«Η κληρονομιά του Αβραάμ» στο Βερολίνο

Σύμφωνα με την παράδοση της Παλαιάς Διαθήκης, με τον Αβραάμ «εγκαινιάζεται» η περίοδος του μονοθεϊσμού, της λατρείας δηλαδή ενός μόνο Θεού, σε έναν κόσμο όπου η κυρίαρχη τάση ήταν ο πολυθεϊσμός. «Ένας Θεός – Oι απόγονοι του Αβραάμ στον Νείλο. Εβραίοι, χριστιανοί και μουσουλμάνοι της Αιγύπτου από την αρχαιότητα μέχρι τον μεσαίωνα», είναι ο τίτλος της νέας έκθεσης στο Μουσείο Μπόντε του Βερολίνου.

Στην είσοδο της έκθεσης κεντρική θέση κατέχει η λέξη «Θεός» γραμμένη στα αρχαία ελληνικά, τα αραμαϊκά και τα αραβικά, όπως τη συναντάμε στα ιερά κείμενα των τριών θρησκειών. Ένα από τα μέρη όπου ιστορικά συνυπήρξαν αρμονικά οι τρεις αυτές θρησκείες ήταν η Αίγυπτος, στην οποία κατέφυγε ο Αβραάμ όταν εγκατέλειψε με τη Σάρα τη γενέτειρά τους, Χαναάν (στο σημερινό Ισραήλ). Η έκθεση του Βερολίνου παρουσιάζει αρχαιολογικούς θησαυρούς που μαρτυρούν την παρουσία των τριών αυτών θρησκειών από τη ρωμαϊκή εποχή μέχρι την περίοδο του Χαλιφάτου των Φατιμίδων περί τον 12 αιώνα μ.Χ. στην Αίγυπτο.

Συναγωνές, εκκλησίες, τζαμιά

Το Μουσείο Μπόντε παρουσιάζει 250 αρχαιολογικά ευρήματα από την πλούσια πολιτισμική κληρονομιά της Αιγύπτου, τα οποία προέρχονται τόσο από μουσεία του Βερολίνου όσο και από τις μόνιμες συλλογές του Βρετανικού Μουσείου, του Μουσείου Βικτωρίας και Αλβέρτου, του Λούβρου καθώς και της Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης του Κέιμπριτζ. Στόχος της έκθεσης είναι να φωτίσει άγνωστες πτυχές της λατρευτικής παράδοσης και της καθημερινότητας των διαφορετικών θρησκειών στην Αίγυπτο. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται μάλιστα στην ιστορία της Αλεξάνδρειας, η οποία ήδη από την αρχαιότητα ήταν χωνευτήρι πολιτισμών, γλωσσών αλλά και κοσμοθεωριών.

Κεραμικά και μεταλλικά αντικείμενα, γλυπτά από πέτρα και ξύλο, υφάσματα και επιβλητικά κοσμήματα, αρχαίοι πάπυροι είναι μερικά από τα σπάνια αντικείμενα λατρείας που μπορεί κανείς να δει στο Μουσείο Μπόντε, σύμφωνα με την Φριντερίκε Ζάιφριντ, διευθύντρια του Αιγυπτιακού Μουσείου του Βερολίνου. Πολλά από τα αντικείμενα που μπορούν να δουν οι επισκέπτες προέρχονται από συναγωγές, εκκλησίες και τζαμιά της Αιγύπτου. Κάθε αίθουσα της έκθεσης αλλά και κάθε επιμέρους έκθεμα συνοδεύεται από μια διαφωτιστική ιστορική περιγραφή αλλά και αποσπάσματα από τη Βίβλο, την Τανάκ και το Κοράνι.

Η ειρηνική συνύπαρξη των θρησκειών τότε και τώρα

Οι τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες στην Αίγυπτο βρίσκονταν επί σειρά αιώνων σε έναν διαρκή διάλογο, ενώ σημαντικές ήταν οι επιρροές της μιας στην άλλη, όπως επισημαίνει η Φριντερίκε Ζάιφριντ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι και οι τρεις θρησκείες «πάτησαν» πάνω στην πλούσια πολυθεϊστική λατρευτική παράδοση της αρχαίας Αιγύπτου, από την οποία επίσης επηρεάστηκαν. Τα αγάλματα, για παράδειγμα, της αρχαίας αιγυπτιακής θεότητας Ίσιδας που έχει στην αγκαλιά το νεογέννητο μωρό της, θυμίζουν τις χριστιανικές απεικονίσεις της Παρθένου Μαρίας με τον Ιησού Χριστό, εξηγεί η Ζάιφριντ. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης οι κοινές λατρευτικές παραδόσεις του Ιουδαϊσμού, του Χριστιανισμού και του Ισλάμ αναφορικά με τον θάνατο, τη μεταθανάτια ζωή καθώς και την αλληγορία του παραδείσου και της κόλασης.

Αν και η έκθεση του Μουσείου Μπόντε σταματά στον Μεσαίωνα, εντούτοις εύκολα οδηγείται ο επισκέπτης να κάνει μια αντιπαραβολή της μακραίωνης, ειρηνικής συνύπαρξης των τριών αυτών δογμάτων με την κατάσταση που επικρατεί στη σημερινή Αίγυπτο και γενικότερα στον ισλαμικό κόσμο. Αν και τα μηνύματα που έρχονται σήμερα από την ευρύτερη περιοχή αναφορικά με την θρησκευτική ελευθερία και την ανεκτικότητα είναι μάλλον δυσοίωνα, εντούτοις τα ίχνη της «κληρονομιάς του Αβραάμ» παραμένουν ακόμη ζωντανά, υπενθυμίζοντας τελικά όλα εκείνα τα στοιχεία που συνέχουν τις διαφορετικές θρησκείες, παρά εκείνα που τις διαχωρίζουν.

Christiane Kort / Δήμητρα Κυρανούδη