Κριτική στο Ισραήλ: Μεταξύ «αλληλεγγύης» και «υστερίας»

Δύσκολα θα βρεθεί βήμα με μεγαλύτερη δημοσιότητα από την απονομή των Όσκαρ στο Λος Άντζελες. Ο Βρετανός σκηνοθέτης Τζόναθαν Γκλέιζερ, εβραϊκής καταγωγής, θέλησε να αξιοποιήσει την παρουσία του, για να αναφερθεί στον πόλεμο της Γάζας. Η ταινία του «Ζώνη Ενδιαφέροντος» είχε μόλις τιμηθεί με το «Όσκαρ για την Καλύτερη Διεθνή Ταινία» και ο 58χρονος Γκλέιζερ, παραλαμβάνοντας το βραβείο, άρχιζε να διαβάσει τις σημειώσεις του από ένα χαρτί, προκειμένου να δώσει κάποια «ερεθίσματα για σκέψη», όπως ανέφερε.

«Η ταινία μας δείχνει πού μπορεί να οδηγήσει η απανθρωπιά στη χειρότερη εκδοχή της, έχει διαμορφώσει όλο το παρελθόν και το παρόν μας» τόνισε ο Γκλέιζερ. «Αυτή τη στιγμή στεκόμαστε εδώ ως άνθρωποι, οι οποίοι αρνούνται να καπηλεύεται την εβραϊκή τους ταυτότητα και το Ολοκαύτωμα μία Κατοχή που έχει οδηγήσει στη σύγκρουση τόσους αθώους ανθρώπους. Είτε πρόκειται για τα θύματα της 7ης Οκτωβρίου στο Ισραήλ, είτε για τη συνεχή επίθεση στη Γάζα, όλοι θύματα αυτής της απανθρωπιάς. Πώς προβάλλουμε αντίσταση;»

«Κριτική διάθεση» εκτός συνόρων;

Το κοινό αντέδρασε με χειροκροτήματα και ζητωκραυγές στην παρέμβαση Γκλέιζερ. Πολλοί σχολιαστές έκαναν λόγο για μία «θαρραλέα δήλωση». Άλλοι όμως, ιδιαίτερα στη Γερμανία, την επέκριναν λέγοντας ότι υποβαθμίζει τη σημασία του Ολοκαυτώματος. Όλα δείχνουν ότι, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στη Γερμανία, η αντιμετώπιση του ζητήματος σε διεθνές επίπεδο είναι διαφορετική και υποδηλώνει μία πιο κριτική διάθεση απέναντι στο Ισραήλ.

Αλληλεγγύη προς τους Παλαιστίνιους είχαν εκφράσει πρόσφατα στην «Μπερλινάλε» (το διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου του Βερολίνου), πολλοί από τους βραβευθέντες, αλλά και μέλη της κριτικής επιτροπής, η οποία απαρτιζόταν από διεθνείς προσωπικότητες. Αντιμετώπισαν έντονη κριτική, κάποιοι τους κατηγόρησαν ακόμη και για «αντισημιτική συμπεριφορά» ή «μίσος απέναντι στο Ισραήλ».

Ο Στέφαν Γκρίγκατ, καθηγητής για τις Θεωρίες του Αντισημιτισμού στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας, καταθέτει τη δική του άποψη στο Γερμανικό Πρακτορείο Ειδήσεων (dpa): «Ισχύει ότι σε γενικές γραμμές οι συζητήσεις σε καλλιτεχνικούς ή επιστημονικούς κύκλους στη Γερμανία γίνονται με διαφορετικό τρόπο από ό,τι συμβαίνει σε διεθνές επίπεδο. H συζήτηση για τον αντισημιτισμό, αλλά και για το Ισραήλ, είναι φυσικό να έχει άλλες προτεραιότητες στη Γερμανία, όπως επίσης και στην Αυστρία. Σε κύκλους αριστερών διανοούμενων επικρατεί διεθνώς μία σχεδόν γενικευμένη εχθρική τοποθέτηση απέναντι στο Ισραήλ». 

Το βάρος της αποικιοκρατίας

«Κορυφαίο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας» θεωρείται σε πολλές μη δυτικές χώρες όχι το Ολοκαύτωμα, αλλά η αποικιοκρατία. Αλλά και πολλές δυτικές κοινωνίες, όπως η βρετανική, αναμοχλεύουν με κριτική διάθεση το αποικιοκρατικό παρελθόν τους. Σε αυτό το πλαίσιο, στο αριστερό τμήμα του πολιτικού φάσματος είναι διαδεδομένη η άποψη που ερμηνεύει και το Κράτος του Ισραήλ ως ένα δυτικό, αποικιακό εγχείρημα. Σύμφωνα με αυτή την ανάγνωση, το Ισραήλ είναι μία αποικιοκρατική δύναμη που δεν έχει καμία δουλειά στην περιοχή, ενώ οι Παλαιστίνιοι είναι ο αυτόχθων λαός που καταπιέζεται.

Για τον Στέφαν Γκρίγκατ, αυτή η άποψη υποδηλώνει ιστορική άγνοια. Ο ίδιος λέει ότι η ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ συνιστούσε μία κατ'εξοχήν αντι-αποικιοκρατική πράξη, καθώς τερμάτιζε τη Βρετανική Εντολή για την Παλαιστίνη. «Γι' αυτόν τον λόγο», επισημαίνει, «στη δεκαετία του '50 και του '60 πολλές αφρικανικές χώρες που είχαν μόλις αποκτήσει την ανεξαρτησία τους, διατηρούσαν στενές σχέσεις με το νέο Κράτος του Ισραήλ». Συν τοις άλλοις, λέει ο Στέφαν Γκρίγκατ, μεγάλο κομμάτι του σημερινού πληθυσμού στο Ισραήλ δεν προέρχεται πλέον από την Ευρώπη, αλλά από αραβικές χώρες. Συγκεκριμένα, «πάνω από το 50% των Εβραίων στο Ισραήλ προέρχεται από το Ιράκ, την Υεμένη, το Μαρόκο, την Αίγυπτο». Κατά συνέπεια, αναφέρει ο Γερμανός πολιτικός επιστήμων, είναι «παράλογο» να διεξάγει κανείς συζήτηση για την εποχή της μετα-αποικιοκρατίας διαχωρίζοντας τους πληθυσμούς σε «μαύρους» και «λευκούς» και να κατατάσσει το Ισραήλ στους «λευκούς», άρα κατά τεκμήριο προνομιούχους πληθυσμούς.

