Το Τραίνο της Μνήμης

Η Γαλλική κρατική εταιρεία Σιδηροδρόμων Société des Chemins de fer Français (SNCF), το Δεκέμβριο του 2014 απέδωσε αποζημιώσεις στους επιζώντες και στους απογόνους όσων μεταφέρθηκαν από τη συγκεκριμένη εταιρεία στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Παίρνοντας αυτό ως παράδειγμα οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης διεκδικούν το δίκιο τους. Να τους επιστραφεί το αντίτιμο των εισιτηρίων που αναγκάστηκαν να πληρώσουν οι ίδιοι για να μεταφερθούν στα κρεματόρια του Άουσβιτς.

Στις 11 Ιουλίου του 1942, κατά τραγική ειρωνεία στην Πλατεία Ελευθερίας, χιλιάδες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης συγκεντρώθηκαν από τους ναζί και οδηγήθηκαν σε καταναγκαστικά έργα, έπειτα από βασανιστήρια. Από τον Μάρτιο έως τον Αύγουστο του 1943, σύμφωνα με υπολογισμούς, περίπου 48.000 Εβραίους μεταφέρθηκαν με τραίνα από τους ναζί στην Πολωνία με πρόφαση την παροχή εργασίας. Όμως, το ταξίδι είχε άλλο προορισμό, τους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς-Mπίρκεναου. «Άδειασε μια πόλη, ολόκληρα τετράγωνα με ένα πλάνο ανθρώπινης και οικονομικής αφαίμαξης της πόλης με μία απίστευτη σκηνοθεσία. Δεν έπρεπε να καταλάβει το θύμα ότι ήταν ένα βήμα πριν το θάνατο», αναφέρει χαρακτηριστικά μιλώντας στη Deutsche Welle o Δαυίδ Σαλτιέλ, πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης.

Διεκδίκηση και διδάγματα για το μέλλον

Μετά από μία συνάντηση στη Ρώμη με τους υπεύθυνους της MKO «Το Τραίνο της Μνήμης» (Ζug der Erinerrung) αποφασίστηκε να διεκδικηθεί για λογαριασμό της κοινότητας το ποσό που αντιστοιχεί στα εισιτήρια, με τα οποία μεταφέρθηκαν οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στο Άουσβιτς, όπου και τελείωσε η ζωή τους. «Δε θέλουν όμως να μας αποζημιώσουν διότι φοβούνται ότι θα ανοίξει ο ασκός του Αιόλου και θα υπάρξει διεκδίκηση και από άλλους», επισημαίνει ο πρόεδρος της Κοινότητας.

Ο Δαυίδ Σαλτιέλ συνάντησε ανθρώπους, όπως τον Γιόσκα Φίσερ, που ήθελαν να ακούσουν το πρόβλημα. «Ο φόβος για διεκδίκηση αποζημιώσεων και από άλλους είναι μια δικαιολογία, διότι κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή. Δεν είναι ζήτημα χρημάτων, είναι θέμα ηθικό, μη αποτιμητό σε χρήμα. Η Γερμανία αναγνωρίζει το καθήκον της αλλά κατά περίπτωση. Όταν ολόκληρες χώρες καταστρέφονται δεν μιλάμε για χρήματα», αναφέρει. Πιστεύει ότι η Γερμανία έχει το ήθος και το ανάστημα να αντιμετωπίσει τέτοια ζητήματα., ελπίζοντας πως θα βρεθεί η χρυσή τομή εκτός δικαστηρίων.

Σκοπός για τον ίδιο είναι να μάθουν οι νέοι τι έγινε στο Oλοκαύτωμα. Αυτό μπορεί να γίνει με εκπαιδευτικά ταξίδια, όπως μας είπε. «Για να μπορέσουμε να πούμε ότι είμαστε άνθρωποι και να πάμε ένα βήμα παραπέρα. Αλλιώς θα φαγωθούμε και θα ξανακάνουμε τα ίδια, χωρίς να καταλάβουμε το γιατί». Πιστεύει ότι από το δικό τους παράδειγμα θα μπορούσαν να διδαχθούν και άλλοι: «Η διεκδίκηση πρέπει να είναι αποτέλεσμα συζήτησης, διαπραγμάτευσης, αλληλοεκτίμησης των δύο μερών με σκοπό τη δημιουργία αναχωμάτων για την εμπέδωση της μνήμης, ώστε να μη ξανασυμβούν τέτοια πράγματα.»

