80 χρόνια από την επίθεση της ναζιστικής Γερμανίας στην ΕΣΣΔ

Επί μήνες ο Αδόλφος Χίτλερ και οι στρατηγοί του προετοίμαζαν αυτό το εγχείρημα. Στις 22 Ιουνίου του 1941, σαν σήμερα πριν ακριβώς 80 χρόνια, στις 3:15 τα ξημερώματα, η Βέρμαχτ επιτέθηκε κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Χωρίς κήρυξη πολέμου και δίχως να σεβαστεί τη γερμανοσοβιετική συμφωνία μη επίθεσης, το αποκαλούμενο Σύμφωνο Χίτλερ-Στάλιν.

Περισσότεροι από 3,5 εκατομμύρια γερμανοί στρατιώτες και συμμαχικές δυνάμεις ξεκίνησαν την επίθεση με τη στήριξη πυροβολικού και αεροπορίας. Το μέτωπο μεταξύ Βαλτικής και Ευξείνου Πόντου εκτείνονταν  σε 1.600 χιλιόμετρα, το μεγαλύτερο στην ιστορία.

Οι ναζί έδωσαν στο παράτολμο εγχείρημα το όνομα «Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα» παραπέμποντας στον Φρειδερίκο Α΄ (1122-1190 μΧ) τον επωνομαζόμενο Μπαρμπαρόσα (Κοκκινογένη), Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο οποίος ηγήθηκε Σταυροφορίας.

«Η εγκληματική διάσταση της γερμανικής επίθεσης»

«Η επίθεση του Χίτλερ κατά της Σοβιετικής Ένωσης ήταν ένας πόλεμος με στόχο την εξολόθρευση διότι ξεπερνούσε τον στρατιωτικό στόχο συντριβής του αντιπάλου και εκτείνονταν, με ιδεολογικά κίνητρα, στη συστηματική εξόντωση ενός ολόκληρου κράτους και του πληθυσμού», εκτιμά ο ιστορικός Κρις Χέλμεκε από το Κέντρο Στρατιωτικής Ιστορίας και Κοινωνικών Επιστημών του γερμανικού Ομοσπονδιακού Στρατού στο Πότσνταμ μιλώντας στην DW: «Η εγκληματική διάσταση της γερμανικής επίθεσης στην Σοβιετική Ένωση αποτελεί μοναδικό φαινόμενο στην ιστορία».

5,6 εκατομμύρια σοβιετικοί στρατιώτες αιχμαλωτίστηκαν και οδηγήθηκαν από τους ναζί σε διάφορα σημεία του Ράιχ για καταναγκαστική εργασία. 3,3 εκατομμύρια πέθαναν από τις κακουχίες. Στο στόχαστρο των ναζί βρέθηκαν και στη περίπτωση της Σοβιετικής Ένωσης οι Εβραίοι, οι οποίοι συλλαμβάνονταν και μεταφέρονταν συχνά με ένα φτυάρι στο χέρι στο σημείο εκτέλεσής τους. «Αναγκάζονταν να σκάψουν το λάκκο, στον οποίο στη συνέχεια θάβονταν» θυμάται ο πρώην στρατιωτικός Βίλι Χάιν σε βίντεο μαρτυριών για τη περίοδο του ναζισμού του Μουσείου Σύγχρονης Ιστορίας στη Βόννη. 

Το αργότερο με την ήττα της Βέρμαχτ στο Στάλινγκραντ στις 2 Φεβρουαρίου του 1943 τα σχέδια του Χίτλερ για κατάληψη της Σοβιετικής Ένωσης είχαν κριθεί. Ο Γερμανικό Ράιχ είχε εμπλακεί σε διμέτωπο πόλεμο κατά των δυτικών συμμάχων και της Σοβιετικής Ένωσης. Η αποτυχία της «Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα» θεωρείται σημείο καμπής για την έκβαση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Καμία χώρα δεν είχε περισσότερα θύματα από τη ΕΣΣΔ

Στον «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο» η ΕΣΣΔ πληρώνει ένα φρικτό τίμημα. Καμία χώρα δεν θρήνησε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο περισσότερα θύματα: 27 εκατομμύρια νεκροί, από τους οποίους 14 εκατομμύρια άοπλοι πολίτες.

