Ο πόλεμος στην Ουκρανία ξυπνά μνήμες και τραύματα

Μόλις ξυπνάει η Βάντα Τράστσικ Στάβσκα μπαίνει στο σαλόνι της και ανοίγει την τηλεόραση. Κάθε πρωί από τις 24 Φεβρουαρίου 2022. Σαν να είναι ένα περίεργο καθήκον. Η 95χρονη θέλει να μάθει εάν οι Ουκρανοί εξακολουθούν να πολεμούν τους Ρώσους εισβολείς. Θέλει να είναι μαζί τους, έστω και από τον καναπέ της.

Η Βάντα Τράστσικ Στάβσκα ξέρει πολύ καλά τι σημαίνει πόλεμος. Κατά τη διάρκεια της εξέγερσης της Βαρσοβίας κατά των Γερμανών κατακτητών το 1944, η τότε 17χρονη ήταν στον αντάρτικο στρατό της Πολωνίας. Σε συνέντευξή της στην DW, προσπαθεί να θυμηθεί τους ήχους, τις μυρωδιές και τις γεύσεις εκείνης της τρομερής εποχής. Μερικές φορές κλείνει τα μάτια της και μιλάει πιο αργά, σαν να θέλει να γευτεί κάθε λέξη.

«Τις πρώτες μέρες του πολέμου είδα τους Γερμανούς να πυροβολούν ένα βρέφος», λέει, σκύβοντας το κεφάλι της. «Μέχρι τότε δεν είχα φανταστεί ότι θα μπορούσαν να υπάρχουν τόσο κακοί άνθρωποι». Από εκείνη την ημέρα ήθελε να ενηληκιωθεί ώστε να μπορέσει να πολεμήσει.

Ο επαναλαμβανόμενος εφιάλτης

«Μισώ τον πόλεμο, είναι η μεγαλύτερη βλακεία της ανθρωπότητας», τονίζει. Όμως εδώ και δύο μήνες έρχεται ξανά αντιμέτωπη με τη φρίκη του. «Θα προτιμούσα να μην ζω πια και να μην το περάσω αυτό, αλλά αν είμαι ζωντανή, νιώθω υποχρεωμένη να πολεμήσω και το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να φωνάξω στον κόσμο: Bοηθήστε την Ουκρανία!».

«Αυτό που συμβαίνει τώρα επιβαρύνει τους ανθρώπους που επέζησαν του Β' Παγκοσμίου Πολέμου», λέει η Ανιέσκα Πόπιελ, ψυχίατρος και ψυχοθεραπεύτρια στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας SWPS. Η καθηγήτρια, ο οποία διευθύνει την κλινική για τη γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία μαζί με μια συνάδελφό της, ασχολείται μεταξύ άλλων με τα τραύματα. Το πανεπιστήμιό της έχει δημιουργήσει μια τηλεφωνική γραμμή επικοινωνίας για άτομα που έχουν εγκαταλείψει τον πόλεμο στην Ουκρανία και εξακολουθούν να αισθάνονται ότι απειλούνται, ανησυχούν για συγγενείς ή έχουν βιώσει την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου.

Η ηλικία οξύνει τη μνήμη

Ο Στάνισλαβ Βάλσκι βίωσε κι αυτός άσχημα πράγματα κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Γεννήθηκε το 1933, τη χρονιά που ο Χίτλερ ανέλαβε την εξουσία στη Γερμανία. Ανάμεσα σε άλλα, λέει πως εκτοπίστηκε στο στρατόπεδο Νόιμαρκτ Ούπερ Παλατινάτε σε ηλικία 11 ετών. Για χρόνια έβλεπε έναν εφιάλτη: Αιωρούνταν τέρατα και προσπαθούσαν να τον τραβήξουν προς τα κάτω, από τα πόδια.

«Νομίζω ότι η ψυχή του μικρού αγοριού που ήμουν εκείνη την εποχή, δεν μπορούσε να αντέξει το θέαμα τόσων πτωμάτων. Το θέαμα των ανθρώπων να ρίχνονται σε ένα συρματόπλεγμα», λέει ο Βάλσκι. Θυμάται ήχους, μυρωδιές και την πανταχού παρούσα πείνα. «Ήταν ανυπόφορο. Αν μια μύγα έπεφτε στο λαιμό μου, δεν την έφτυνα, την κατάπινα», λέει.

Η Ανιέσκα Ποπιέλ επισημαίνει ότι οι ηλικιωμένοι συχνά θυμούνται πολύ πιο έντονα τι βίωσαν όταν ήταν νέοι, από αυτό που συνέβη στο πρόσφατο παρελθόν. Η ψυχολόγος εξηγεί πως οι άνθρωποι δημιουργούν ασυνείδητα έναν προστατευτικό μηχανισμό. Όποιος έχει βιώσει τρομακτικά πράγματα, αποθηκεύει συγκεκριμένα ερεθίσματα όπως θορύβους, μυρωδιές ή εικόνες για να προετοιμάσει το σώμα του, ώστε να προστατευτεί σε παρόμοιες καταστάσεις στο μέλλον.

Η Βάντα Τράστσικ Στάβσκα λέει πως συχνά ακούει πως η δική της η γενιά ήταν ξεχωριστοί άνθρωποι. Δεν το πιστεύει. Λέει πως ήταν όπως ακριβώς οι άνθρωποι σήμερα και συμβουλεύει τις γυναίκες από την Ουκρανία να φύγουν μαζί με τα παιδιά τους στη Δύση. Να μην μείνουν στην Πολωνία που έχει γίνει ένα κράτος πρώτης γραμμής. Είναι σημαντικό για τους άνδρες τους που είναι στο μέτωπο, να ξέρουν πως οι δικοί τους άνθρωποι είναι ασφαλείς.

 

Μαγνταλένα Γκβοτζ Πάλοκατ

Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου