Τέλος για το γερμανοπολωνικό σχολικό βιβλίο ιστορίας;

Όλα ξεκίνησαν όταν το 2006 παρουσιάστηκε για πρώτη φορά σε Γερμανούς και Γάλλους μαθητές λυκείου ένας κοινός τόμος για τη μεταπολεμική ιστορία των δύο χωρών, όπου συμπεριλαμβάνονταν οι οπτικές και των δύο χωρών. Λίγο καιρό αργότερα ο τότε Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Φρανκ‑Βάλτερ Σταϊνμάιερ, σε ομιλία του στο πανεπιστήμιο Βιαντρίνα στη Φρανκφούρτη επί του ‘Οντερ, παρουσίασε την ιδέα ενός κοινού σχολικού βιβλίου και για τη γερμανοπολωνική ιστορία. Η πρόταση αυτή απορρίφθηκε τότε καθώς στην Πολωνία κυβερνούσαν οι Συντηρητικοί του Γιάροσλαφ Κατσίνσκι, ενός πολιτικού εξαιρετικά δύσπιστου ως προς τις προθέσεις της γερμανικής πλευράς. Η αλλαγή εξουσίας το φθινόπωρο του 2007 έδωσε το πράσινο φως για να προχωρήσει το εγχείρημα.

Εμπόδια στην έκδοση του τέταρτου τόμου

Ο νέος τότε υπουργός Εξωτερικών της Πολωνίας, Ράντοσλαβ Σικόρσκι, έδωσε το πράσινο φως μαζί με τον Σταϊνμάιερ για να ξεκινήσουν οι εργασίες συγγραφής του νέου σχολικού βιβλίου. Η μικτή γερμανοπολωνική επιτροπή που ασχολείται από το 1972 με την αφαίρεση μονομερών και εθνικιστικών θέσεων από τα σχολικά βιβλία των δύο χωρών ήταν αρωγός των δύο κυβερνήσεων στην επίτευξη αυτής της προσπάθειας. Ο πρώτος τόμος της σειράς των σχολικών βιβλίων κυκλοφόρησε το 2016  με τίτλο «Ευρώπη - Η ιστορία μας». Τέσσερα χρόνια όμως αργότερα και ενώ έχει ολοκληρωθεί ο τέταρτος και τελευταίος τόμος η πολωνική κυβέρνηση άλλαξε για άλλη μια φορά. Ο Πρζέμισλαβ Τσάρνεκ, οπαδός ακραίων συντηρητικών απόψειων, ανέλαβε το Υπουργείο Παιδείας το 2020 ενώ παράλληλα το κυβερνών κόμμα «Νόμος και Δικαιοσύνη» έχει εντάξει την αντιγερμανική ρητορική στην πολιτική του.

Το γερμανο-πολωνικό σχολικό βιβλίο ιστορίας έχει εγκριθεί σε όλα τα κρατίδια της Γερμανίας εκτός της Βαυαρίας. Στην Πολωνία, οι τρεις πρώτοι τόμοι έλαβαν επίσης την απαραίτητη έγκριση ως κανονικά εγχειρίδια χωρίς κανένα πρόβλημα. Όμως ο τέταρτος τόμος , που αναφέρεται στα γεγονότα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι και σήμερα, έχει συναντήσει εμπόδια. Δεν είναι η πρώτη φορά που οι κυβερνώντες στην Πολωνία χρησιμοποιούν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ως εργαλείο της εσωτερικής και εξωτερικής τους πολιτικής. Ταυτόχρονα ένα μέρος των ειδικών που ρωτήθηκαν στην Πολωνία «έθαψαν» το συγκεκριμένο βιβλίο και τελικά δεν συμπεριλήφθηκε στη λίστα με τα προτεινόμενα σχολικά βιβλία διδασκαλίας.

Μήλον της Έριδος οι διαφορετικές απόψεις

Ο καθηγητής Πέτερ Γκάουτσι του Πανεπιστημίου της Λουκέρνης θεωρεί ότι στο βιβλίο υπάρχουν πολλαπλές απόψεις για τα ίδια ζητήματα, κάποιες αρκετά αμφιλεγόμενες αλλά και πολύ ενδιαφέρουσες, μαζί με τα ευρήματα που προέκυψαν κατά την έρευνα για τη συγγραφή του βιβλίου. Θετική θεωρεί κυρίως την παρουσίαση των διαφορετικών τρόπων, με τους οποίους Πολωνοί και Γερμανοί θυμούνται τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Διαφωνίες υφίστανται και μεταξύ των Πολωνών ειδικών. Ο ιστορικός Ρόμπερτ Τράμπα για παράδειγμα επικρίνει την κρίσιμη για τον τέταρτο τόμο αρνητική γνωμάτευση του συναδέλφου του Γκρέγκορζ Κουτσάρτσικ, πιστεύοντας ότι ο Κουτσάρτσικ αντί να αποτιμήσει το ίδιο το σχολικό βιβλίο, παρουσίασε τη δική του αντίληψη της ιστορίας. Ο Τράμπα άνηκε στην επιτροπή συγγραφής του βιβλίου μέχρι το 2020 και γνωρίζει καλά ότι οι διαφορετικές απόψεις που υπάρχουν δημιουργούν προβληματισμούς μεταξύ των ιστορικών και ειδικών. Ο Γκρέγκορζ Κουτσάρτσικ  από την άλλη πλευρά είναι ειδικός στην ιστορία της Πρωσίας και γνωστός στην Πολωνία ως σχολιαστής σε εθνικιστικά μέσα ενημέρωσης, όπως ο ραδιοφωνικός σταθμός Μαρίζα και η εφημερίδα Νάζ Ντζιένικ. Ο ίδιος επέκρινε έντονα το γεγονός ότι το βιβλίο εμπεριέχει κριτικές αναφορές στην Εξέγερση της Βαρσοβίας τον Αύγουστο του 1944. Για την πολωνική Δεξιά  η εξέγερση κατά των Γερμανών κατακτητών τον Αύγουστο του 1944 ανήκει στα «ιερά και όσια» του έθνους και δεν μπορεί να αποδεχθεί συζητήσεις για το νόημά της.

Απογοήτευση από τη γερμανική πλευρά

Η γερμανική πλευρά είναι απογοητευμένη από τις εξελίξεις στο θέμα του βιβλίου. «Είναι κρίμα διότι αυτό το βιβλίο προσφέρει επαρκή περιγραφή της ιστορίας της Πολωνίας. Αυτό δεν έχει ξαναγίνει σε μη-πολωνικό εγχειρίδιο στη Γερμανία» δηλώνει στην  DW ο Χάνς-Γιούργκεν Μπέμελμπουργκ, ένας εκ των προέδρων της συντακτικής επιτροπής. Ο ίδιος δεν μπορεί να κατανοήσει την πολιτική αποκλεισμού του βιβλίου από την πολωνική κυβέρνηση.

Αν και δεν υπάρχει νόμος που να απαγορεύει τη χρήση του στις σχολικές τάξεις ως συμπληρωματικού εγχειριδίου, είναι σχεδόν απίθανο να προταθεί από δασκάλους που φοβούνται τις αντιδράσεις των ανωτέρων τους. Συνιστούν συνήθως τα βιβλία που προτείνει το Υπουργείο Παιδείας. Τελικά ίσως μόνο η αλλαγή κυβέρνησης στην χώρα μπορέσει να αλλάξει κάτι για τη μοίρα του κοινού σχολικού βιβλίου.

Γιάτσεκ Λέπιαρτς

Επιμέλεια: Ιωσηφίνα Τσαγκαλίδου