Ο Ναβάλνι και οι Ρώσοι, μία περίπλοκη σχέση

Πόσοι θα έρθουν την επόμενη φορά; Αυτό είναι το ερώτημα που απασχολεί τους οπαδούς του Αλεξέι Ναβάλνι λίγο πριν από το ραντεβού της Κυριακής. Την προηγούμενη φορά, στις 23 Ιανουαρίου, ήταν χιλιάδες. Κατέβηκαν στους δρόμους για να διαδηλώσουν την αντίθεσή τους στην πολιτική Πούτιν και να ζητήσουν την απελευθέρωση του Ναβάλνι. Δεν είναι εύκολη υπόθεση η συμμετοχή σε μία απαγορευμένη διαδήλωση, που θεωρείται ποινικό αδίκημα. Κάποιοι φοβούνται και τις συνέπειες της πανδημίας. Σε κάθε περίπτωση, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πρέσκοφ υποστηρίζει ότι «ελάχιστοι ήταν αυτοί που κατέβηκαν στους δρόμους, οι περισσότεροι είναι υπέρ του Πούτιν».

Συμμετοχή στα social media, όχι στις διαδηλώσεις

Μετά την ανάρρωσή του από τη δηλητηρίαση και την επιστροφή του από τη Γερμανία, ο Αλεξέι Ναβάλνι φαίνεται να μαγνητίζει ένα μεγάλο μέρος του ρωσικού πληθυσμού. Ωστόσο, δεν έχουν όλοι τα ίδια κριτήρια. Ένας νεαρός λέει στην Deutsche Welle ότι «μετά τη δηλητηρίαση του Ναβάλνι συνειδητοποίησα ότι δεν έχει νόημα να μένουμε απαθείς, πρέπει να αντιδράσουμε». Άλλοι δηλώνουν ότι δεν τους ενδιαφέρει ο ίδιος ο Ναβάλνι, αλλά θεωρούν απαράδεκτη την αντιμετώπισή του, την αυθαιρεσία του κρατικού μηχανισμού.

Στα μέσα Ιανουαρίου ο Ναβάλνι συνελήφθη εκ νέου στο αεροδρόμιο, αμέσως μετά την επιστροφή του από το Βερολίνο, οδηγήθηκε αρχικά στο αστυνομικό τμήμα όπου ένας δικαστής, με συνοπτικές διαδικασίες, ζήτησε την προφυλάκισή του για τριάντα ημέρες. Η δίκη έχει προγραμματιστεί για τις 2 Φεβρουαρίου. Ο Ναβάλνι κατηγορείται ότι παραβίασε τους όρους αναστολής προηγούμενης ποινής και απειλείται πλέον με φυλάκιση χωρίς αναστολή. Στη διάρκεια της προφυλάκισης ο Ναβάλνι δημοσίευσε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ένα βίντεο, στο οποίο απεικονίζεται ένα πολυτελές ανάκτορο στη Μαύρη Θάλασσα. Ο Ναβάλνι ισχυρίζεται ότι το ανάκτορο ανήκει στον Πούτιν και έχει χρηματοδοτηθεί από Ρώσους ολιγάρχες. Ο ίδιος ο Πούτιν το διαψεύδει. Το βίντεο έχει κάνει ρεκόρ στο ρωσικό YouTube με περισσότερα από 100 εκατομμύρια «κλικ». Για τον Ναβάλνι είναι ένας εξαιρετικός οιωνός για τις διαδηλώσεις της Κυριακής. Αλλά ισχύει αυτό;

Η μεγάλη πορεία του Αλεξέι Ναβάλνι

Για να καταλάβει κανείς τον Αλεξέι Ναβάλνι πρέπει να γύρίσει δέκα χρόνια πίσω, στις κινητοποιήσεις του 2011/2012. Την εποχή εκείνη δεκάδες χιλιάδες Ρώσοι διαδήλωναν την αντίθεσή τους στην πολιτική του τότε πρωθυπουργού Βλάντιμιρ Πούτιν και κυρίως στην απόφασή του να επιστρέψει στο Κρεμλίνο ως πρόεδρος. Στην πρώτη γραμμή των κινητοποιήσεων ήταν ο Αλεξέι Ναβάλνι, ένας μπλόγκερ που, με τα δημοσιεύματά του, αγωνιζόταν κατά της διαφθοράς. Στην αρχή δεν έλειπαν και λαϊκιστικά ή εθνικιστικά σχόλια, τα οποία σήμερα έχουν λειανθεί ή και εξαφανιστεί. Η μεγαλύτερη επιτυχία του ήταν οι δημοτικές εκλογές του 2013, όταν ο Ναβάλνι διεκδικούσε τη δημαρχία στη Μόσχα και κατέλαβε τη δεύτερη θέση, συγκεντρώνοντας το ένα τρίτο των ψήφων. Έκτοτε οι αρχές του απαγορεύουν τη συμμετοχή στα κοινά. Το κόμμα του δεν γίνεται δεκτό, ο ίδιος σέρνεται στα δικαστήρια κατηγορούμενος για οικονομικά εγκλήματα, το 2018 δεν του είχε επιτραπεί να συμμετάσχει στις προεδρικές εκλογές. Ωστόσο ο Ναβάλνι αξιοποίησε τις προεκλογικές ζυμώσεις του 2018, για να δικτυωθεί καλύτερα, ιδιαίτερα στην επαρχία. Οι επαφές του φαίνεται να αποδίδουν σήμερα. 

