Λογοτεχνική επιτυχία με ...καθυστέρηση 80 ετών

Ο επιχειρηματίας Ότο Σίλμπερμαν φυγαδεύεται από το Βερολίνο. Οι Εβραίοι γνωστοί του έχουν ήδη συλληφθεί από τους ναζί και αυτός ταξιδεύει με το τρένο στη Γερμανία, ασταμάτητα. «Ο Ταξιδιώτης» είναι ένα ιστορικό ντοκουμέντο, ένα μυθιστόρημα του Ούλριχ Αλεξάντερ Μπόσβιτς που γράφτηκε το 1938. Ο συγγραφέας, εβραϊκής καταγωγής από την πλευρά του πατέρα του, φυγαδεύεται με την μητέρα του από τη Γερμανία, αρχικά στη Σουηδία, στη συνέχεια στη Νορβηγία και αργότερα στην Αγγλία - έχοντας χάσει νωρίτερα τον πατέρα του, ενώ η αδερφή του μετανάστευσε το 1933 στην Παλαιστίνη.

Ξαφνικά… Bestseller

«Ο Ταξιδιώτης» είναι το δεύτερο βιβλίο του Μπόσβιτς, το οποίο κυκλοφόρησε το 1939 στη Μεγάλη Βρετανία, ωστόσο δίχως ιδιαίτερη εμπορική επιτυχία. Όταν το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2018 στα γερμανικά σημείωσε μεγάλη επιτυχία ως μία «ξαφνική ανακάλυψη». Από τότε μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, μεταξύ αυτών και στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Κλειδάριθμος» το 2019. Η βρετανική μετάφραση κατατάσσεται πλέον από τους Sunday Times στους τίτλους της λίστας Bestseller.

Τα εύσημα για αυτή την ξαφνική ανακάλυψη αποδίδονται στον εκδότη Πέτερ Γκραφ, ο οποίος πριν μερικά χρόνια ήταν σε αναζήτηση ξεχασμένων βιβλίων, που δεν έλαβαν τη δέουσα προσοχή από το κοινό. Η ανιψιά του Μπόσβιτς, αφού διάβασε τυχαία μία συνέντευξη του γερμανού εκδότη, επικοινώνησε μαζί του και τον ενημέρωσε για το χειρόγραφο του θείου της, το οποίο βρισκόταν στο αρχείο με κείμενα από την Εξορία, στο παράρτημα της Εθνικής Βιβλιοθήκης στην Φρανκφούρτη.

Ένας εκδότης εξειδικευμένος στις ανακαλύψεις

Ο εκδοτικός οίκος, με έδρα το Βερολίνο, ειδικεύεται στις ανακαλύψεις και, όπως αναφέρει και ο ίδιος ο Πέτερ Γκραφ, κατάλαβε σχεδόν αμέσως ότι το βιβλίο πληρούσε όλες τις παραμέτρους για να γίνει μεγάλη εμπορική επιτυχία. «Ο ταξιδιώτης» αντλεί τη γοητεία του από την δύναμη του ίδιου του λόγου του συγγραφέα, επισημαίνει ο εκδότης. «Πρόκειται επίσης για την πρώτη λογοτεχνική αναφορά στα μεγάλα Πογκρόμ του Νοεμβρίου». Σήμερα, αν και οι γνώσεις μας σχετικά με την περίοδο του Εθνικοσοσιαλισμού είναι πολλές, το βιβλίο έχει μια δραματουργική σύνδεση με το παρόν. Φρικαλεότητες με αρκετά εκατομμύρια θύματα είναι έννοιες πολύ αφηρημένες, επισημαίνει ο Γκραφ. «Η ιστορία του Μπόσβιτς είναι μεν φανταστική, η μοίρα όμως ενός ανθρώπου μπορεί να ξυπνήσει την ενσυναίσθηση στον αναγνώστη», αναφέρει.

Το γεγονός ότι ένας συγγενής του συγγραφέα επικοινώνησε με τον εκδότη με σκοπό να του επιστήσει την προσοχή σε ένα χειρόγραφο είναι βέβαια μεγάλη τύχη, αλλά και η εξαίρεση. Αναζητώντας ξεχασμένα βιβλία με στόχο την επανέκδοσή τους ο Γκραφ χρησιμοποιεί τις μεθόδους των ιστορικών: Επισκέπτεται αρχεία, αναζητά βιβλιογραφίες και μελετά βιβλιοκριτικές, ακόμη και από την δεκαετία του 1920.

Οι νέες εκδόσεις χρειάζονται μία σύνδεση με το παρόν, τονίζει ο Πέτερ Γκραφ. Και «ο Ταξιδιώτης» έχει αρκετές κοινές αναφορές με τα φαινόμενα μετανάστευσης της εποχής μας. Επιπλέον, η πανδημία οδήγησε επίσης αρκετούς σε ενδοσκόπηση και υπαρξιακά ερωτήματα. «Ζούμε σε δύσκολες στιγμές και αυτό δεν μπορεί να συνάδει με επανάπαυση», λέει ο ίδιος. Θεωρεί πως ίσως και για τον λόγο αυτό οι αναγνώστες θα αναζητήσουν ιστορικό υλικό, το οποίο θα μπορούσε να τους δώσει απαντήσεις. «Δεν νομίζω ότι η λογοτεχνία μπορεί να αλλάξει τον κόσμο», λέει ο εκδότης, «αλλά ίσως καταφέρει να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες, έστω και για μια στιγμή».

Τόρστεν Λάντσμπεργκ

Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου