Διεθνής Ημέρα Καφέ: Η άγνωστη ιστορία του

Η Διεθνής Ημέρα Καφέ εορτάζεται κάθε χρόνο την 1η Οκτωβρίου και το δημοφιλές αφέψημα τιμάται με πάρα πολλές εκδηλώσεις. Δεν ήταν πάντα έτσι. Μπορεί σήμερα να υπάρχουν παντού καφεκοπτεία, όμως τον 18ο αιώνα η έντονη μυρωδιά κόκκων καφέ είχε συνέπειες: στην Πρωσία οι λεγόμενοι «σπιούνοι του καφέ» ακολουθούσαν τη μυρωδιά του καφέ για να εντοπίζουν λαθρέμπορους και παράνομους καφεκόπτες.

Έμπαιναν μέχρι και σε σπίτια για να πραγματοποιούν ελέγχους. Ο λόγος: η εισαγωγή των κόκκων καφέ είχε υψηλό κόστος και θεωρούνταν προβληματική για την οικονομία της εποχής. Για αυτό ο Φρειδερίκος της Πρωσίας προχώρησε στην απαγόρευση του καφέ, αν κι αυτό δεν κράτησε πολύ. Σήμερα αποτελεί ένα από τα  πιο γνωστά αφεψήματα στην Γερμανία.

Υπάρχουν πολλοί μύθοι γύρω από την ανακάλυψη του καφέ. Η ιστορία ενός βοσκού από την επαρχία Κάφα στην ανατολική πλευρά της Αιθιοπίας αποτελεί έναν από τους πιο διαδεδομένους μύθους. Σύμφωνα με την παράδοση ο ίδιος είχε παρατηρήσει ότι οι κατσίκες του δεν ξεκουράζονταν μέχρι το βράδυ αφού είχαν φάει από τους καρπούς ενός συγκεκριμένου φυτού που έμοιαζαν με αυτούς της κερασιάς ή της μουριάς. Ο βοσκός δοκίμασε τους καρπούς και ανακάλυψε τη διεγερτική τους επίδραση  στον εαυτό του. Μοιράστηκε την ανακάλυψή του με ένα κοντινό μοναστήρι, όπου οι μοναχοί ετοίμασαν ένα αφέψημα από αυτούς τους περίεργους καρπούς και μπόρεσαν με αυτόν τον τρόπο να μένουν ξύπνιοι περισσότερο για να προσευχηθούν και να κουβεντιάζουν.

Προέλευση του λατρεμένου ροφήματος

Οι απαρχές της καλλιέργειας καφέ χρονολογούνται πιθανώς στον 12ο ή 13ο αιώνα στην Αραβική Χερσόνησο. Οι έμποροι της Υεμένης είχαν φέρει στο παρελθόν το φυτό στην πατρίδα τους. Μερικές δεκαετίες αργότερα υπήρχαν ήδη φυτείες μεγάλης κλίμακας. Το ,λιμάνι της Μόκκας στην Ερυθρά Θάλασσα έγινε το σημαντικότερο εμπορικό κέντρο καφέ της εποχής. Το όνομα του καφέ «μόκα» προέρχεται από το τοπωνύμιο. Η παρασκευή του καφέ, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα με καβουρδισμένους αλεσμένους κόκκους θα ξεκινήσει αργότερα, τον 15ο αιώνα.

Όταν ο καφές έφτασε στη Μέκκα άρχισε να προσελκύει περισσότερους θαυμαστές από τον ισλαμικό κόσμο. Η ονομασία του καφέ προέρχεται απ' αυτή την περιοχή. Ο καφές ανάγεται στο τουρκικά όνομα «kahve», το οποίο με την σειρά του πηγαίνει πίσω στην αραβική λέξη «qahwa» η οποία σημαίνει κρασί. Λόγω της διεγερτικής και ελαφρώς μεθυστικής δράσης του καφέ ονομάστηκε έτσι, αλλά δεν απαγορευόταν στους ευσεβείς μουσουλμάνους σε αντίθεση με το αλκοολούχο κρασί.

Για πολλά χρόνια οι αραβικές χώρες είχαν το μονοπώλιο στο εμπόριο του καφέ και για αυτό οι λεπτομέρειες της παραγωγής του φυλάσσονταν σαν κρατικό μυστικό. Προκειμένου να αποτραπεί η καλλιέργεια καφέ από τους ανταγωνιστές, έριχναν βραστό νερό στους ωμούς κόκκους για να μην μπορούν να καλλιεργηθούν. Οι Ολλανδοί ήταν οι πρώτοι που κατάφεραν να κλέψουν μερικά φυτά και να τα φέρουν στις αποικίες τους στα μέσα του 17ου αιώνα.

Διάδοση της καλλιέργειας σε όλο τον κόσμο

Από το 1658 ξεκίνησε να καλλιεργείται ο καφές στη Σρι Λάνκα και αργότερα στα νησιά Σουμάτρα και Ιάβα της Ινδονησίας. Το παράδειγμα των Ολλανδών ακολούθησαν και άλλες αποικιακές δυνάμεις όπως για παράδειγμα η Πορτογαλία στη Βραζιλία, η Αγγλία στη Τζαμάικα, η Ισπανία στη Γουατεμάλα, το Μεξικό, την Κολομβία και το Πουέρτο Ρίκο. Δεν υπήρχε πλέον το μονοπώλιο των αραβικών χωρών στον καφέ. Έκτοτε ο καφές έγινε ένα από τα πιο σημαντικά προϊόντα συναλλαγών παγκοσμίως.

Ο καφές όμως, ήδη όταν ήταν ακόμα μονοπώλιο των αραβικών χωρών, τραβούσε το ενδιαφέρον των ταξιδιωτών. Οι ευρωπαϊκές βασιλικές αυλές ήταν τα πρώτα σημεία διάδοσής του. Το πρώτο καφενείο στη Δυτική Ευρώπη άνοιξε στη Βενετία το 1647 ενώ το 1652 το Λονδίνο απέκτησε επίσης το πρώτο του καφενείο, ακολουθούμενο από τη Μασσαλία το 1671.

Οι χώροι αυτοί  ήταν σημεία συνάντησης καλλιτεχνών και μελετητών που διαμόρφωσαν τη λογοτεχνία και τη μουσική. Ο καφές όμως αποτελούσε είδος πολυτελείας ακόμη στην Ευρώπη και μόνο με την έναρξη της εκβιομηχάνισης διαδόθηκε σε μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού. Τότε πολλοί άνθρωποι για να καταπολεμήσουν την πείνα και την εξάντληση χρησιμοποιούσαν τον καφέ ως υποκατάστατο τροφής.

Σήμερα ο καφές αποτελεί ένα από τα πιο αγαπημένα ροφήματα των Γερμανών. Κατά μέσο όρο το 2021 στην Γερμανία καταναλώθηκαν 169 λίτρα καφέ ανά άτομο. Περισσότερες από 70 χώρες καλλιεργούν σήμερα διάφορες ποικιλίες. Η Αιθιοπία, η θρυλική χώρα καταγωγής του καφέ, κατέχει την πέμπτη θέση παραγωγής στον κόσμο. Ο ηγέτης της παγκόσμιας αγοράς όμως είναι η Βραζιλία, όπου καλλιεργείται σχεδόν το 40% της παγκόσμιας παραγωγής.

Γιούλιαν Βέμπερ, dpa

Επιμέλεια: Ιωσηφίνα Τσαγκαλίδου