Μετανάστευση Ελλήνων: από τους «γκάσταρμπαϊτερ» στους πτυχιούχους

Οι γονείς του Κώστα Δημητρίου είχαν έρθει στη Γερμανία ως «γκάσταρμπαϊτερ». «Οι γονείς μου, όπως και πολλοί άλλοι Έλληνες ήθελαν να βγάλουν λεφτά στη Γερμανία» λέει ο ίδιος. «Οι πρώτοι Έλληνες γκάσταρμπαϊτερ υπολόγιζαν ότι θα μείνουν για δύο-τρία χρόνια, ώσπου να αποταμιεύσουν κάποια χρήματα και να επιστρέψουν στις οικογένειές τους». Τελικά πολλοί από αυτούς έμειναν. Το ίδιο έκαναν και οι γονείς του Κώστα Δημητρίου, ο οποίος σήμερα είναι πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ελληνικών Κοινοτήτων (ΟΕΚ) της Γερμανίας.

Από τα μέσα της δεκαετίας του ’50 η Γερμανία άρχισε να συνάπτει διμερείς συμφωνίες προσέλκυσης εργατικού δυναμικού, κυρίως από τις χώρες της νότιας Ευρώπης, ώστε να προσελκύσει εργατικό δυναμικό για τις γερμανικές επιχειρήσεις. Οι πρώτες συμφωνίες του είδους είχαν υπογραφεί με την Ιταλία το 1955 και με την Ελλάδα στις 30.03.1960.

Μειονότητα που περνάει …απαρατήρητη

Μετά τη σύναψη των διμερών συμφωνιών άρχισαν να έρχονται στη Γερμανία οι πρώτοι αλλοδαποί εργάτες. Είχαν σκοπό να επιστρέψουν στην πατρίδα τους μετά από λίγα χρόνια εργασίας, αλλά αυτή η προσδοκία δεν εκπληρώθηκε, οπότε οι «γκάσταρμπαϊτερ» παρέμειναν και άρχισαν να εγκαθίστανται στη Γερμανία. Αν και αρχικά είχε συμφωνηθεί ένα σύστημα «εκ περιτροπής εργασίας», με βάση το οποίο οι πρώτοι μετανάστες θα έδιναν τη θέση τους μετά από λίγα χρόνια σε άλλους συμπατριώτες τους, ακόμα και οι ίδιοι οι Γερμανοί εργοδότες ενθάρρυναν τους υφισταμένους τους να μην αποχωρήσουν, γνωρίζοντας ότι η εκπαίδευση νέου εργατικού δυναμικού θα τους προκαλούσε πρόσθετα έξοδα.

Η ιστορία των Ελλήνων μεταναστών άρχισε να αλλάζει όταν απέκτησαν οικογένεια και παιδιά: «Τα παιδιά πήγαν σχολείο στη Γερμανία, η επαφή με την Ελλάδα των διακοπών παρέμεινε, αλλά η βάση της ζωής τους είχε ήδη μετατοπιστεί» εξηγεί ο Κώστας Δημητρίου. «Απαρατήρητη μειονότητα» τους αποκαλούσαν, γιατί σπάνια έβλεπες Έλληνες στις πρώτες σελίδες των εφημερίδων, όπως επισημαίνει ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ελληνικών Κοινοτήτων. Ο ίδιος αποδίδει την αυξημένη διάθεση προσαρμογής σε δύο παράγοντες: «Στη μεγάλη παράδοση που έχουν οι Έλληνες στη μετανάστευση και στις καλές σχολικές επιδόσεις των παιδιών. Οι υψηλές προσδοκίες των ελληνικών οικογενειών για την απόδοση των παιδιών στο σχολείο έπαιξαν σημαντικό ρόλο για τη διαδικασία κοινωνικής ενσωμάτωσης».

Οι μετανάστες αγωνίζονται για τη δημοκρατία

Η περίοδος της στρατιωτικής δικτατορίας (1967-1974) σφράγισε την ιστορία της ελληνικής μετανάστευσης. Ελληνικές κοινότητες και οργανώσεις στο εξωτερικό στήριξαν τον αγώνα για τη δημοκρατία. Πολλοί Έλληνες πολιτικοί δημοκρατικών πεποιθήσεων βρήκαν καταφύγιο στη Γερμανία, συνεχίζοντας από εκεί την αντίσταση κατά της χούντας, όπως για παράδειγμα ο μετέπειτα πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης. Στους αγωνιστές κατά της στρατιωτικής δικτατορίας ανήκε και ο σημερινός πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας, ο οποίος μάλιστα για μερικά χρόνια είχε εργαστεί και στην ελληνική σύνταξη της Deutsche Welle.

Ο μεγαλύτερος αριθμός Ελλήνων στη Γερμανία είχε καταγραφεί το 1973. Τη χρονιά εκείνη η εντεινόμενη κρίση απασχόλησης οδήγησε τη Δυτική Γερμανία στην απόφαση να σταματήσει την προσέλκυση ξένων εργατών, βάζοντας φραγμούς στην αγορά εργασίας. Ψηφίστηκαν νόμοι που θα ενθάρρυναν την επιστροφή αλλοδαπών εργαζομένων στην πατρίδα τους, ενώ άρχισαν να προβλέπονται περίοδοι αναμονής για την πρόσβαση στην αγορά εργασίας των συγγενών που είχαν ακολουθήσει τους πρώτους μετανάστες στο εξωτερικό. Στην περίοδο 1973-1975 αυξήθηκε ο αριθμός των Ελλήνων από την Ομοσπονδιακή Γερμανία που επέστρεφαν στην πατρίδα.

Το 1980 η Ελλάδα έγινε μέλος της Ε.Ε. και από το 1987 τέθηκε σε ισχύ ο νόμος περί «ελεύθερης κυκλοφορίας» των Ελλήνων πολιτών στην ΕΕ. «Από το 1987 έως το 1997 ήρθαν στη Γερμανία περισσότεροι από 100.000 νέοι μετανάστες» θυμάται ο Κώστας Δημητρίου. «Δεν ήταν όλοι απλοί εργάτες ή ανειδίκευτοι εργαζόμενοι, υπήρχαν ανάμεσά τους και πολλοί επιστήμονες και πτυχιούχοι».

Μεταξύ επιστροφής και παραμονής

Σε εποχές αυξανόμενης ανεργίας τη δεκαετία του ’80 η πολιτική προσπάθησε να μειώσει τον αριθμό των αλλοδαπών στη Γερμανία. Το 1983 ψηφίστηκε ο «νόμος για την ενίσχυση της ετοιμότητας επιστροφής των αλλοδαπών εργαζομένων», που προέβλεπε συγκεκριμένα κίνητρα για την επιστροφή τους. Σχεδόν 300.000 οικογένειες (το 7% των αλλοδαπών που είχαν καταγραφεί στη Γερμανία το 1984) αξιοποίησαν αυτήν την ευκαιρία και εγκατέλειψαν τη Γερμανία.

‘Ετσι η γερμανική κυβέρνηση είχε τη δυνατότητα να μειώσει το ποσοστό του αλλοδαπού πληθυσμού και να σταθεροποιήσει το σύστημα κοινωνικής προστασίας- και αυτό γιατί το κομμάτι των συνταξιοδοτικών εισφορών που πλήρωνε ο εργοδότης, παρέμεινε στους ασφαλιστικούς φορείς για όσους εργαζόμενους αποφάσιζαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους με βάση τη νέα νομοθεσία.

Μετά το 1997 ο αριθμός των Ελλήνων στη Γερμανία άρχισε να μειώνεται, καθώς πολλοί από αυτούς μεγάλωναν, έπαιρναν τη σύνταξή τους και επέστρεφαν στην Ελλάδα, ενώ ο αριθμός των νέων αφίξεων παρέμενε σταθερός.

Περισσότεροι Έλληνες έρχονται στη Γερμανία λόγω κρίσης

Από το 2009 η οικονομική κρίση έγινε αισθητή και στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι Έλληνες να αναζητούν καλύτερη τύχη στη Γερμανία. Πρόκειται κυρίως για πτυχιούχους, αλλά και πρώην «γκάσταρμπαϊτερ» που επιστρέφουν στη Γερμανία, καθώς και ανειδίκευτους εργαζόμενους. Οι ελληνικές κοινότητες δέχονται καθημερινά χιλιάδες τηλεφωνήματα και ερωτήματα από ενδιαφερόμενους.

Αυτή είναι σήμερα η καθημερινότητα του Κώστα Δημητρίου: «Πολλοί από αυτούς ψάχνουν απελπισμένα για μία δουλειά. Η εμπειρία μας δείχνει ότι οι περισσότεροι από τους νεοαφιχθέντες Έλληνες έχουν καλή επαγγελματική εκπαίδευση και αυτό σίγουρα θα διευκολύνει την ένταξή τους στη γερμανική αγορά εργασίας».