Αναστασίου αποκατάσταση

Τι παράξενο πράγμα, αυτός ο αυτοκράτορας ήταν δίκορος, το λέει ξεκάθαρα ο Μαλάλας στο Πασχάλιο Χρονικό του, το δεξί του μάτι ήταν «γλαυκό» και το αριστερό «μέλαν». Και ο άλλος ιστορικός της εποχής, ο Μαρκελλίνος ο Ιλλυρικιανός στο δικό του Χρονικό εξηγεί πόσο δόλιο χαρακτήρα είχε και πως αθετούσε συστηματικά το λόγο του. Κι ακόμα πιο ξεκάθαρα ο μέγας Προκόπιος τον περιγράφει ως ασήμαντο προκάτοχο του τρανού Ιουστινιανού. Ο λόγος για τον καθ’ όλα παραγνωρισμένο αυτοκράτορα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Αναστάσιο Ι που βασίλευσε στην Κωνσταντινούπολη από το 491 ως το 518, στο πέρασμα από την ύστερη αρχαιότητα στον πρώιμο μεσαίωνα. Τον θυμηθήκαμε με αφορμή μια καινούργια βιογραφία του που έγραψε ο καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στην Τυβίγγη Μίσα Μάιερ, ένας σαραντάρης χαρισματικός επιστήμονας με συναρπαστικό ύφος.

Στη σκιά του Ιουστινιανού

Αναστασίου αποκατάστασις, θα μπορούσε να τιτλοφορηθεί επίσης το βιβλίο. Είναι μια θαυμάσια σπουδή εκείνης της μεταβατικής περιόδου, λίγο μετά την κατάρρευση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, με νέους ηγεμόνες να εγκαθίστανται στα ερείπιά της, με βάρβαρα φύλα να επιτίθενται στα ανατολικά, με θρησκευτικές έριδες και επιδημίες και χίλια μύρια κακά. Ο Μίσα Μάιερ αντικρούει τους ιστορικούς της εποχής και προσπαθεί να αναδείξει το πραγματικό πρόσωπο του Αναστασίου χωρίς τις λοιδορίες και τις βολές και τις κακίες των ιστορικών που έγραφαν υπό τη σκέπη, ακόμα και μέσα στην αυλή, του τρανού Ιουστινιανού. Μέσα από τη γερμανική του βιογραφία ο Αναστάσιος αναδύεται όχι σαν μεγαλοφυής προσωπικότητα, αλλά σαν ρεαλιστής πολιτικός της εποχής που οι ενέργειες και οι αποφάσεις του συνέπλεαν με τη φορά της ιστορίας και ορισμένες φορές προϊδέαζαν για τα όσα επρόκειτο να ακολουθήσουν. Δεν έκανε περιττούς πολέμους, συμπεριφέρθηκε διπλωματικά στους νέους δυτικούς ηγεμόνες, οχύρωσε την Κωνσταντινούπολη, έρεπε στον μονοφυσιτισμό που είχε και τη μεγαλύτερη απήχηση στους πληθυσμούς της Ανατολής, του χώρου όπου θα κυριαρχούσε τελικά το Βυζάντιο, γέμισε τον δημόσιο κορβανά με χρήμα, που στη συνέχεια σπατάλησε με τις εκστρατείες του ο Ιουστινιανός.

Ο πρώτος ρεαλιστής πολιτικός

«Ο Μίσα Μάιερ», γράφει η Neue Zürcher Zeitung, «ανακαλύπτει εκ νέου έναν ξεχασμένο αυτοκράτορα για χάρη του μεγάλου κοινού αλλά και των ιστορικών». «Μια γριά αλεπού στον θρόνο του Καίσαρα», επιγράφει την κριτική της η Frankfurter Allgemeine Zeitung, που ανακηρύσσει τον Αναστάσιο στον πρώτο ρεαλιστή πολιτικό της ύστερης αρχαιότητας. Και η Süddeutsche Zeitung του Μονάχου εξαίρει τη σαγηνευτική διήγηση του Μάιερ. Μέσα στα τόσα και τόσα που γράφονται καθημερινά για την Ελλάδα, τις ιδιαιτερότητες της ευρωπαϊκής περιφέρειας, δυσνόητες κληρονομιές του βυζαντινισμού, το αξιανάγνωστο ιστορικό σύγγραμμα ενός Γερμανού καθηγητή που κάθισε και καταπιάστηκε με την αληθινή ιστορία ενός πρώιμου βυζαντινού αυτοκράτορα έχει μεταξύ άλλων και μια δόση πνευματικής ευγένειας.

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ. σύνταξης: Βιβή Παπαναγιώτου