Για πρώτη φορά στο Άουσβιτς η Ά. Μέρκελ

«Στην πραγματικότητα ο τόπος εδώ επιβάλλει τη σιωπή. Αλλά είμαι σίγουρος ότι ο γερμανός καγκελάριος σε έναν τέτοιον τόπο δεν επιτρέπεται να σιωπήσει». Με αυτά τα λόγια ξεκίνησε την ομιλία του στο Άουσβιτς ο Χέλμουτ Σμιτ. Ήταν μια κρύα και σκοτεινή ημέρα του Νοεμβρίου του 1977. Για πρώτη φορά ένας γερμανός καγκελάριος επισκέπτονταν το στρατόπεδο εξόντωσης, όπου μέχρι το 1945 έχασαν τη ζωή του με τον πιο φριχτό τρόπο γύρω στο 1,5 εκατομμύριο Εβραίοι. Ο Χέλμουτ Σμιτ, που ήταν τότε 58 χρονών, είχε υπηρετήσει ο ίδιος ως στρατιώτης στη Βέρμαχτ κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έκανε αναφορά μεταξύ άλλων στην Πολωνία, «η οποία βίωσε το μεγαλύτερο πόνο» και μίλησε για ευθύνη και ενοχή. Η πολωνική τηλεόραση μετέδιδε ζωντανά την ομιλία του.

Κόμπος στο λαιμό του Κολ

Το Άουσβιτς για έναν ανώτατο γερμανό κυβερνητικό αξιωματούχο παραμένει πάντα μια δύσκολη και «λεπτή» περπατησιά στην ιστορία. 12 χρόνια μετά τον Χέλμουτ Σμιτ ακολούθησε και ο Χέλμουτ Κολ. Και πάλι ήταν μια σκοτεινή μέρα του Νοεμβρίου. Εκείνες τις ημέρες έπεσε το Τείχος του Βερολίνου και η Γερμανία είχε πλημμυρίσει από χαρά. Ο Κολ διέκοψε την επίσκεψή του στη Βαρσοβία, επέστρεψε στη Βόννη, μετά στο Βερολίνο, και στη συνέχεια έφυγε και πάλι στην Πολωνία επισκεπτόμενος μεταξύ άλλων και το Άουσβιτς. Ήθελε με κάθε θυσία να μην χάσει αυτήν την επίσκεψη. Τις μέρες που προηγήθηκαν είχε κάνει λόγο στο προεδρείο του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος για ένα «τεράστιο ναρκοθετημένο πεδίο». Ήδη από τότε του ήταν πολύ σημαντικό να γίνει το Άουσβιτς τόπος μνήμης. Λόγω των ιστορικών γεγονότων με τη πτώση του Τείχους η γερμανική αντιπροσωπεία μετακινήθηκε με πούλμαν και η επίσκεψη συντομεύθηκε με τον τύπο να κάνει λόγο για μια επίσκεψη «ταχύτητας» «από άσκηση καθήκοντος», μια επίσκεψη χωρίς ομιλία. Τα σχόλια δεν ελάμβαναν υπόψη τους το πώς ο ίδιος ο Κολ ένιωσε την επίσκεψη. Μιλώντας λίγες ημέρες αργότερα και πάλι στο προεδρείο του CDU περιέγραψε το κόμπο στο λαιμό του, όταν ένας άνδρας εξιστορούσε πως είδε εκεί για τελευταία φορά τη μητέρα του και τη γυναίκα του. Ο τότε καγκελάριος επισκέφτηκε και το κελί θανάτου του Μαξιμίλιαν Κόλμπε, πολωνού Φραγκισκανού μοναχού, που επέλεξε ο ίδιος το θάνατο για να σώσει τη ζωή ενός επίσης Πολωνού οικογενειάρχη. «Δεν χρειάζεται κανείς οδηγό για να αντιληφθεί ότι εδώ το απίστευτο είχε γίνει πραγματικότητα».

Έξι χρόνια αργότερα ο Χέλμουτ Κολ επέστρεψε στο Άουσβιτς. Ήταν Ιούλιος του 1995. 4 εβδομάδες πριν είχε επισκεφθεί την Ιερουσαλήμ. Με τον τότε υπουργό Εξωτερικών της Πολωνίας Βλάντισλαβ Μπαρτοζέφσκι, που από τον Σεπτέμβριο του 1940 μέχρι τον Απρίλιο του 1941 ήταν κι αυτός κρατούμενος στο στρατόπεδο εξόντωσης, κατέθεσαν μαζί στεφάνι στο διεθνές μνημείο στο Μπιρκενάου. Στο βιβλίο επισκεπτών ο Κολ έγραφε για τον πόνο, τα δάκρυα και το θάνατο «που κάνουν τον επισκέπτη να χάνει τη φωνή του». 