Στην κεντρική τελετή μνήμης με αφορμή τα 80 χρόνια της γερμανικής επίθεσης στη Σοβιετική Ένωση ο γερμανός ομοσπονδιακός πρόεδρος Φρανκ Βάλτερ Σταϊνμάιερ την χαρακτήρισε «δολοφονική βαρβαρότητα»: «Εκείνοι οι οποίοι ξεκίνησαν αυτό το πόλεμο εξόντωσαν  με κάθε δυνατό τρόπο, με ασύλληπτη ωμότητα. Εκείνοι που ευθύνονται για αυτό το πόλεμο και επικαλέστηκαν, μέσα στην ιδεολογική παραφροσύνη τους, ακόμα και τη γερμανική κουλτούρα και τον πολιτισμό, τους Γκαίτε και Σίλερ, τους Μπαχ και Μπετόβεν, ατίμασαν όλους τους πολιτισμούς, όλες τις θεμελιώδεις αρχές του Ανθρωπισμού και του Δικαίου.

Οι επιπτώσεις της επίθεσης της ναζιστικής Γερμανίας στην ΕΣΣΔ είναι μέχρι σήμερα εμφανείς στην ανατολική και κεντρική Ευρώπη: από τη μετατόπιση συνόρων μέχρι τη θύμηση. «Οι μνήμες όχι μόνο στην Ρωσική Ομοσπονδία, αλλά και τα άλλα μετασοβιετικά κράτη είναι ακόμα νωπές», λέει στην DW o διευθυντής του Γερμανορωσικού Μουσείου στο Βερολίνο Γεργκ Μορέ: «Όλα αυτά τα ανεξίτηλα ίχνη, δηλαδή νεκροί, τραυματίες, ψυχικά τραυματισμένοι και εκτοπισμένοι, οι οποίοι αναγκάστηκαν να ζήσουν αλλού μετά το πόλεμο. Όλα αυτά είναι αναπόσπαστο στοιχείο πολλών οικογενειακών βιογραφιών και περνά τώρα στην τρίτη, τέταρτη ή και πέμπτη γενιά». 

Συμφιλίωση σε ανθρώπινο επίπεδο

Το σκληρό παρελθόν παίζει σήμερα σημαντικό ρόλο στις διμερείς σχέσεις Γερμανίας με χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, κυρίως σε πολιτικό επίπεδο. Από τη πλευρά του Βερολίνο υπογραμμίζεται ότι «δεν πρέπει να ξεχάσουμε», όπως επισημαίνει ο διευθυντής του Γερμανορωσικού Μουσείου. Η θέση αυτή αντανακλά στον τρόπο αντιμετώπισης των εν λόγω κρατών. «Λαμβάνει κυρίως τη μορφή αξιοποίησης της ιστορίας στην προσπάθεια επίτευξης πολιτικών στόχων».

Παρά τον απίστευτο πόνο υπάρχει από τη πλευρά των μετασοβιετικών χωρών σαφής διάθεση για συμφιλίωση και μάλιστα χωρίς προϋποθέσεις, εκτιμά ο Γεργκ Μορέ: «Το βρίσκω εντυπωσιακό κυρίως ως προς τις επαφές σε ανθρώπινο επίπεδο». Εννοείται ότι ουδείς μπορεί να ξεχάσει ότι έγινε. «Ακόμα κι όταν οι Γερμανοί ξεκινούν, συχνά προληπτικά, συζήτηση γύρω από τις ευθύνες της Γερμανίας στο πόλεμο, μας αντιμετωπίζουν με ανεκτικότητα. Δεν μας ζητούν τίποτα. Γι' αυτό και λέω ότι η διάθεση για συμφιλίωση υπάρχει, και μάλιστα χωρίς αστερίσκους».

Ραλφ Μπόζεν

Επιμέλεια: Στέφανος Γεωργακόπουλος