Καμία απάντηση από τον Απρίλιο

Το συνολικό ποσό της αποζημίωσης υπολογίζεται γύρω στα 89 εκ. ευρώ. Παρ ’όλες τις οχλήσεις προς τη γερμανική κυβέρνηση, αυτή δεν αναλαμβάνει εμπράκτως τις ευθύνες της. «Είναι λυπηρό πως το διάδοχο νομικό πρόσωπο της Deutsche Bahn AE (ιστορικός διάδοχος της «Reichsbahn») εκφράζει συγκρατημένη λύπη για τα τότε διαπραχθέντα εγκλήματα και αρνείται την έμπρακτη ανάληψη της νομικής της υποχρέωσης προς αποκατάσταση των θυμάτων. Η απάντησή της στις αιτιάσεις μας ήταν ότι «δεν είναι αρμόδια» και μας παρέπεμψε στη γερμανική κυβέρνηση. Αλλά η γερμανική κυβέρνηση δεν έχει δώσει καμία έγγραφη απάντηση από τον Απρίλιο του 2015», εξηγεί ο Χανς-Ρούτιγκερ Μίνοφ εκ μέρους της γερμανικής ΜΚΟ.

Στόχος της είναι η αφύπνιση του δημόσιου ενδιαφέροντος στη Γερμανία. Διοργανώνει πλήθος εκδηλώσεων ενημερώνοντας τους Γερμανούς για τα ιστορικά γεγονότα και διατηρεί επαφές με οργανώσεις θυμάτων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ολλανδία, την Πολωνία, τη Γαλλία και άλλες χώρες, βρίσκοντας πολλούς υποστηρικτές. Μάλιστα, ενισχύει τη συνεργασία της με τα μαρτυρικά χωριά στην Ελλάδα, θέλοντας να δείξει την αλληλεγγύη στον ελληνικό λαό, απέναντι στον οποίο, σύμφωνα με την άποψη της η γερμανική κυβέρνηση δεν τηρεί τις νομικές της υποχρεώσεις. «Έτσι προσπαθούμε να δείξουμε στη γερμανική κυβέρνηση ότι η αδιαφορία της στο εν λόγω ζήτημα έχει αρνητικές επιπτώσεις και για την ίδια», λέει ο Μίνοφ. Όπως τονίζει: «Πρέπει να αντιληφθούμε την ευθύνη μας ως πολίτες του γερμανικού κράτους ότι η ευθύνη και τα χρέη του γερμανικού «Ράιχ» δεν μπορούν να ρυθμιστούν ή να εξαλειφθούν με «την πάροδο του χρόνου». Θα πρέπει η ευθύνη να αναληφθεί και οι οφειλές να εξοφληθούν.»

Πρωτοβουλίες και μηνύματα για το μέλλον

Πρόσφατα διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη μια σειρά καλλιτεχνικών εκδηλώσεων με θέμα προσωπικές ιστορίες από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη γερμανική κατοχή στην Ελλάδα, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση της Ελισάβετ Χάσσε. Η σειρά ιστοριών που παρουσιάστηκε είχε έντονο αυτοβιογραφικό χαρακτήρα, η έναρξή της οποίας τοποθετείται στη Νύκτα των Κρυστάλλων. Ο δήμαρχος της πόλης Γιάννης Μπουτάρης δείχνει μάλιστα αυξημένο ενδιαφέρον για την ιστορία του διωγμού του εβραϊκού στοιχείου της πόλης, το οποίο είχε κάποτε έντονη παρουσία. Κατά καιρούς δεν έκρυψε ότι η ανάδειξή του, πέρα από την αυτοσυνειδησία των πολιτών θα βοηθήσει και στην προσέλκυση τουριστών. Αυτές οι πρωτοβουλίες όμως αμφισβητούνται κάποιες φορές έντονα για τη σκοπιμότητά τους από διάφορους κύκλους.

Αυτή την εποχή στους ελληνικούς κινηματογράφους προβάλλεται και η ταινία «Ουζερί Τσιτσάνης». Θέμα της, η «απαγορευμένη» ιστορία αγάπης ανάμεσα στο χριστιανό «Γιώργο» και την εβραία «Εστρέα» στην υπό γερμανική Κατοχή Θεσσαλονίκη του 1942, που νικά τις θρησκευτικές διακρίσεις και τον παραλογισμό του πολέμου. Ίσως λοιπόν να μας δείχνει το δρόμο.

Διογένης Δημητρακόπουλος