Οικονομική βοήθεια

24 χρόνια αργότερα τα βήματα του Σμιτ και του Κολ ακολουθεί και η Άγκελα Μέρκελ. Βέβαια θα επισκεφθεί κατ' ευθείαν το Άουσβιτς χωρίς να περάσει από τη Βαρσοβία. Θα συνοδεύεται από τον πολωνό πρωθυπουργό Ματέους Μοραβιέσκι, έναν πρώην κρατούμενο και εκπροσώπους εβραϊκών οργανώσεων. Η επίσημη αφορμή είναι τα δεκάχρονα του Ιδρύματος Άουσβιτς-Μπιρκενάου, που δραστηριοποιείται για τη διατήρηση του χώρου, στον οποίο βρίσκεται το πρώην στρατόπεδο εξόντωσης. Η καγκελάριος κομίζει μια υπόσχεση: η Γερμανία θα χρηματοδοτήσει το Ίδρυμα με 60 εκ. ευρώ. Πίσω από αυτήν την υπόσχεση κρύβεται το ότι λόγω των μηδενικών επιτοκίων δεν επαρκούν οι πόροι του. Η έμπρακτη αλληλεγγύη προς τον εβραϊσμό και η μνήμη ως προειδοποίηση για το όσα φριχτά διέπραξε η ναζιστική Γερμανία ανήκουν στον πυρήνα της θητείας της ως καγκελαρίου. Πέντε φορές η Μέρκελ επισκέφθηκε το Μνημείο Ολοκαυτώματος στο Γιαντ Βασέμ. Το 2009 μαζί με τον Μπάρακ Ομπάμα επισκέφθηκε το στρατόπεδο εξόντωσης στο Μπούχενβαλντ, το 2013 μαζί με επιζώντες το Νταχάου, και πάλι το 2015, 70 χρόνια από την απελευθέρωσή του. Αλλά ποτέ δεν είχε επισκεφθεί το Άουσβιτς. Όπως και οι προκάτοχοί της, η καγκελάριος θα εκφωνήσει ομιλία στο πλαίσιο της επίσημης εκδήλωσης για τα δεκάχρονα του Ιδρύματος, λίγα μόνο μέτρα από τη «ράμπα διαλογής» των Εβραίων που έρχονταν με τραίνα.

Λίγο πριν προγραμματίζεται τελετή μνήμης στο κεντρικό τμήμα του στρατοπέδου, στο λεγόμενο Μαύρο Τοίχο, που ήταν τόπος εκτέλεσης. Για τους Πολωνούς ένας τόπος συναισθηματικά φορτισμένος. Μετά την τελετή η καγκελάριος θα περιηγηθεί το Μπιρκενάου, που ανήκει στο στρατόπεδο εξόντωσης. ΄Οταν το 2015 η καγκελάριος επισκέφθηκε το Νταχάου έκανε λόγο για ένα «χωρίς προηγούμενο απάνθρωπο και ζοφερό κεφάλαιο της γερμανικής ιστορίας». «Τόποι όπως αυτός προτρέπουν τον καθένα να βοηθήσει ώστε να μην ξανασυμβεί αυτό που έγινε εδώ, να μην επιτρέψουμε με την αδιαφορία μας, ή ακόμη χειρότερα με την επιδοκιμασία μας, άνθρωποι να αδικούνται, να καταπιέζονται, να καταδιώκονται και τελικά να τρέμουν για τη ζωή τους». Έκτοτε η πολιτική κατάσταση στη Γερμανία έχει αλλάξει. Μόλις πριν από δύο μήνες δυο άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από ακροδεξιό, που ήθελε να εισβάλει σε κατάμεστη συναγωγή στην πόλη Χάλε χωρίς να το κατορθώσει. «Ήταν καθαρά θέμα τύχης ότι δεν ακολούθησε αιματοκύλισμα. Η επίσκεψη Μέρκελ στο Άουσβιτς αποτελεί ένδειξη ιδιαίτερης αλληλεγγύης προς τους επιζώντες της αποτρόπαιης πράξης» αναφέρεται σε ανακοίνωση της Διεθνούς Επιτροπής Άουσβιτς.

Κρίστοφ Στρακ

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου