξαναγκάζονται να διαβιώνουν σε εξωτερικούς χώρους ή σε ετοιμόρροπα κτίρια μαζί με άγνωστους ενήλικες, φοβούνται έντονα και σε καθημερινή βάση μήπως τους κακοποιήσουν σωματικά ή σεξουαλικά. Και εκείνοι που κινδυνεύουν περισσότερο είναι κυρίως τα μικρά αγόρια. Ορισμένες φορές μάλιστα, όντας ανήμπορα να αντιδράσουν, στρέφονται στο αλκοόλ και τα ναρκωτικά, ώστε να απαλύνουν τον πόνο και τον φόβο τους. Τρομακτικό είναι επίσης και το ποσοστό των παιδιών και νεαρών ενηλίκων που αυτοτραματίζονται ή κάνουν απόπειρες αυτοκτονίας.
«Σπάνια καταγράφονται καταγγελίες», εξηγεί η συντονίστρια του Save the Children, Τατιάνα Ρίστιτς. Αυτό είναι, όπως επισημαίνει, ιδιαίτερα ανησυχητικό καθώς σημαίνει πως τα παιδιά κανονικοποιούν την βία που βιώνουν, την αποδέχονται ως κάτι φυσιολογικό και αναπόφευκτο, δίχως να την καταγγέλλουν - κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού που κατά μέσο όρο διαρκεί τέσσερα χρόνια.
Πολιτική εκφοβισμού
Η Τατιάνα Ρίστιτς τονίζει ότι η Βαλκανική Οδός κάθε άλλο παρά «κλειστή» είναι. Η συμφωνία για το προσφυγικό μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας μείωσε τις μεταναστευτικές ροές, αλλά δεν τις σταμάτησε. «Το 2021 καταγράφηκαν 94.000 πρόσφυγες κατά μήκος της Βαλκανικής Οδού, αλλά ο πραγματικός αριθμός είναι πιθανό να είναι μεγαλύτερος», σημειώνει η Ρίστιτς. Η οργάνωση Save the Children κατέγραψε περαιτέρω αύξηση στις μεταναστευτικές ροές από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο του 2022, ενώ τονίζει πως ο κύριος λόγος για την απάνθρωπη και βίαιη μεταχείριση των μεταναστών είναι η πολιτική της ΕΕ και οι προσπάθειες των Δυτικών Βαλκανίων να αποτρέψουν την άφιξη προσφύγων.
Για να αντιμετωπιστεί αυτό, ο οργανισμός προστασίας των παιδιών εργάζεται σε πολιτικό επίπεδο για τη βελτίωση του συστήματος προστασίας των ανηλίκων μεταναστών, όπως και των αντίστοιχων νόμων και διαδικασιών στις χώρες κατά μήκος της Βαλκανικής Οδού. Μία από τις χώρες της Βαλκανικής Οδού είναι και η Ελλάδα, η οποία έχει κατηγορηθεί επίσης για παράνομες επαναπροωθήσεις.
Η ΜΚΟ Save the Children ζητά «νόμιμους μηχανισμούς μετανάστευσης» στη Βαλκανική Οδό. «Οι αιτήσεις ασύλου πρέπει να ελέγχονται μεμονωμένα, οι μετανάστες δεν πρέπει να απελαύνονται βίαια από τα σύνορα, ούτε να γίνονται επαναπροωθήσεις», υπογραμμίζει η Τατιάνα Ρίστιτς σε συνέντευξη της στη DW. «Να υπάρχουν άνθρωποι στα σύνορα που να είναι εκπαιδευμένοι να αντιμετωπίζουν με πιο ανθρώπινο τρόπο τα παιδιά, την πιο ευάλωτη ομάδα προσφύγων».
Ζόραν Αρμπούτινα
Επιμέλεια: Ιωσηφίνα Τσαγκαλίδου