Ανεξάρτητη, βασανισμένη Ουκρανία

Ήταν 24 Αυγούστου του 1991 όταν η Ουκρανία, η δεύτερη μεγαλύτερη "δημοκρατία" της αχανούς ΕΣΣΔ, κήρυττε την ανεξαρτησία της από τη Μόσχα, ακολουθώντας το παράδειγμα των βαλτικών χωρών. Στον απόηχο ενός αποτυχημένου πραξικοπήματος κατά του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, η Ουκρανία έδινε με αυτή την κίνηση ένα αποφασιστικό πλήγμα στην παραπαίουσα Σοβιετική Ένωση. 25 χρόνια αργότερα, ο πρόεδρος της χώρας Πέτρο Ποροσένκο γιορτάζει το ιωβηλαίο με επίδειξη στρατιωτικής ισχύος- συμβολική πράξη αυτοάμυνας απέναντι στις "ορέξεις" της Ρωσίας, που από το 2014 έχει καταλάβει τη χερσόνησο της Κριμαίας, ενώ συνεχίζει να πυροδοτεί εντάσεις στην ανατολική Ουκρανία.

"Ο πόλεμος για την ανεξαρτησία συνεχίζεται" έλεγε ο Ποροσένκο στη στρατιωτική παρέλαση του 2015. Μάλιστα, οι τελευταίες δηλώσεις του ρώσου προέδρου Βλάνιτμιρ Πούτιν σχετικά με την Ουκρανία προκαλούν φόβους για πιθανή νέα κλιμάκωση των εχθροπραξιών. Κι όμως, οι Ουκρανοί αισθάνονταν ιδιαίτερα αισιόδοξοι για ένα καλύτερο μέλλον μετά την απόσχισή τους από τη Σοβιετική Ένωση, την οποία μάλιστα τον Δεκέμβριο του 1991 επιφράγισαν σε σχετικό δημοψήφισμα με πλειοψηφία που ξεπερνούσε το 90%. Ήταν ο "σιτοβολώνας" της ΕΣΣΔ, είχαν αναπτύξει βαριά βιομηχανία στην κοιλάδα του ποταμού Δον, διέθεταν ακόμη και διαστημική τεχνολογία. Όλα αυτά θα αποτελούσαν τις καλύτερες προϋποθέσεις για ένα λαμπρό μέλλον.

Από κρίση σε κρίση...

Δυστυχώς όμως, τα τελευταία 25 χρόνια η Ουκρανία διολισθαίνει από κρίση σε κρίση. Και αυτό δεν εξηγείται μόνο με τις πιέσεις της Μόσχας. Οφείλεται και στην καθυστέρηση των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων, τις ανεύθυνες ελίτ και τις εσωτερικές διχόνοιες που επικρατούν στη χώρα. Το χάσμα ανάμεσα στη εθνικιστική δυτική και στη φιλορωσική ανατολική Ουκρανία δεν έχει ξεπεραστεί. Η Ουκρανία παραμένει η πιο φτωχή χώρα στην Ευρώπη, μετά τη Μολδαβία, καθώς το κατά κεφαλήν εισόδημα περιορίζεται στα 1.790 ευρώ. Επιπλέον δε, η ΜΚΟ Transparency International εκτιμά ότι Ρωσία και Ουκρανία επιδίδονται σε συνεχή ανταγωνισμό για τον ελάχιστα κολακευτικό τίτλο της πιο διεφθαρμένης ευρωπαϊκής χώρας.

Πριν ακόμη αρχίσει η βίαιη προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, ο πληθυσμός της Ουκρανίας είχε συρρικνωθεί απελπιστικά λόγω των χαμηλών ποσοστών γεννήσεων, αλλά και της μετανάστευσης. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την τελευταία επίσημη απογραφή, ο συνολικός πληθυσμός της χώρας ανέρχεται σε 43 εκατομμύρια, έναντι 52 εκατομμυρίων το 1989. Η μεσαία τάξη της Ουκρανίας τόλμησε δύο φορές να εξεγερθεί, διεκδικώντας ένα καλύτερο μέλλον, αρχικά με την Πορτοκαλί Επανάσταση του 2004 και στη συνέχεια με το κίνημα του Euromaidan στην περίοδο 2013-14. Φάνηκε να χειραφετείται πολιτικά από τη βαριά σκιά της γειτονικής Ρωσίας, αλλά οι ελπίδες για προσέγγιση με τη Δύση, ευημερία και εκσυγχρονισμό του κράτους δεν επιβεβαιώθηκαν. Αντιθέτως, κάθε πολιτική αναταραχή αποδυνάμωνε ακόμα περισσότερο τους ήδη παραπαίοντες κρατικούς θεσμούς. Πολλές φορές τα είδωλα της επανάστασης πρωταγωνιστούσαν στα επόμενα σκάνδαλα αθέμιτου πλουτισμού. Αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, όπως ο εκσυγχρονισμός της αστυνομίας, απέτυχαν λόγω έλλειψης πόρων ή επικάλυψης αρμοδιοτήτων.

Κινδυνεύει η ανεξαρτησία;

Σύμφωνα με σχετικές δημοσκοπήσεις, το 76% των Ουκρανών πιστεύει ότι η κρατική ηγεσία οδηγεί τη χώρα σε λάθος κατεύθυνση. Ο πρώην πρόεδρος της Ουκρανίας Βίκτορ Γιουστσένκο, έχει ήδη προειδοποιήσει τους συμπατριώτες του, ότι η ανεξαρτησία της χώρας κινδυνεύει: "Στον 20ο αιώνα έξι φορές έχουμε κηρύξει την ανεξαρτησία μας και πέντε φορές την έχουμε ξαναχάσει" έλεγε ο Γιουστσένκο το 2008 στη γερμανική εφημερίδα Die Welt, με αφορμή τη ρωσική εισβολή στη Γεωργία. Σήμερα, η προειδοποίηση φαντάζει πιο επίκαιρη από ποτέ.

Αντρέας Στάιν, Φρίντεμαν Κόλερ, Γιάννης Παπαδημητρίου