Συμπόνια αλλά και δυσπιστία

Για τον Λέβ Γκούντκοφ, διευθυντή του Ινστιτούτου Λεβάντα της Μόσχας, η συμπαράσταση στον Ναβάλνι δεν είναι αυτονόητη. «Είναι περίπλοκη υπόθεση», λέει ο ίδιος στην Deutsche Welle. «Οι νέοι, που είναι και ιδιαίτερα ενεργοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αντιδρούν πιο έντονα σε μία απόπειρα πολιτικής δολοφονίας. Σχεδόν των 40% των νέων το πιστεύουν αυτό, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις. Αντιθέτως για τους πιο ηλικιωμένους, ιδιαίτερα στην επαρχία όπου κύρια πηγή πληροφόρησης είναι η κρατική τηλεόραση, το ποσοστό αυτό μειώνεται στο 5%. Φαίνεται ότι εκεί λειτουργεί η προπαγάνδα του Κρεμλίνου, η οποία αμφισβητεί τη δηλητηρίαση του Ναβάλνι ή αποδίδει την όλη υπόθεση σε ενορχηστρωμένη πρόκληση των δυτικών μυστικών υπηρεσιών».

Με αυτά τα δεδομένα δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι, σε δημοσκόπηση του Ινστιτούτου Λεβάντα τον Νοέμβριο του 2020, τρεις μήνες μετά τη δηλητηρίαση του Ναβάλνι, μόλις το 2% των ερωτηθέντων δήλωναν διατεθειμένοι να τον ψηφίσουν στις προσεχείς προεδρικές εκλογές. Είναι ένα ποσοστό που δεν αλλάζει, εδώ και πολλά χρόνια. Ο ίδιος εξακολουθεί να απευθύνεται κυρίως στους νέους, χρησιμοποιεί και ο ίδιος τη γλώσσα τους. Πολλοί μαθητές βλέπουν τα βίντεο του Ναβάλνι στο TikTok. Κι όμως, λέει ο Γκούντκοφ, «συνήθως οι πιο νέοι βλέπουν τα βίντεο και δεν αντιδρούν. Η μεγάλη απήχηση του Ναβάλνι είναι στους λίγο μεγαλύτερους, μεταξύ 25 και 40 χρονών, που έχουν ήδη κάποια εμπειρία ζωής, ιδιαίτερα σε ανθρώπους της μεσαίας τάξης που ζουν σε μεγαλουπόλεις, αντιλαμβάνονται και αξιολογούν κατάλληλα την οικονομική στασιμότητα και τα προβλήματα της καθημερινότητας».

«Αγανάκτηση» για τη διαφθορά

Παρόμοια εκτίμηση και από τον Γκέρχαρντ Μάνγκοτ, καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο πανεπιστήμιο του Ίνσμπρουκ. «Όλοι αυτοί που κατέβηκαν στους δρόμους το Σάββατο (23.1.) δεν είναι απαραίτητα οπαδοί του Ναβάλνι, δεν σημαίνει ότι θα τον ψηφίσουν κιόλας στις εκλογές», λέει ο Μάνγκοτ στην DW. «Ήταν όμως μία μεγάλη ομάδα πολιτών που έχουν αγανακτήσει με την ύφεση, την καθήλωση των μισθών, την πολιτική διαφθορά, αλλά και τη διαφθορά στην καθημερινότητα».

Από την πλευρά του ο Λεβ Γκούντκοφ δεν περιμένει αυξημένη συμμετοχή στις διαδηλώσεις της Κυριακής. Πρώτον, γιατί, όπως λέει, στη Ρωσία η οικονομική κατάσταση είναι ακόμη σχετικά καλή και πάντως δεν έχει καμία σχέση με την κατάρρευση που παρατηρείται στη γειτονική Λευκορωσία. Δεύτερον, γιατί μπορεί πολλοί Ρώσοι να θαυμάζουν τη διάθεση αυτοθυσίας του Ναβάλνι που επέστρεψε στη Ρωσία γνωρίζοντας ότι θα τον περιμένει ποινή φυλάκισης, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δείχνουν και οι ίδιοι παρόμοια διάθεση αυτοθυσίας. «Λένε ότι πράγματι αυτός ο άνθρωπος έχει κάτι ιδιαίτερο, τον θαυμάζουμε, αλλά δεν τον ακολουθούμε κιόλας. Είναι η νοοτροπία του κονφορμισμού, κληρονομιά της Σοβιετικής Ένωσης», καταλήγει ο Γκούντκοφ.

Ρόμαν Γκοντσαρένκο

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου