Κλήρωση αντί ψήφου για μια καλύτερη Δημοκρατία;

Το Ομοσπονδιακό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Βόννη παρουσιάζει την έκθεση με τίτλο «Για όλους! Ανακαλύπτοντας και πάλι τη Δημοκρατία». Η έκθεση διαρκεί από τις από 30 Μαΐου έως τις 13 Οκτωβρίου 2024, με αφορμή τα 75 χρόνια του γερμανικού Συντάγματος και την ίδρυση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Άλλος ένας λόγος για την έκθεση είναι η απειλή που δέχονται πολλές φιλελεύθερες δημοκρατίες εξαιτίας της ανόδου της ακροδεξιάς.

Σε μια πρόσφατα δημοσιευμένη έρευνα για τον Δείκτη Αντίληψης της Δημοκρατίας, οι ερωτηθέντες απάντησαν σε ποσοστό  85% ότι η Δημοκρατία ήταν σημαντική για αυτούς, αλλά μόνο οι μισοί ήταν ικανοποιημένοι με την κατάσταση της Δημοκρατίας στη χώρα τους. Στην Ουγγαρία για παράδειγμα μόνο το 31% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι χώρα που ζει είναι δημοκρατική.  Οι έρευνες τεκμηριώνουν επίσης επανειλημμένα ότι οι ψηφοφόροι δεξιών λαϊκιστικών κομμάτων βιώνουν ένα αίσθημα αδυναμίας. Έχουν την εντύπωση ότι ελέγχονται από ελίτ και δεν εκπροσωπούνται στη Βουλή και στην κυβέρνηση.

Κλήρωση: Μια ιδέα που κερδίζει έδαφος

«Θέτουμε δύο ερωτήματα σε αυτήν την έκθεση», εξηγεί η Γιοχάνα Άνταμ, επιμελήτρια της έκθεσης. «Από τη μια πλευρά διερωτόμαστε σε ποιους πυλώνες στηρίζεται η Δημοκρατία μας καθώς επίσης ποια είναι τα προβλήματα και τί μπορούμε να κάνουμε για αυτό».  Η έκθεση βλέπει τον εαυτό της πρωτίστως ως μια καταγραφή ιδεών και δεν παρουσιάζει έτοιμες απαντήσεις, λέει η επιμελήτρια. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα εκθέματα είναι ένα ανακατασκευασμένο «Κληρωτήριο» από την κλασική Ελλάδα με τη βοήθεια του οποίου δίνονταν  σχεδόν όλα τα πολιτικά αξιώματα στην αρχαία Αθήνα.

«Η ουσία της Δημοκρατίας είναι η κλήρωση, όχι η ψήφος», πίστευε ο Αριστοτέλης. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν πως οι εκλογές ήταν μάλλον αριστοκρατικές, γιατί μόνο οι πιο δημοφιλείς είχαν την ευκαιρία να αναδειχθούν, ενώ οι πιο εσωστρεφείς, οι πιο ντροπαλοί, είχαν λιγότερες πιθανότητες. Και επειδή η κάθε θητεία διαρκούσε μόνο έναν χρόνο, οι πολίτες είχαν με αυτό τον τρόπο μια πιθανότητα να πάρουν και αυτοί, έστω και μια φορά στη ζωή τους, μέρος στη διοίκηση. Τότε βέβαια οι γυναίκες, οι δούλοι και οι ξένοι αποκλείονταν από τις λαϊκές συνελεύσεις και όλα τα πολιτικά αξιώματα. Στις θορυβώδεις δημόσιες συνελεύσεις συμμετείχαν κατά μέσο όρο 6.000 πολίτες, τουλάχιστον 40 φορές τον χρόνο.

Μια όχι συνηθισμένη έκθεση

Η ιδέα της οργάνωσης του δημοκρατικού πολιτεύματος μέσω κλήρωσης κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος στην πολιτική επιστήμη τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, οι περισσότεροι είναι της άποψης ότι η ψηφοφορία ως κεντρικός μηχανισμός πολιτικού συντονισμού δεν πρέπει να υπονομεύεται, αλλά και το Σύνταγμα δεν θα επέτρεπε την εκπροσώπηση μέσω κλήρωσης. Από την άλλη πλευρά σε τοπικό επίπεδο, όταν τίθενται συγκεκριμένα ερωτήματα  που πρέπει να απαντηθούν, η κλήρωση θα μπορούσε να είναι μία επιλογή. Η δημοκρατική συμμετοχή θα μπορούσε επίσης να γίνει με τη μορφή δημοψηφισμάτων όπως συμβαίνει τακτικά στην Ελβετία. Αλλά έγινε και για μεγαλύτερα θέματα, όπως για παράδειγμα στη Μ.Βρετανία για το Brexit.

Κεντρικής σημασίας για την έκφραση της πολιτικής βούλησης είναι επίσης οι συναθροίσεις. Στη Γερμανία φέτος εκατομμύρια πολίτες διαδήλωσαν κατά της ακροδεξιάς και έτσι ξεκίνησε και η πτώση του ακροδεξιού κόμματος «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD) στις δημοσκοπήσεις.

Στην έκθεση τίθεται ακόμα το ερώτημα για το ρόλο των ακτιβιστών στην προστασία του κλίματος, ενώ αντικείμενο προβληματισμού είναι οι υπερβολικές δράσεις τους, για παράδειγμα όταν πετάνε σούπες σε έργα τέχνης. Η έκθεση στη Βόννη δεν είναι μια συνηθισμένη έκθεση τέχνης. Είναι σίγουρα όμως μια έκθεση, που θέτει ενδιαφέροντα και πολύ επίκαιρα ερωτήματα.  

Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου