Οι Παλαιστίνιοι και το τραύμα της χαμένης πατρίδας

«Μια πατρίδα έχουμε από λέξεις. Μίλα, μίλα, το δρόμο μου με πέτρα πάνω στην πέτρα να στρώσω» έγραψε σε ένα ποίημά του ο Παλαιστίνιος ποιητής Μαχμούτ Νταρουίς. Σε μια φράση συμπύκνωσε όλη την ιστορία των Παλαιστινίων, που από την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ, πριν από ακριβώς 70 χρόνια έγινε αφόρητη, μια ανθρώπινη τραγωδία. Είναι η χώρα που περιέγραψε στα ποιήματά του ο Νταρουίς, μια ασυνήθιστη χώρα, κάθε άλλο γη της επαγγελίας. «Ταξιδεύουμε με τα σκεπασμένα αμάξια των ψαλμών, κοιμόμαστε στων προφητών τη σιωπή, καταγόμαστε από τη λέξη των γύφτων».

Τι σημαίνει να ζεις χωρίς πατρίδα;

Το μήνυμά του είναι σαφές. Μετά την αναγκαστική έξοδο από την παλαιά τους πατρίδα το 1948, που υπαγορεύτηκε από την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ, οι Παλαιστίνιοι στην ουσία είχαν μόνο μια πατρίδα, τη γλώσσα τους, και υπό την ευρύτερη έννοια, τον πολιτισμό τους. Κουβαλούν τις μνήμες μέσα τους «με τα σκεπασμένα αμάξια των ψαλμών» και είναι πια αναγκασμένοι να οριοθετούν την πατρίδα τους με διαφορετικό τρόπο. Αλλά αυτό γίνεται σχεδόν πάντα με τη γλώσσα, υπονοούσε ο Νταρουίς. «Σπούδασα αρχαιολογία, αλλά δεν βρήκα την ταυτότητά μου στις πέτρες» εξομολογείται σε άλλο του ποίημα. Και εδώ το μήνυμα είναι καθαρό: με την επίκληση του παρελθόντος δεν θα μπορούσαν οι Παλαιστίνιοι να χτίσουν ταυτότητα μετά την εκδίωξη από τη γη τους, χρειάζονταν άλλες στρατηγικές, ένα φιλόδοξο εγχείρημα. Όταν τον Νοέμβριο του 1947 η Γενική Συνέλευση των ΗΕ ψήφισε την ιστορική διχοτόμηση του μέχρι τότε εδάφους της Βρετανικής Εντολής σε αραβικό και εβραϊκό τμήμα, οι Παλαιστίνιοι αντέδρασαν με την ίδρυση απελευθερωτικού κινήματος. Μετά τον τερματισμό του πολέμου με την συνθηκολόγηση του Ιουλίου του 1949 ο απολογισμός ήταν βαρύς για τους Παλαιστίνιους: έπρεπε να εγκαταλείψουν 400 χωριά, τα περισσότερα καταστράφηκαν και έγιναν ακατοίκητα. Μέχρι σήμερα οι Παλαιστίνιοι το χαρακτηρίζουν ως καταστροφή, «Nakba».

Τι σημαίνει όμως να ζεις χωρίς πατρίδα; Σημαίνει ένας σχεδόν μυθικός σύνδεσμος με τον τόπο καταγωγής των γονιών σου και των προγόνων τους, γράφει ο παλαιστινιακής καταγωγής Αμερικανός θεωρητικός της λογοτεχνίας ΄Εντουαρντ Σαΐντ. «Σημαίνει παιδιά που κατάγονται από χωριά της Παλαιστίνης, όπως τη Σάφα Αμρ, την Ιερουσαλήμ ή την Τιβεριάδα. Πρόκειται για έννοιες που δεν έχουν κανένα νόημα εκτός του ότι αναφέρονται σε μια παράδοξη παλαιστινιακή παρουσία, που έρχεται σε αντίθεση με τη λογική της ιστορίας και της γεωγραφίας γράφει στο βιβλίο του «The Question of Palestine».

«Όπως όλοι, ταξιδεύουμε, όμως πουθενά δεν επιστρέφουμε...»

Η πολιτικός Χάνα Ασράουι επιβεβαιώνει ότι οι Παλαιστίνιοι υποφέρουν λόγω κατοχής. «Και όταν κάποιος υποφέρει, όταν κάποιος συμμετέχει στο συλλογικό τραύμα, τότε γαντζώνεται από κάθε τι, ακόμη κι αν αυτό δεν είναι απαραίτητα λογικό ή υπεύθυνο. Την απώλεια της πατρίδας δεν είναι εύκολο να την αντέξει κανείς,υποστηρίζει ο Παλαιστίνιος δοκιμιογράφος Ελίας Σάνμπαρ, που μετά την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ έφυγε με τους γονείς του πρώτα στο Λίβανο και μετά στο Παρίσι, όπου ζει επί πολλές δεκαετίες.

Τουλάχιστον όσοι Παλαιστίνιοι κατέφυγαν στο εξωτερικό, μπόρεσαν να διατηρήσουν ένα κομμάτι πατρίδας, γράφει στο βιβλίο του Figures de Palestine. «Διωγμένοι, μετανάστες και διασκορπισμένοι με κλεμμένα δικαιώματα, τουλάχιστον κατάφεραν να διατηρήσουν τη γλώσσα τους. Είναι στην ξενιτιά, αλλά δεν είναι ξένοι. Αισθάνονται ιστορικά και πολιτιστικά ως η συνέχεια του Παλαιστινιακού Κράτους». Και ο Σανμπάρ συνεχίζει: «Σε αυτό διαφοροποιούνται από τους Παλαιστίνιους που ζουν σήμερα στην ισραηλινή επικράτεια. Βιώνουν την απώλεια της πάλαι ποτέ πατρίδας μέρα με τη μέρα, μένοντας στη χώρα που απορρόφησε τη γη τους. Ο καθημερινός τους πολιτισμός καταποντίστηκε, τώρα προσπαθούν με τεχνητά μέσα να τον νεκραναστήσουν. Κι αυτό γίνεται μέσω του φολκλόρ και της συνέχισης των παραδόσεων… μια σχιζοφρενική κατάσταση, σκηνοθεσία της ίδιας της ύπαρξης ως χαμένη ύπαρξη».

Αλλά και πολιτικά οι Παλαιστίνιοι πολέμησαν ενάντια στην απώλεια της πατρίδας τους. Το κάνουν μέχρι σήμερα, με την Φατάχ ή την Χαμάς χωρίς αξιοσημείωτες επιτυχίες και για τις δύο οργανώσεις. Η εποικιστική πολιτική των Ισραηλινών εμποδίζει τη λύση δύο ανεξάρτητων χωρών. Θα εγκαταλείψουν λοιπόν οι Παλαιστίνιοι την ιδέα της επιστροφής στην χαμένη πατρίδα; Για το επόμενο διάστημα φαίνεται ότι το δράμα του διωγμού των Παλαιστινίων μόνο μέσω του πολιτισμού μπορεί να ξεπεραστεί, αυτό τουλάχιστον υπονοεί στην ποίησή του ο Μαχμούντ Νταρουίς. Αλλά ο μοναδικός τρόπος για να ξεπεραστεί η απώλεια οριστικά είναι να την αποδεχθεί κανείς και να σταματήσει να την επικαλείται με τελετουργίες και να μην μένει σε αυτήν συναισθηματικά προσκολλημένος. Αντ΄αυτού  ο Νταρουίς προτείνει στροφή προς το μέλλον, σε ένα ανοιχτό πολλά υποσχόμενο μέλλον, και όχι μια επιστροφή στον δρόμο των απαρχών. «Όπως όλοι ταξιδεύουμε, όμως πουθενά δεν επιστρέφουμε, σαν νά 'ταν το ταξίδι δρόμος των νεφελών»…

Κέρστιν Κνιπ/ Ειρήνη Αναστασοπούλου