Η Γερμανία και η «ενοχή»

Ανεξάρτητα από τη συζήτηση περί αποικιοκρατίας, σε δυτικές χώρες πολλοί διανοούμενοι κατηγορούν τη Γερμανία ότι υπερασπίζεται «άνευ όρων» την εθνολαϊκιστική κυβέρνηση του Μπενιαμίν Νετανιάχου, λόγω της ιστορικής ενοχής που απορρέει από το Ολοκαύτωμα. «Απελευθερώστε την Παλαιστίνη από τη γερμανική ενοχή» είναι το σύνθημά τους. Τη Γερμανία εγκαλούσε και μία ομάδα δυτικών διανοουμένων με άρθρο της στη βρετανική εφημερίδα Guardian, επισημαίνοντας ότι το ιστορικό δίδαγμα «Ποτέ Ξανά» πρέπει να ισχύει εξίσου για Ισραηλινούς και Παλαιστίνιους, ότι δεν υπάρχει ανθρώπινη αξιοπρέπεια πρώτης και δεύτερης κατηγορίας.

Παρόμοια στάση τηρεί η Ντέμπορα Φέλντμαν, συγγραφέας του αυτοβιογραφικού μπεστ-σέλερ «Ανορθόδοξος» (Unorthodox) που έγινε πρόσφατα και τηλεοπτική σειρά για το Netflix. «Είμαι σαφώς πεπεισμένη ότι ένα και μοναδικό θεμιτό συμπέρασμα προκύπτει από το Ολοκαύτωμα και αυτό είναι η άνευ όρων προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για όλους» έλεγε προ ημερών η 37χρονη Φέλντμαν στη γερμανική τηλεοπτική εκπομπή «Markus Lanz». Η ίδια είναι απόγονος επιζώντων του Ολοκαυτώματος, μεγάλωσε σε θρησκευόμενη οικογένεια στη Νέα Υόρκη και ζει τα τελευταία δέκα χρόνια στο Βερολίνο.

Η Ντέμπορα Φέλντμαν αντιμετωπίζει με κριτική διάθεση τη γερμανική συζήτηση περί Ισραήλ και αντισημιτισμού, θεωρώντας ότι οι Γερμανοί εστιάζουν κατά κύριο λόγο στον εαυτό τους και στην ιστορική ενοχή τους. Μιλώντας την περασμένη Κυριακή στο Lit.Cologne, το Φεστιβάλ Λογοτεχνίας της Κολωνίας, η συγγραφέας εξέφρασε την άποψη ότι οι αιτιάσεις περί αντισημιτισμού χρησιμοποιούνται στοχευμένα, ώστε να καταπνίξουν κάθε κριτική προς την ισραηλινή κυβέρνηση. «Η κακόβουλη διαστρέβλωση και εργαλειοποίηση των κατηγοριών περί αντισημιτισμού» έχει εξελιχθεί σχεδόν σε «μαζική υστερία», εκτιμά η Φέλντμαν, με αποτέλεσμα να κατηγορούνται ως αντι-σημίτες ακόμη και Εβραίοι που εκφράζουν κριτική στο Ισραήλ.

«Ανεπίτρεπτη» η κατηγορία για «Απαρτχάιντ»

 Ως παράδειγμα η Ντέμπορα Φέλντμαν αναφέρει τον Ισραηλινό κινηματογραφιστή Γιουβάλ Αμπραάμ, ο οποίος στην Μπερλινάλε κέρδισε το Βραβείο Ντοκιμαντέρ για το «No Other Land» που γύρισε από κοινού με τον Παλαιστίνιο Μπάσελ Άντρα, στηλιτεύοντας την επέκταση των εβραϊκών οικισμών. Ο ίδιος, παραλαμβάνοντας το βραβείο, έκανε λόγο για μία «κατάσταση απαρτχάιντ» στο Ισραήλ.

Από την πλευρά του ο Στέφαν Γκρίγκατ θεωρεί «ανεπίτρεπτη» την έκφραση «απαρτχάιντ». «Πρόκειται για έναν όρο που αφορούσε το ρατσιστικό καθεστώς της Νότιας Αφρικής», επισημαίνει. «Στο Ισραήλ υπάρχουν αραβικά πολιτικά κόμματα, υπάρχουν Άραβες δικαστές. Στη Δυτική Όχθη η άνιση μεταχείριση του παλαιστινιακού πληθυσμού δεν απορρέει από μία ρατσιστική κοσμοθεώρηση, αλλά κατά κύριο λόγο από την ανάγκη να ληφθούν μέτρα ασφαλείας από την πλευρά του Ισραήλ», συμπληρώνει ο Γερμανός πολιτικός επιστήμων. Πάντως η Διεθνής Αμνηστία και άλλες ΜΚΟ κατηγορούν ενίοτε το Ισραήλ ότι έχει εγκαθιδρύσει καθεστώς απαρτχάιντ σε παλαιστινιακή εδάφη που ελέγχει, κάτι που αποτελεί έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου