«96%»:Toπία καταστροφής της εβραϊκής κοινότητας Θεσσαλονίκης

Από τον Μάρτιο έως τον Αύγουστο του 1943, σχεδόν 50.000 Εβραίοι εκτοπίζονται από τη Θεσσαλονίκη με τρένα για το Άουσβιτς και με το 96% της κοινότητας της πόλης να εξολοθρεύεται στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οι περιουσίες τους περνούν σε χέρια μεσεγγυούχων και δεν επιστρέφονται ποτέ. Οικοσκευές καταλήγουν σε χριστιανικά σπίτια και εμπορικά καταστήματα και οι μαρμάρινες πλάκες του παλιού νεκροταφείου τοποθετούνται σε κάθε σημείο της πόλης. Η παράσταση «96%» σε μια αρχαιολογία του παρόντος, απέναντι στη συλλογική κρίση λήθης της πόλης.

Ο εκτοπισμός και η θλιβερή συνέχεια

«Είχα απόλυτη άγνοια, επειδή στο σχολείο δεν έμαθα τίποτε. Τα ελληνικά σχολεία της Γερμανίας όπου μεγάλωσα είναι τα μόνα που δεν πήγαν ποτέ σε στρατόπεδα συγκέντρωσης σε αντίθεση με τα γερμανικά», δηλώνει μιλώντας στη Deutsche Welle o σκηνοθέτης της παράστασης Πρόδρομος Τσινικόρης. Με φωτογραφίες, χάρτες, ντοκουμέντα συνεντεύξεων με επιζώντες του Ολοκαυτώματος, καθιστά τους ηθοποιούς του πομπούς πληροφοριών κι έρχεται αντιμέτωπος με τη σκληρή ιστορική αλήθεια. Τα πογκρόμ των Εβραίων στο Μεσοπόλεμο, ο εκτοπισμός στο Άουσβιτς, τα μαρτύρια, η λεηλασία περιουσιών, η κατάληψη των σπιτιών στη Μιαούλη και τη Μακεδονίας. «Δε γνώριζα την έκταση του εβραϊκού νεκροταφείου τηςΘεσσαλονίκης. Είναι αδιανότητη η χρήση ταφόπλακων για να φτιάξουν πισίνες οι Γερμανοί αξιωματικοί και η κονιορτοποίηση των κοκκάλων ως οικοδομικό υλικό για την επιχωμάτωση της παραλίας Θεσσαλονίκης που κάποτε ήταν δαντελωτή», λέει ο Τσινικόρης. Σύμφωνα με έρευνα της ομάδας του «96%», έξω από το Βασιλικό Θέατρο είναι ακόμα τοποθετημένες ταφόπλακες από το εβραϊκό νεκροταφείο και η καλλιτεχνική διεύθυνση του ΚΘΒΕ απάντησε θετικά για την τοποθέτηση σχετικής αναθηματικής επιγραφής. «Το μεγαλύτερο μου άγχος ήταν να σταθώ αντάξιος στα μάτια των επιζώντων της εβραϊκής κοινότητας της πόλης», λέει ο Τσινικόρης. Με εμβύθιση στο ενοχικό παρελθόν της πόλης και με μια λειτουργική δόση χιούμορ δίνει την ουσία χωρίς να φαίνεται ότι κάνει μάθημα.

Ένας «λαϊκός αντισημιτισμός»

«Ναι, και εκδικητικά με ανεβάζει στον πίνακα και με βάζει να πω το «Πάτερ ημών» και να κάνω τον σταυρό μου μπροστά σε όλους. Εγώ αρνούμαι και τρώω ωριαία αποβολή. Στο επόμενο μάθημα μου λέει, “Έλα στον πίνακα και πες μας πως οι Εβραίοι σκότωσαν τον Χριστούλη μας. Της λέω πως και ο Χριστός Εβραίος ήταν και φεύγω», εξομολογείται στην παράσταση η εβραϊκής καταγωγής ηθοποιός Αλεξάνδρα Χατζοπούλου-Σαΐας. Στο πλαίσιο της παράστασης, η ομάδα του «96%» επισκέφτηκε σχολεία της Θεσσαλονίκης, πραγματοποιώντας εργαστήρια σε περίπου 300 μαθητές και μαθήτριες γυμνασίων και λυκείων. «Αυτό το στερεότυπο για τους Εβραίους ότι είναι όλοι πλούσιοι, συνεχίζει να υπάρχει. Όπως και ότι όλοι οιΕβραίοι είναι Ισραηλινοί.  Δεν υπάρχει τόση ενημέρωση από το σχολείο κι εύκολα αναπαράγεται στη σκέψη μας, στον προφορικό λόγο, εξώφυλλα των εφημερίδων», επισημαίνει ο Τσινικόρης. Η ιστορική επίγνωση και η ευαισθητοποίηση είναι πάντα καλά αντίδοτα για τη μονοδιάστατη κατανόηση του κόσμου, ειδικά σε μια εποχή με τεταμένο πολιτικό κλίμα λόγω των γεωπολιτικών συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή.

Το project «96%» αποτελεί τμήμα του ευρωπαϊκού θεατρικού και παιδαγωγικού προγράμματος "Landscapes of Devastation" σε μια συνεργασία του ΚΘΒΕ με τη Schaubühne του Βερολίνου και του οργανισμού La Joven στη Μαδρίτη, που χρηματοδοτείται από το γερμανικό Ίδρυμα EVZ. «Πιστεύω ότι η εργασία μνήμης πρέπει να γίνεται πάντα στο παρόν. Η ανάμνηση της βίας που έχει ασκηθεί ιστορικά μας βοηθά να καταλάβουμε πώς προέκυψε το παρόν μας και να πολεμήσουμε το μίσος του σήμερα», λέει χαρακτηριστικά μιλώντας στη Deutsche Welle o Mάρτιν Βαλντές Στάουμπερ, δραματουργικός σύμβουλος της παράστασης από τη Schaubühne του Βερολίνου. Tο Ίδρυμα EVZ (Μνήμη, Ευθύνη, Μέλλον) στο πλαίσιο της αντιναζιστικής του ατζέντας υποστηρίζει έργα που οικοδομούν γέφυρες μεταξύ της ιστορικής εκπαίδευσης και της δημοκρατικής κουλτούρας στην Ευρώπη. «Ο σχεδόν πλήρης αφανισμός των Εβραίων της Θεσσαλονίκης από τους Ναζί συζητούνταν οριακά στα ελληνικά προγράμματα σπουδών. Ακόμη τα ίχνη της καταστροφής είχαν μέχρι στιγμής μικρή παρουσία στην ιστορική συνείδηση στη Γερμανία», τονίζει από πλευράς της η Σοφία Σπηλιώτη, επιμελήτρια του ιδρύματος.

Σε μια σκηνή του έργου περιγράφεται η διαφωνία για τον αν είναι ηθικά σωστό να προβληθούν τα ονόματα των μεσεγγυούχων από το πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του Γιάννη Καρατζόγλου, «Μεσεγγυούχοι και δοσίλογοι». «Είναι κάτι πρωτοποριακό. Μαθαίνεις πράγματα για την πόλη στην οποία περπατάς. Ως εκπαιδευτικός θα ήθελα να το μεταφέρω στα παιδιά. Νομίζω ότι είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο ένα παιδί θα έρθει σε επαφή με αυτή την ιστορία», τονίζει η Κατερίνα Μαυροφρύδου που παρακολούθησε την παράσταση, συνεχίζοντας: «Με τάραξε το γεγονός ότι μπορεί να έχουμε έρθει σε επαφή με αντικείμενα που ανήκαν σε αυτούς τους ανθρώπους. Όταν αναφέρθηκαν τα ονόματα των μεσεγγυούχων αναρωτιόμουνα αν θα ακούσω κάποιο γνωστό επίθετο. Ήταν συνταρακτικό».

Η παράταση «96%» θα συνεχίζει να παίζεται για ακόμη μια εβδομάδα στο Μικρό Θέατρο της Μονής Λαζαριστών στη Θεσσαλονίκη. Πιθανός επόμενος σταθμός το Βερολίνο.