Επανάσταση και κοινωνική αλλαγή μέσω twitter;

Ποια η συμβολή των ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην κινητοποίηση των πολιτών και τις μαζικές εξεγέρσεις που οδήγησαν στην πτώση αυταρχικών καθεστώτων στον αραβικό κόσμο; Πώς αποτιμάται σήμερα, τέσσερα περίπου χρόνια από το ξέσπασμα της αραβικής άνοιξης, ο ρόλος του facebook και του twitter στην σταθεροποίηση πλέον των συμμετοχικών διεργασιών και την προώθηση θεμελιωδών δημοκρατικών αρχών; Σε αυτά και άλλα ερωτήματα προσπάθησαν να δώσουν απαντήσεις οι συμμετέχοντες στα παράλληλα πάνελ συζητήσεων στο πλαίσιο του Global Media Forum της Deutsche Welle στη Βόννη. Ομιλητές από διαφορετικές χώρες και με διαφορετικές ιδιότητες, ακτιβιστές με πρωταγωνιστικό ρόλο στις εξελίξεις, δημοσιογράφοι, επιστήμονες και εκπρόσωποι πολιτικών και κοινωνικών φορέων παρουσίασαν τους προβληματισμούς τους σε έναν ιδιαίτερα ζωηρό και πολυφωνικό διάλογο.

Η σαρωτική δυναμική του διαδικτύου

Στο επίκεντρο του GMF βρέθηκε ειδικότερα η αποτίμηση της συμβολής του λεγόμενου «ηλεκτρονικού ακτιβισμού» (digital activism) στις λαϊκές επαναστάσεις και διαμαρτυρίες, αρχής γενομένης το 2010 με το ξέσπασμα της αραβικής άνοιξης. Σημείο σύγκλισης αποτελεί η αδιαμφισβήτητη παραδοχή της σαρωτικής δυναμικής των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στις αραβικές χώρες. Τα νέα μέσα, κυρίως το facebook και το twitter, αποτέλεσαν το κατεξοχήν διαδικτυακό φόρουμ ελεύθερης έκφρασης, καταγγελίας της διαφθοράς και των καταπατήσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και ένα πολύτιμο εργαλείο στα χέρια των ίδιων των πολιτών, για την κινητοποίηση των συμπολιτών τους να κατέβουν στους δρόμους. «Παρατηρήσαμε ότι στην προώθηση της δημοκρατίας και των φιλελεύθερων αρχών τα νέα μέσα και κυρίως τα social media παίζουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο, με την έννοια ότι κινητοποιούν τις μάζες. Όλες αυτές οι χώρες δεν διαθέτουν ελεύθερα ΜΜΕ. Από την άλλη πλευρά αυτή η ελευθερία υπάρχει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης», ανέφερε στην DW o Ρόναλντ Μαϊνάρντους, επικεφαλής του Ιδρύματος Φρίντριχ Νάουμαν στο Κάιρο, ο οποίος συντόνισε συζήτηση με θέμα «τον ρόλο των (κοινωνικών) δικτύων στην προώθηση και διατήρηση της δημοκρατικής διακυβέρνησης».

Το παράδειγμα των αραβικών χωρών και της χρήσης των νέων μέσων από τους πολίτες για την καταγραφή και μετάδοση των γεγονότων στις πλατείες χωρίς το φιλτράρισμα από τα καθεστωτικά ΜΜΕ ακολούθησαν στη συνέχεια και άλλες χώρες, όπως η Ουκρανία, ο Λίβανος αλλά και η Ινδία και η Μιανμάρ. Χαρακτηριστική είναι περίπτωση της Ουκρανίας. O oυκρανός δημοσιογράφος Σέρτζι Λεσένκο ανέφερε ότι στην Ουκρανία, μετά το ξέσπασμα των διαδηλώσεων κατά του προέδρου Γιανουκόβιτς, το 41% των πολιτών χρησιμοποιεί πλέον το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως πηγή αξιόπιστης πληροφόρησης, ενώ παράλληλα το ίντερνετ αποτελεί τη βασική δίοδο για την κινητοποίηση των πολιτών αλλά και την άσκηση πίεσης στην κυβέρνηση.

Τα «social media» στην σταθεροποίηση της δημοκρατίας

Τι συμβαίνει όμως με το θέμα του ρόλο των νέων μέσων στη διαμόρφωση δημοκρατικής συνείδησης και την εμβάθυνση και διατήρηση των δημοκρατικών διεργασιών; «Το πιο αξιόλογο και σημαντικό στοιχείο στην συζήτηση αυτή είναι ότι και μετά τις εξεγέρσεις, μετά τις επαναστάσεις, τα νέα μέσα εξακολουθούν να παίζουν έναν εποικοδομητικό ρόλο σταθεροποίησης της δημοκρατικής τάξης, η οποία δεν είναι ακόμη ώριμη», εκτιμά ο Ρόναλντ Μαϊνάρντους, τονίζοντας ότι «δεν υπάρχουν ακόμη οι απαραίτητοι δημοκρατικοί θεσμοί, αλλά ένα θετικό περιβάλλον. Μέχρι να σταθεροποιηθούν αυτοί οι θεσμοί, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν έναν ρόλο ελέγχου της εξουσίας, έναν ρόλο που σε ώριμες δημοκρατικές κοινωνίες παίζουν τα κοινοβούλια και οι άλλες δημοκρατικές αρχές».

Παρά το σημαντικό ρεύμα που έχουν δημιουργήσει τα νέα μέσα, η αιγύπτια ακτιβίστρια και μπλόγκερ Εσρά Αμπέλ Φατάχ υπογράμμισε πως η «επανάσταση» δεν έρχεται τόσο απλά και αυτόματα μέσα μέσω facebook και twitter. Τα μέσα αυτά προσφέρουν απλώς τον αναγκαίο χώρο για τη διεξαγωγή ενός δημοκρατικού ντιμπέιτ, ευαισθητοποιώντας, εγείροντας προβληματισμούς και συνδράμοντας στην κατεύθυνση της εμπέδωσης των δημοκρατικών κανόνων αντιπαράθεσης. Στην ίδια λογική κινήθηκε και ο Αιμάν Μάνα, διευθυντής του Ιδρύματος Σαμίρ Κασίρ από το Λίβανο, ο οποίος εκτιμά πως το να θεωρεί κανείς την αραβική άνοιξη «ως ένα γραμμικό γεγονός» αποτελεί υπεραπλούστευση. Κατά τον Κασίρ πρόκειται για μία πολυσύνθετη ιστορική διεργασία, στην οποία συνετέλεσαν πολλοί παράγοντες και όχι μόνο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τέλος, τόσο ο Κινγκ Μάουν Γιν από το δίκτυο «Voice of Burma» της Βιρμανίας όσο και ο Νίτιν Πάι από το ινδικό Ινστιτούτο Τακσασίλα αποτίμησαν θετικά την επίδραση του διαδικτύου στην συνδιαμόρφωση του πλαισίου ενός νέου πολιτικού και κοινωνικού διαλόγου από τα εγχώρια, παραδοσιακά ΜΜΕ. Τόνισαν όμως, πως η διείσδυση του ίντερνετ στην δημόσια σφαίρα των δύο χωρών είναι ακόμη μικρή, κι έτσι υπάρχει ακόμη μεγάλη απόσταση να διανυθεί μέχρι την ουσιαστική εμβάθυνση των δημοκρατικών διαδικασιών. Η συμβολή ωστόσο των κοινωνικών δικτύων θα πρέπει να αποτιμάται σε γενικές γραμμές ως αποτελεσματική, χωρίς βέβαια να υπερτονίζεται, μιας και αποτελεί μία μονάχα από τις «sine qua non» συνθήκες προς την δημοκρατική διακυβέρνηση.

Δήμητρα Κυρανούδη

Υπεύθυνος Σύνταξης: Στέφανος Γεωργακόπουλος