Διχάζει το «μαύρο» στην πολωνική δημόσια τηλεόραση

Τρεις εβδομάδες έχουν περάσει από τη μεγάλη πολιτική αλλαγή στην Πολωνία, με τον φιλοευρωπαϊκό συνασπισμό υπό τον Ντόναλντ Τουσκ να διαδέχεται την εθνολαϊκιστική κυβέρνηση του «Κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη» (PiS). Όλα δείχνουν ότι ο έλεγχος της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης (TVP) θα είναι το πρώτο πεδίο αμείλικτης αντιπαράθεσης ανάμεσα στους νυν και τους πρώην κυβερνώντες.

«Για πρώτη φορά μετά το 1989 στην ελεύθερη Πολωνία επιχειρείται η άσκηση ελέγχου δια της βίας στα δημόσια ΜΜΕ» καταγγέλλει στο πρωτοχρονιάτικο διάγγελμά του ο πρόεδρος της χώρας Αντρέι Ντούντα, που προέρχεται από τις τάξεις του PiS. «Τηλεοπτικοί σταθμοί σταμάτησαν να εκπέμπουν, ορισμένες ενημερωτικές εκπομπές δεν μεταδίδονται» επισημαίνει ο Πολωνός πρόεδρος, προειδοποιώντας ότι ο ίδιος «δεν πρόκειται να ανεχθεί την παραβίαση του Συντάγματος».

Διαδηλώσεις και καταλήψεις

Με αυτά τα λόγια ο Ντούντα αντέδρασε στις ραγδαίες εξελίξεις που ανέτρεψαν το ραδιοτηλεοπτικό τοπίο στο χρονικό διάστημα μεταξύ Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς. Στις 19 Δεκεμβρίου ο νέος υπουργός Πολιτισμού Μπαρτολομιέι Σινκιέβιτς απέλυσε τους επικεφαλής των τριών καναλιών της δημόσιας τηλεόρασης και του πρακτορείου ειδήσεων PAP, προκαλώντας έκρηξη οργής από την πλευρά του PiS. Η εθνολαϊκιστική αντιπολίτευση θεωρεί παράνομες τις απολύσεις, αρνείται να αναγνωρίσει τη διάδοχη κατάσταση και μάλιστα δεν περιορίζεται σε λεκτικές αντιδράσεις.

Μόλις ανακοινώθηκε η καρατόμηση των παλαιών διοικήσεων, στελέχη του PiS εισέβαλαν στο ραδιοτηλεοπτικό μέγαρο της TVP και στα κεντρικά γραφεία του πρακτορείου PAP, σε μία προσπάθεια να εμποδίσουν τους νέους επικεφαλής να αναλάβουν καθήκοντα. Η αίθουσα σύνταξης καταλήφθηκε από βουλευτές του πρώην κυβερνώντος κόμματος, ενώ δεν έλειψαν ακόμη και οι διαπληκτισμοί με το προσωπικό ασφαλείας. Οι κινητοποιήσεις έληξαν μετά τα Χριστούγεννα, ωστόσο το τηλεοπτικό στούντιο στη Βαρσοβία, από όπου μεταδίδονται τα δελτία ειδήσεων, παραμένει υπό κατάληψη.

Διαχρονικό πρόβλημα ο έλεγχος των ΜΜΕ

Ο Μπογκούσουαβ Κραμπότα, διευθυντής της συντηρητικής εφημερίδας Rzeczpospolita, προειδοποιεί ότι η αντιπαράθεση είναι καταστροφική για το κύρος, την αξιοπιστία και το μέλλον της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης. «Όλοι οι εμπλεκόμενοι φέρουν ευθύνη για τη θεσμική κατάπτωση και αποδυνάμωση των δημοσίων ΜΜΕ, αλλά και τη μείωση της δημοτικότητάς τους» λέει ο έμπειρος Πολωνός δημοσιογράφος. Ο ίδιος προτείνει μία νέα νομοθεσία, στην οποία θα ορίζονται «επακριβώς οι αρμοδιότητες των δημοσίων ΜΜΕ και η χρηματοδότησή τους.

Από την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας στην Πολωνία, την περίοδο 1989/90, η άσκηση πολιτικής επιρροής στα ΜΜΕ αποτελεί διαχρονικό πρόβλημα. Δεν έλειψαν και παλαιότερα οι τηλεφωνικές παρεμβάσεις πρωθυπουργών και προέδρων, που εξέφραζαν τη διαμαρτυρία τους για συγκεκριμένες επομπές ή απόψεις. Το 2015 ο «ισχυρός άνδρας» του PiS Γιάροσλαβ Κατσίνσκι υποβίβασε εμφανώς τα δημόσια ΜΜΕ σε φερέφωνα και μηχανισμούς προπαγάνδας του κυβερνώντος κόμματος, ιδρύοντας κατά παράβαση του Συντάγματος το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (RNM), που αποφάσιζε τους διορισμούς των «εκλεκτών» και τις παύσεις των ανεπιθύμητων δημοσιογράφων.

Κομβικός ο ρόλος του προέδρου Ντούντα

Η ψήφιση νέας νομοθεσίας για τα ΜΜΕ θεωρείται αδύνατη χωρίς τη συγκατάθεση του προέδρου της χώρας, καθώς ο νέος κυβερνητικός συνασπισμός του φιλελεύθερου πρωθυπουργού Ντόναλντ Τουσκ δεν διαθέτει επαρκή κοινοβουλευτική πλειοψηφία για να παρακάμψει ένα ενδεχόμενο προεδρικό βέτο. Δεν αποκλείεται, πάντως, να συνεργαστεί τελικά ο πρόεδρος Ντούντα. Πρόσφατα ο Αντρέι Τζιμπέροβιτς, σύμβουλος του προέδρου, είχε προκαλέσει αίσθηση με τη δήλωσή του ότι «στις εποχές διακυβέρνησης του PiS η τηλεόραση δεν αποτελούσε πρότυπο αντικειμενικότητας».

Οι καλές ιδέες αφθονούν, αυτό που λείπει είναι η πολιτική βούληση για την υλοποίησή τους. Όπως επισημαίνει ο επικοινωνιολόγος Ταντέους Κοβάλσκι στον ιδιωτικό τηλεοπτικό σταθμό TVN, «εδώ και δύο χρόνια γίνονται διαβουλεύσεις για ένα νέο νομοσχέδιο, το οποίο όμως παραμένει στο συρτάρι. Περιέχει ωστόσο πολύ συγκεκριμένες προτάσεις για τη λειτουργία και τη χρηματοδότηση των δημοσίων ΜΜΕ». Ο πρόεδρος της Επιτροπής Πολιτισμού στο πολωνικό Κοινοβούλιο, Μπόγκνταν Ζντρογιέφσκι, δηλώνει τώρα ότι η επεξεργασία του νομοσχεδίου θα μπορούσε να αρχίσει εκ νέου μέσα στο 2024.

Κατά τον Κοβάλσκι, οι πολίτες και όχι οι πολιτικοί θα πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο της μεταρρύθμισης για τα ΜΜΕ. Αυτό σημαίνει ότι συγχωνεύονται τα σημερινά θεσμικά όργανα κατά τέτοιον τρόπο, ώστε οι πολιτικοί να αποτελούν μειοψηφία στη λήψη αποφάσεων. Επιπλέον, οι αρμοδιότητες για τον διορισμό και τις μετακινήσεις προσωπικού θα πρέπει να επιστρέψουν σε υπηρεσιακό συμβούλιο, όπως συνέβαινε πριν ανέλθει στην εξουσία το PiS.

Αναμένονται νέες κινητοποιήσεις 

 «Σε αυτή την αντιπαράθεση τόσο η κυβέρνηση, όσο και ο πρόεδρος της χώρας έχουν αποδείξει ότι διαθέτουν δυνατά χαρτιά, αλλά τώρα ήρθε η ώρα για να αρχίσουν μία διαπραγμάτευση» σχολιάζει η δημοσιογράφος Σουζάνα Νταμπρόφσκα στην εφημερίδα Rzeczpospolita.

Πάντως ο «ισχυρός άνδρας» του PiS Γιάροσλαβ Κατσίνσκι δεν φαίνεται διατεθειμένος να εγκαταλείψει τη στρατηγική της πόλωσης και εξαγγέλλει νέα κινητοποίηση για τις 11 Ιανουαρίου, μπροστά στο Κοινοβούλιο. «Υπερασπιζόμαστε την ελευθερία των ΜΜΕ» θα είναι το κεντρικό σύνθημα της εκδήλωσης. Χαρακτηριστική η αντίδραση του συγγραφέα και δραματουργού Άρτουρ Ίλγκνερ στην Rzeczpospolita: «Δεν ξέρω αν πρέπει να κλάψω ή να γελάσω. Είναι σαν να εξαγγέλλει ο Βλάντιμιρ Πούτιν διαδήλωση συμπαράστασης για την Ουκρανία στην Κόκκινη Πλατεία…»    

(Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου)