Η γεωστρατηγική διάσταση της στροφής Ερντογάν

Στη μακρά πολιτική του διαδρομή ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει αλλάξει πολλές φορές πορεία. Οι αλλαγές εξυπηρετούσαν πάντα τον στόχο υπεράσπισης και ενίσχυσης της εξουσίας του. Ένα πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η αιφνίδια αλλαγή στη διπλωματία απέναντι στην Ελλάδα, η οποία μόνο ως ριζοσπαστική μπορεί να χαρακτηριστεί. Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, δεν περνούσε σχεδόν καμία μέρα χωρίς „δηλητηριώδεις" απειλές που συνοδεύονταν από παραβιάσεις της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο. Τελευταία δεν περνάει σχεδόν μέρα χωρίς να ακούγονται φιλικά μηνύματα από την Άγκυρα. Αποκορύφωμα της νέας στάσης η 25η Μαρτίου.Ο Ερντογάν επέλεξε την ημέρα που οι Έλληνες γιορτάζουν την έναρξη του επανάστασης κατά του οθωμανικού ζυγού για να στείλει ευχές προς τον γειτονικό λαό: "Είμαι πεπεισμένος ότι οι σχέσεις και η συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών μας θα αναπτυχθούν περαιτέρω στο μέλλον με τις κοινές μας προσπάθειες", αναφέρει το μήνυμά του προς τον πρωθυπουργό Μητσοτάκη. Τον ίδιο Μητσοτάκη που πριν από λίγο καιρό έλεγε ότι δεν υπάρχει γι' αυτόν.

Οι σεισμοί οδήγησαν στη "θετική διπλωματία"

Η μεταστροφή της Άγκυρας αποτελεί πρωτίστως συνέπεια των σεισμών της 6ης Φεβρουαρίου: οι ιστορικοί του μέλλοντος θα χωρίσουν την τουρκική πολιτική σε μια εποχή πριν από τους σεισμούς και μια εποχή μετά. Αυτή η τομή είναι ήδη ορατή στην εξωτερική πολιτική. Οι εκλογές της 14ης Μαΐου θα δείξουν αν αυτό ισχύει και στην εσωτερική πολιτική. Για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, οι σεισμοί σηματοδοτούν την έναρξη νέας φάσης ύφεσης. Οι προϋποθέσεις γι' αυτό δημιουργήθηκαν πρωτίστως από την ελληνική πλευρά. Από την πρώτη στιγμή μετά την καταστροφή, η Ελλάδα στάθηκε στο πλευρό της γείτονος - συστηματικά και αξιόπιστα. Η συμπαράσταση και η αλληλεγγύη ξεπέρασαν κατά πολύ το κρατικό επίπεδο. Αυτό δεν θα μπορούσε να μην έχει αντίκτυπο στις πολιτικές διεργασίες. Οι τηλεοπτικές εικόνες από τις υπεπροσπάθειες των Ελλήνων διασωστών διέψευσαν το αφήγημα της εχθρικά διακείμενης γείτονος και δημιούργησαν την κοινωνική βάση για μια θετική διπλωματία. Αντέκρουσαν την εθνικιστική προπαγάνδα της ξένης απειλής που χρησιμοποιεί ο Ερντογάν για να κινητοποιήσει τις μάζες ενόψει των εκλογών.

Η συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών στην περιοχή των σεισμών λίγες ημέρες μετά την καταστροφή άνοιξε το δρόμο για διαπραγματεύσεις των αναπληρωτών υπουργών Εξωτερικών στην Άγκυρα με "θετική ατζέντα". Ηδη γίνεται λόγος για επίσκεψη του Έλληνα υπουργού Άμυνας στην Τουρκία. Αξίζει ωστόσο να επισημανθεί ότι ο ελληνοτουρκικός δίαυλος επικοινωνίας είχε ανοίξει ήδη πριν από τους σεισμούς του Φεβρουαρίου. Τον περασμένο Δεκέμβριο με τη μεσολάβηση της Γερμανίας, κορυφαίοι διπλωμάτες από την Ελλάδα και την Τουρκία συναντήθηκαν στις Βρυξέλλες. Τότε, οι δύο πλευρές συμφώνησαν - υπό συνθήκες άκρας μυστικότητας - να συνεχίσουν τις συνομιλίες τους. Οι σεισμοί που ακολούθησαν έδωσαν νέα δυναμική στη διαδικασία αυτή. Είναι καθοριστικής σημασίας η προσέγγιση αυτή να προωθηθεί σθεναρά από τις δυτικές κυβερνήσεις. Αυτό σχετίζεται και με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Στόχος της Δύσης είναι να σταθεί ενωμένη απέναντι στην επιτιθέμενη Ρωσία. Τυχόν ρήγμα στη συμμαχία θα αποτελούσε αδύναμο σημείο. Καλές σχέσεις μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας ενισχύουν το ΝΑΤΟ. Οι κατατσροφικοί σεισμοι άλλαξαν τη στρατηγική εξίσωση, καθώς η Άγκυρα εξαρτάται από την τεράστια οικονομική βοήθεια από το εξωτερικό για την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων περιοχών.

Η προσέγγιση με την Ελλάδα περνά μέσω Δύσης

Τα πιο πολλά χρήματα - όπως έδειξαν οι πρώτες εβδομάδες μετά τους σεισμούς - προέρχονται από την Ευρώπη και την Αμερική. Η ανάγκη υποχρεώνει τον Ερντογάν να αποκαταστήσει τις διαταραγμένες σχέσεις του με τη Δύση. Ως πρώτο βήμα, ο Τούρκος πρόεδρος έχει μετριάσει την αντιδυτική ρητορική, η οποία αποτελούσε σήμα κατατεθέν των ομιλιών του μέχρι τώρα. Δεν είναι μόνο η γλώσσα που έχει αλλάξει. Ακολούθησαν και πράξεις σε διάφορα μέτωπα, καταδεικνύοντας μια νέα γραμμή πλεύσης: Το πράσινο φως ένταξης της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ ήταν μόνο ένα πρώτο βήμα. Είναι θέμα χρόνου να επικυρώσει η Άγκυρα και την ένταξη της Σουηδίας. Στις αρχές Μαρτίου, η τουρκική κυβέρνηση υιοθέτησε τις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Δυτικοί διπλωμάτες αναφέρουν ότι η Άγκυρα διαβεβαίωσε τις ΗΠΑ και την ΕΕ ότι δεν θα φθάσουν πλέον στη Ρωσία αγαθά από την Τουρκία που βρίσκονται στον κατάλογο των κυρώσεων. Μια άλλη παραχώρηση προς τη Δύση αφορά στο ρωσικό πυραυλικό σύστημα S-400, το οποίο έχει δηλητηριάσει τις σχέσεις Άγκυρας και Ουάσινγκτον όσο λίγα άλλα ζητήματα. Τον τελευταίο καιρό πληθαίνουν δηλώσεις Τούρκων ειδικών ότι η Άγκυρα δεν χρειάζεται πλέον το ρωσικό σύστημα, επειδή αναπτύσσει τα δικά της στο εσωτερικό της χώρας, τα οποία υποτίθεται ότι είναι καλύτερα από τα επίμαχα ρωσικά όπλα.

Τα "μηνύματα φιλίας" της Άγκυρας προς την Ελλάδα, η επανέναρξη του διαλόγου και το μορατόριουμ στον εναέριο χώρο του Αιγαίου εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Αποτελούν μέρος εκστρατείας της Τουρκίας με στόχο την αποκατάσταση των διαταραγμένων σχέσεών της με τη Δύση. Στις ελληνικές συζητήσεις αυτές τις μέρες κυριαρχεί σκεπτικισμός και αμφιβολία για τη διάρκεια του φιλικού κλίματος. Στην πραγματικότητα, κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί στο μέλλον - είτε πριν είτε μετά τις εκλογές στην Τουρκία. Ένα πράγμα είναι βέβαιο: η Δύση θα συνεχίσει τις πιέσεις, ώστε η σταθερότητα και η ειρήνη στην Ανατολική Μεσόγειο - και συνεπώς η αποκλιμάκωση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας - να διαρκέσει. Ακούγεται κυνικό, αλλά αποτελεί πραγματικότητα: οι „σεισμοί του αιώνα" δημιούργησαν την πολιτική βάση γι' αυτό.

Ο Δρ Ρόναλντ Μαινάρντους είναι πολιτικός αναλυτής, σχολιαστής και Κύριος Ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ. Στα μέσα της δεκαετίας του 90 διετέλεσε διευθυντής της Ελληνικής σύνταξης της Deutsche Welle.