Εποικοδομητική Δημοσιογραφία, μία νέα τάση

«Εποικοδομητική δημοσιογραφία» ονομάζεται ένας αναδυόμενος κλάδος του επαγγέλματος που γίνεται όλο και πιο δημοφιλής στη βόρεια Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Στην άλλη όχθη του Ατλαντικού αποκαλείται και «Solutions Journalism», για να υπογραμμίσει ότι δεν εστιάζει μόνο στα προβλήματα, αλλά και στην επίλυσή τους. Δεν καθηλώνεται στον καταγγελτικό λόγο, την αντιπαράθεση, το αρνητικό συναίσθημα. Αναζητεί λύσεις, καλλιεργεί τον διάλογο, αναδεικνύει την κοινωνική ευθύνη.

Στη Γερμανία κομβικό ρόλο για τη διάδοση της «Εποικοδομητικής Δημοσιογραφίας» επωμίζεται το Bonn Institute, με έδρα τη Βόννη. Πρόκειται για μία κοινωνική επιχείρηση που ίδρυσε η Έλεν Χάινριχς, δημοσιογράφος με μακρά εμπειρία στην Deutsche Welle και στην εφημερίδα Rheinische Post του Ντίσελντορφ. Στο εγχείρημα συμμετέχουν η Deutsche Welle, η Rheinische Post, ο όμιλος RTL, αλλά και το Πανεπιστήμιο του Άαρχους, στη Δανία, όπου η Χάινριχς έχει εργαστεί ως επιστημονική συνεργάτις.  

Καταπολεμώντας το «news avoidance»

«Παρατηρούμε μία τάση που αποκαλείται «news avoidance, υπάρχει δηλαδή κόσμος που συνειδητά αποφεύγει την ενασχόληση με τις ειδήσεις» λέει η Έλεν Χάινριχς στην Deutsche Welle. «Όμως, σε μία δημοκρατική κοινωνία είναι σημαντικό για όλους να πληροφορούνται τις εξελίξεις. Πρέπει λοιπόν να σκεφτούμε πώς μπορεί να εξελιχθεί η  δημοσιογραφία, για να πλησιάσει και αυτούς τους ανθρώπους. Αυτός είναι ο ρόλος της Εποικοδομητικής Δημοσιογραφίας».

Δεν πρόκειται απλώς για θεωρητική συζήτηση ηθικής ή φιλοσοφικής φύσεως. Για πολλά ΜΜΕ είναι ζήτημα επιβίωσης η αναζήτηση νέου κοινού. Πρόσφατες έρευνες, τονίζει η Έλεν Χάινριχς, δείχνουν ότι ένα ποσοστό έως και 60% των ερωτηθέντων αποφεύγει συνειδητά τις ειδήσεις κατά διαστήματα. Ουσιαστικά εντοπίζονται δύο διαφορετικά προβλήματα: Κάποιοι απέχουν, κατηγορώντας τα συμβατικά ΜΜΕ για αναξιοπιστία, fake news ή αθέμιτο συγχρωτισμό με την πολιτική και οικονομική εξουσία.

Από την άλλη πλευρά, πολλοί δεν αμφισβητούν την αξιοπιστία των ειδήσεων ή των δημοσιογράφων, αλλά θεωρούν ότι στην τόσο κουραστική καθημερινότητά τους απλά δεν έχουν τις αντοχές για να ασχοληθούν με τις δυσάρεστες ειδήσεις που μεταδίδουν τα ΜΜΕ. Μπορεί να επιλυθεί αυτό το πρόβλημα;  

«Το ζητούμενο είναι να μην εστιάζει η δημοσιογραφία αποκλειστικά σε αρνητικά, δυσάρεστα γεγονότα, αλλά να παράγει μία 'προστιθέμενη αξία'», λέει η Γερμανίδα δημοσιογράφος. «Να προβάλλει λύσεις για τα προβλήματα ή παραδείγματα από τα οποία κάτι μπορούμε να μάθουμε. Όχι μόνο να καταγγέλλει ό,τι δεν λειτουργεί, αλλά και να αναδεικνύει το θετικό, το επιτυχημένο».

Η αλήθεια είναι ότι ενίοτε λείπουν και οι ικανοί επαγγελματίες, καθώς «η δημοσιογραφία δεν θεωρείται πλέον τόσο περιζήτητο επάγγελμα, όπως συνέβαινε στο πρόσφατο παρελθόν». Παρατηρείται και εδώ η διαβόητη έλλειψη εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού, που καταγράφεται και σε άλλους κλάδους της οικονομίας. Ας είναι. 

Δύσκολο εγχείρημα σε καιρό πολέμου

Μιλώντας προ ημερών σε συγκέντρωση του Γερμανικού Συνδέσμου Δημοσιογράφων (DJV) στη Βόννη, η Έλεν Χάινριχς επιχείρησε να εξηγήσει τις αρχές της Εποικοδομητικής Δημοσιογραφίας, επιστρατεύοντας συγκεκριμένα παραδείγματα (case studies). Έκδηλο ήταν το ενδιαφέρον, ωστόσο δεν έλειψαν οι απορίες και οι ενδοιασμοί, ιδιαίτερα από τους πρεσβύτερους στο επάγγελμα.

Ας διατυπώσουμε κι εμείς ένα ερώτημα: Σεβαστός ο μόχθος και τα προβλήματα της καθημερινότητας, αλλά ο υπεύθυνος πολίτης οφείλει να επιδιώκει μία στοιχειώδη ενημέρωση για βασικά ζητήματα. Στη Μέση Ανατολή, για παράδειγμα, μαίνεται ο πόλεμος και σκοτώνονται τόσοι άνθρωποι. Θα ήταν καλύτερα να τα αποσιωπούμε όλα αυτά, για να μην ενοχλούν οι «αρνητικές ειδήσεις»;

«Όχι βέβαια», λέει η Έλεν Χάινριχς. «Δεν λέμε ότι πρέπει να μεταδίδουμε 'Happy News' εν καιρώ πολέμου». Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή είναι ακόμη πολύ πρόσφατος για να μελετηθεί επισταμένως, ωστόσο υπάρχει ήδη μία αντίστοιχη έρευνα για τον πόλεμο στην Ουκρανία και η Γερμανίδα δημοσιογράφος εξηγεί: «Ασφαλώς υπήρξαν τα ρεπορτάζ από το μέτωπο του πολέμου. Παράλληλα όμως, για παράδειγμα, έγιναν και ρεπορτάζ για τους Ουκρανούς πρόσφυγες που γύρισαν στην πατρίδα τους για να βοηθήσουν στην ανοικοδόμηση ή που ξεκίνησαν μία καινούρια επιχείρηση σε δύσκολες συνθήκες».

Οι «κόκκινες γραμμές» της δημοσιογραφίας

Οι θιασώτες της Εποικοδομητικής Δημοσιογραφίας ξεκαθαρίζουν ότι, όσο επιτακτική είναι η ανάγκη να αναδειχθούν ενθαρρυντικά παραδείγματα και βέλτιστες πρακτικές, άλλο τόσο αυτονόητη παραμένει η δέσμευση στις θεμελιώδεις αρχές του επαγγέλματος. Ο δημοσιογράφος μπορεί να έχει τις δικές του πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις, αλλά δεν είναι ακτιβιστής. Δεν εμπλέκεται συναισθηματικά. Οφείλει να τηρεί αποστάσεις ακόμη και από ευγενή ιδεώδη, αφήνοντας τον αναγνώστη, τον ακροατή ή τον τηλεθεατή να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Κι ακόμη: Ο δημοσιογράφος δεν κάνει δημόσιες σχέσεις, δεν εξωραἴζει την πραγματικότητα.

«Όταν γίνεται με τον σωστό τρόπο, η Εποικοδομητική Δημοσιογραφία απέχει πολύ από τον ακτιβισμό, αλλά και από την ωραιοποίηση» λέει η Έλεν Χάινριχς. «Υπάρχουν συγκεκριμένες τεχνικές. Υποδεικνύουμε λύσεις, αλλά λειτουργούμε με κριτική διάθεση και με προσήλωση στα γεγονότα (facts evidence). Όπως πρέπει να γίνεται σε κάθε δημοσιογραφική δουλειά…»

Η δημοσιογραφία εν γένει αντιμετωπίζει τα πράγματα με κριτική διάθεση και η Εποικοδομητική Δημοσιογραφία δεν αποτελεί εξαίρεση, ξεκαθαρίζει η Γερμανίδα δημοσιογράφος. Ως παράδειγμα προς μελέτη από την ευρωπαϊκή πραγματικότητα αναφέρει την Κοπεγχάγη, πρωτεύουσα της Δανίας, που κάθε τόσο μνημονεύεται ως υπόδειγμα σε διεθνή ΜΜΕ. Λέγεται και γράφεται ότι στην Κοπεγχάγη ζουν οι πιο ευτυχισμένοι Ευρωπαίοι, κυκλοφορούν οι πιο ξένοιαστοι ποδηλάτες, εκδηλώνεται το μεγαλύτερο στην ΕΕ ποσοστό ικανοποίησης για την καθημερινότητα στην πόλη.

«Φαίνεται ότι όλα είναι καλύτερα στην Κοπεγχάγη», λέει γελώντας η Έλεν Χάινριχς. Αλλά στο ρεπορτάζ χρειάζεται αξιολόγηση και κριτική σκέψη. «Προτείνουμε λύσεις, αλλά με κριτική διάθεση. Για παράδειγμα, θέτουμε το ερώτημα: Μπορεί μία λύση να μεταφερθεί αυτούσια στα καθ' ημάς ή μόνο ένα κομμάτι της; Καμία λύση δεν είναι τέλεια. Αλλά, αν μη τι άλλο, υπάρχουν άνθρωποι που αναζητούν λύσεις. Και αυτό είναι σημαντικό».

Στα προσεχή σχέδια του Bonn Institute περιλαμβάνονται η έκδοση ενός εγχειριδίου για τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης στη δημοσιογραφική έρευνα, μία σειρά podcast με τίτλο «Ψυχολογία και Δημοσιογραφία», καθώς και η διοργάνωση, τον Οκτώβριο στη Βόννη, του b future festival. Πρόκειται για ένα τριήμερο Φεστιβάλ Εποικοδομητικής Δημοσιογραφίας σε δημόσιο χώρο, στο κέντρο της πόλης, με διαδραστικά προγράμματα.