«Σαλαμίνα 480» στο Μόναχο

«Η ιστορική Ναυμαχία της Σαλαμίνας, η οποία τον Σεπτέμβριο του 2021 γιόρτασε την επέτειο 2.500 χρόνων, αποτελεί αναμφίβολα σημείο καμπής για την ευρωπαϊκή ιστορία. Δεν επρόκειτο απλώς για το τέλος των περσικών επεκτακτικών προσπαθειών να φτάσουν στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Η νίκη των Ελλήνων ήταν η προαναγγελία της Χρυσής Εποχής της ελληνικής αρχαιότητας, η οποία βρήκε την απόλυτη έκφανσή της στην πεντηκονταετία της κλασικής Αθήνας».

Με αυτά τα λόγια προλογίζει η Κρατική Αρχαιολογική Συλλογή του Μονάχου, η μεγαλύτερη συλλογή ελληνικών αρχαιοτήτων στη Γερμανία, την ειδική έκθεση για τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, την οποία φιλοξενεί εδώ και μήνες και ολοκληρώνεται στις 4 Απριλίου.

Λάφυρα, ένα τρόπαιο και η «κουλτούρα μνήμης» στην αρχαιότητα

H έκθεση είναι μικρή σε σχέση με την ακτινοβολία του γεγονότος στο οποίο εστιάζει, παρατηρεί η Frankfurter Allgemeine Zeitung σε σχετικό άρθρο της για την έκθεση. Στα θετικά συγκαταλέγεται η παρουσίαση αρχαιοτήτων και ιστορικών πηγών και από τις δύο πλευρές, επικεντρώνοντας όχι μόνο στο στρατιωτικό σκέλος των Περσικών Πολέμων αλλά και στις ευρύτερες αλληλεπιδράσεις και οσμώσεις των δύο λαών. Ξεχωρίζει για παράδειγμα ένα αντίγραφο αγάλματος του Απόλλωνα, που αποδίδεται στον γλύπτη Κάναχο τον Πρεσβύτερο, το οποίο κοσμούσε τον ναό των Διδύμων στη Μίλητο και άρπαξαν ως λάφυρο οι Πέρσες το 494 πΧ. Για την FAZ το γεγονός ότι τα περισσότερα γλυπτά είναι αντίγραφα βοηθά μεν την αρχαιολογική παρουσίαση, ωστόσο αφαιρεί από την έκθεση την αύρα που προσδίδουν τα πρωτότυπα.

Eντυπωσιακή είναι ωστόσο η αίθουσα που αφιερώνεται εξ ολοκλήρου στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, με καθίσματα τοποθετημένα σε αμφιθεατρικό σχήμα. Στη μέση ο πίνακας με τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας του Γερμανού ζωγράφου Βίλχελμ φον Κάουλμπαχ (19oς αιώνας). Γύρω του προθήκες με αντικείμενα που αποτελούσαν μέρος του στρατιωτικού εξοπλισμού Ελλήνων και Περσών, πχ. περικεφαλαίες ή περικνημίδες.

Το «highlight» όμως βρίσκεται στο τέλος της έκθεσης: ένα μοναδικό στο είδος του αρχαιοελληνικό τρόπαιο. Προέρχεται, σύμφωνα με τον ιστορικό Χάραλντ Σούλτσε, από πεδίο μάχης του 4ου αιώνα και αποτελούσε αναφορά στη Μάχη του Μαραθώνα (490 πΧ). Πρόκειται για ένα πρώιμο στοιχείο ιστορικής μνήμης των αρχαίων Ελλήνων για τους Περσικούς Πολέμους.

Περί «ανατολίτικης δεσποτείας»

Όπως παρατηρεί η FAZ το ενδιαφέρον της έκθεσης «Σαλαμίνα 480», παρά τα τυπικά μειονεκτήματα που παρουσιάζει, έγκειται στο ότι είναι ανοιχτή στην άλλη άποψη. Στο ερώτημα, δηλαδή, ελληνικό πνεύμα ή βαρβαρότητα, η δεύτερη επιλογή δεν πρέπει να θεωρείται απαραίτητα ότι ήταν η «ανατολίτικη δεσποτεία», όπως συχνά παρουσιάζεται. Μάλιστα, παρατηρεί η εφημερίδα, «αν λάβει κανείς υπόψη τον μάλλον χαλαρό τρόπο με τον οποίο οι Πέρσες διοικούσαν την αυτοκρατορία τους, οι Έλληνες στοχαστές θα μπορούσαν να είχαν ακμάσει και υπό την περσική κυριαρχία. Οι Πέρσες αποδέχονταν διαφορετικές μορφές διακυβέρνησης μεταξύ των υποτελών λαών - εφόσον αναγνώριζαν τον Μέγα Βασιλιά της Περσίας.»

Θα μπορούσε ίσως να είχε γραφτεί κι έτσι η ιστορία των Περσικών Πολέμων. Σίγουρο πάντως είναι ότι μετά τις ελληνικές νίκες επί των Περσών ακολούθησαν τα σπουδαία επιτεύγματα της Αθήνας του Περικλή. Αλλά κι ένας ακόμη αιματηρός πόλεμος, αυτή τη φορά μεταξύ Ελλήνων: ο Πελοποννησιακός Πόλεμος.

Δήμητρα Κυρανούδη (FAZ, Staatliche Antikensammlunge)