Ένας αμερικανικός αιώνας

Τον Ιανουάριο του 1918, σχεδόν δέκα μήνες πριν από τη λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Γούντροου Ουίλσον εμφανίστηκε στο Κογκρέσο, επιχειρώντας να παρουσιάσει τις ιδέες του για μία μεταπολεμική τάξη πραγμάτων. Τα "14 σημεία" του Γουίλσον, όπως έμειναν στην ιστορία, περιελάμβαναν μεταξύ άλλων το τέλος της "μυστικής διπλωματίας", το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών, την καθιέρωση του ελεύθερου εμπορίου και την ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών. Αυτό ήταν το περίγραμμα μίας σαφώς φιλελεύθερης διεθνούς τάξης πραγμάτων, την οποία οι ΗΠΑ διαφύλαξαν ως κόρη οφθαλμού μετά το τέλος του πολέμου.

Αποτελεί ίσως ειρωνεία της ιστορίας ότι, μετά από 100 χρόνια, ένας άλλος Αμερικανός πρόεδρος, ο Ντόναλντ Τραμπ, επιχειρεί να αποδομήσει αυτό το δόγμα των ΗΠΑ ή τουλάχιστον να το θέσει υπό αμφισβήτηση τόσο έντονα, όσο κανείς από τους προκατόχους τους. Ασφαλώς υπήρχαν πάντοτε θιασώτες του απομονωτισμού στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Ακόμη και ο Ουίλσον αποδοκιμάστηκε πολιτικά στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Όμως η αποδοκιμασία των "14 σημείων" προήλθε από την πλειοψηφία των απομονωτιστών στο Κογκρέσο και όχι από τον ίδιο τον Λευκό Οίκο. Γι αυτό ο Ουίλσον θεωρείται ακόμη και σήμερα κατ' εξοχήν υποστηρικτής του αμερικανικού διεθνισμού.

Μία "συνεργατική" εξωτερική πολιτική

Καθώς οι ΗΠΑ έβγαιναν από τις στάχτες του πολέμου ο πρόεδρος επιθυμούσε να ακολουθήσει μία συνεργατική προσέγγιση στην εξωτερική πολιτική. "Ο κόσμος θα πρέπει να καταστεί ασφαλής για τη δημοκρατία" έλεγε ο Γούντροου Ουίλσον σε διάγγελμά του το 1917. Κάποιοι το απέδωσαν λανθασμένα ή το παραποίησαν λέγοντας ότι, σύμφωνα με τον Ουίλσον "οι ΗΠΑ θα πρέπει να καταστήσουν τον κόσμο ασφαλή για τη δημοκρατία". Υπάρχει διαφορά σε αυτή τη διατύπωση. Στην πραγματικότητα ο πρόεδρος Γουίλσον δεν πίστευε ότι οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να διασφαλίσουν τη δημοκρατία αποκλειστικά με τις δικές τους δυνάμεις, παρά μόνο με συντονισμένη προσπάθεια της διεθνούς κοινότητας, αλλά υπό αμερικανική ηγεσία. Βασικό εργαλείο της πολιτικής του θα ήταν ένας διεθνής οργανισμός, στον οποίο οι αποφάσεις λαμβάνονται μόνο με κοινή συναίνεση, με την κάθε χώρα-μέλος να διαθέτει δικαίωμα βέτο. Το πόσο αμφισβητούμενη ήταν η ιδέα αποδείθηκε από το ότι η Κοινωνία των Εθνών διαλύθηκε πριν συμπληρώσει 30 χρόνια δράσης, ενώ οι ΗΠΑ δεν προσχώρησαν ποτέ σε αυτόν τον οργανισμό.

Τί γίνεται επί προεδρίας Τραμπ; Ήδη οι ΗΠΑ κατήγγειλαν πολυάριθμες διεθνείς συνθήκες που είχαν συναφθεί υπό την αιγίδα των Ηνωμένων εθνών, ενώ έχουν αποχωρήσει από  ορισμένες υπηρεσίες του ΟΗΕ. Σύμφωνα με τον Τζων Κούπερ, ομότιμο καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν, η εθνικιστική πολιτική Τραμπ δικαίως θεωρείται πλέον αντίποδας στη διεθνιστική προσέγγιση Ουίλσον. "Θέλει να δράσει μόνος του, κάνει τον δυνατό άντρα που αποφασίζει ό,τι θέλει, όποτε θέλει", λέει χαρακτηριστικά ο Τζων Κούπερ. Διαμετρικά αντίθετες θέσεις από τον διεθνιστή Ουίλσον εκφράζει ο πρόεδρος Τραμπ και για το κρίσιμο ζήτημα της μετανάστευσης. Ο Γουντροου Ουίλσον είχε εκφράσει την έντονη αντίθεσή του σε εκδηλώσεις ξενοφοβίας, ιδιαίτερα απέναντι σε εκείνους που είχαν καταφύγει στην Αμερική για να γλυτώσουν από τον πόλεμο στην Ευρώπη. Όταν μάλιστα η πλειοψηφία των απομονωτιστών κατέθεσε νομοσχέδιο για τον περιορισμό της μετανάστευσης, ο πρόεδρος έθεσε βέτο, το οποίο ωστόσο ανετράπη στη συνέχεια με πλειοψηφία δύο τρίτων στο Κογκρέσο.

Τραμπ εναντίον μεταναστών

Ο Ντόναλντ Τραμπ όχι μόνο δεν αντιδρά σε μία συνεχώς εντεινόμενη ξενοφοβία, αλλά κάνει ό,τι μπορεί για να την ενισχύσει από την πρώτη μέρα της θητείας του. Μάλιστα δεν περιορίζεται σε φραστικές επιθέσεις, αλλά επιστρατεύει όλη την ισχύ του αξιώματός του κατά μεταναστών που δεν διαθέτουν τα προβλεπόμενα νόμιμα έγγραφα, διαχωρίζοντας ή και απελαύνοντας τις οικογένειές τους. Ακόμη είναι βέβαια πολύ νωρίς για μία πλήρη αποτίμηση της πολιτικής Τραμπ. Αλλά ο καθηγητής Κούπερ θεωρεί ότι δύο χρόνια είναι αρκετά για να συμπεράνει πώς θα έβλεπε ο διεθνιστής Ουίλσον τον απομονωτιστή Τραμπ: "Με φόβο και τρόμο, γιατί το μόνο που θέλει ο Τραμπ είναι να εγείρει πάθη. Και ο Ουίλσον μισούσε τους δημαγωγούς..."

Μίχαελ Κνίγκε, Γιάννης Παπαδημητρίου