Το δικαίωμα να επισκευάζω το κινητό μου

Το μέγεθος αποτελεί βασικό κριτήριο αγοράς κινητού τηλεφώνου, ταμπλέτας και φορητού υπολογιστή. Για να είναι όμως μια συσκευή εξαιρετικά λεπτή, πρέπει να γίνονται εκπτώσεις σε άλλα σημεία της παραγωγής. «Στα νεότερα μοντέλα οι μπαταρίες είναι συχνά κολλημένες, όπως ακριβώς και τα display, με την κόλλα να λειτουργεί και ως προστασία έναντι του νερού. Με την κόλλα οι κατασκευαστές συμβιβάζονται και όσον αφορά το design: η δυνατότητα επισκευής δεν παίζει ρόλο στη διαδικασία σχεδιασμού, εν αντιθέσει με το μέγεθος και το πόσο λεπτή θα είναι η συσκευή. Με εξαρτήματα που συνδέονται με βίδες απαιτείται περισσότερος χώρος», εξηγεί η Ντοροτέα Κέσλερ, υπεύθυνη επικοινωνίας της iFixit Europe. 
Η ηλεκτρονική κοινότητα με έδρα τη Στουτγάρδη μετρά πάνω από ένα εκατομμύριο μέλη, ως επί το πλείστον τεχνικούς που ειδικεύονται στην επισκευή ηλεκτρονικών και ηλεκτρικών συσκευών. 

Με το που κυκλοφορεί ένα νέο προϊόν στην αγορά είναι από τους πρώτους που θα το αγοράσουν. Ωστόσο, όχι για να το χρησιμοποιήσουν, αλλά για να το διαλύσουν στην κυριολεξία προκειμένου να το συναρμολογήσουν και πάλι στη συνέχεια. Ή τουλάχιστον να το επιχειρήσουν. Οι ειδικοί του iFixit Europe βαθμολογούν μάλιστα τη «φιλικότητα» των συσκευών προς τις εργασίες επισκευής από το ένα έως το 10. 
Τα Fairphones δεύτερης και τρίτης γενιάς αποσπούν συνήθως τη μεγαλύτερη βαθμολογία αφού η εταιρία δίνει μεγάλο βάρος στη δυνατότητα επισκευής των συσκευών της. Βαθμοί αφαιρούνται, αντίθετα, για εξαρτήματα που δεν μπορούν να αντικατασταθούν μεμονωμένα, για κολλημένες μπαταρίες αλλά και για βίδες που απαιτούν ειδικά εργαλεία. 

Για ένα βιώσιμο σύστημα κυκλικής οικονομίας

«Με τον δείκτη επισκευής θέλουμε να επιστήσουμε την προσοχή στην αναγκαιότητα επισκευών σε ένα βιώσιμο σύστημα κυκλικής οικονομίας αλλά και να βοηθήσουμε στην απόφαση αγοράς», εξηγεί η Ντοροτέα Κέσλερ. 

Ο αριθμός συσκευών που επισκευάζεται εύκολα είναι πάντως εξαιρετικά περιορισμένος. Οι γνωστοί κολοσσοί στο πεδίο των συσκευών κινητής τηλεφωνίας αποσπούν πολύ κακές βαθμολογίες από την iFixit. 

Σημαντικό ρόλο, πέρα από το design και το hardware, παίζει όμως και το λογισμικό των συσκευών, όπως εξηγεί η ειδικός: «Συχνά σταματά η διάθεση αναβαθμίσεων μετά από μόλις λίγα χρόνια ή τυχόν διορθώσεις οδηγούν σε περιορισμούς στο λογισμικό, όπως συμβαίνει στο νέο iPhone 12. Έτσι αχρηστεύονται πολλά κινητά τηλέφωνα που συνεχίζουν να λειτουργούν καλά ή που μπορούν να επισκευαστούν». 

Ένα ακόμη πρόβλημα αφορά την πρόσβαση σε πληροφορίες και γνώσεις που απαιτεί η επισκευή αλλά και σε ποιοτικά και προσιτά οικονομικά ανταλλακτικά και εξαρτήματα. Οι κατασκευαστές ηλεκτρονικών ειδών επικαλούνται συνήθως το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας και λόγους ασφαλείας και τροφοδοτούν με γνήσια εξαρτήματα και εργαλεία μόνο εξουσιοδοτημένα καταστήματα. Ανεξάρτητα εργαστήρια και πόσο μάλλον οι απλοί καταναλωτές δεν έχουν καμία σχεδόν πρόσβαση σε πληροφορίες και εξαρτήματα. 

Το γαλλικό παράδειγμα

Η κοινότητα iFixit όμως επιμένει στο δικαίωμα του καθενός να επισκευάζει ο ίδιος την ιδιοκτησία του του και γι΄ αυτό προσφέρει μέσω διαδικτύου δωρεάν οδηγίες χρήσης για παντός είδους συσκευές. Τις οδηγίες αυτές συντάσσουν εθελοντές που δείχνουν βήμα βήμα με φωτογραφίες και τα κατάλληλα εργαλεία πώς πρέπει να κινηθεί ο επίδοξος επισκευαστής. Το φόρουμ μετρά περίπου 70.000 οδηγίες για διάφορες συσκευές σε μια σειρά από γλώσσες. Η πλατφόρμα χρηματοδοτείται από την πώληση σετ εργαλείων και εξαρτημάτων που παρασκευάζει η ίδια. 

Την αναγκαιότητα συνολικών πολιτικών λύσεων υπογραμμίζει ο Τόμας Έμπερτ από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Περιβάλλοντος. Σύμφωνα με τον ειδικό σε θέματα περιβαλλοντικού design, στην παρούσα φάση βρίσκεται σε εξέλιξη μια έρευνα με αντικείμενο τον οικολογικό σχεδιασμό κινητών τηλεφώνων και ταμπλετών που ενδεχομένως να αποτελέσει βάση πιθανής νέας οδηγίας της ΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό, όπως λέει, θα μπορούσαν, για παράδειγμα να προσδιοριστούν τα ανταλλακτικά που είναι διαθέσιμα αλλά και τα οποία μπορούν να τοποθετηθούν με κοινά εργαλεία. Μόνον έτσι μπορεί να υλοποιηθεί το «δικαίωμα στην επισκευή» όπως το περιγράφει η Κομισιόν σε ένα νέο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία. 

Στις Βρυξέλλες φαίνεται πως συζητείται και ένα scoring επισκευής, παρόμοιο με αυτή της πλατφόρμας iFixit, ωστόσο για όλες τις ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές. Η Γαλλία πάντως εισάγει ήδη από 1ης Ιανουαρίου το δικό της σύστημα βαθμολογίας: με βαθμούς από το 0 (κόκκινο) έως 10 (πράσινο) οι καταναλωτές θα μπορούν να ενημερώνονται πόσο εύκολη ή δύσκολη είναι η επισκευή της συσκευής τους σε περίπτωση βλάβης ή ζημιάς. Για να γίνει αυτό όμως πανευρωπαϊκά θα πρέπει να περάσουν πολλά ακόμη χρόνια. 

Ματίλντα Γιορντάνοβα-Ντούντα

Επιμέλεια: Κώστας Συμεωνίδης