Φρανκφούρτη: Η ελληνική λογοτεχνία χωρίς μικρόφωνο

Μετά τα μέτρα κατά της πανδημίας που συρρίκνωσαν τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου οι αριθμοί ευημερούν και πάλι. Φέτος είχε 230.000 επισκέπτες, οι μισοί ήταν επαγγελματίες από τον κλάδο του βιβλίου και οι άλλοι μισοί ιδιώτεςτο Σαββατοκύριακο. 3.300 ήταν τελικά οι εκδηλώσεις για το βιβλίο εντός και εκτός της εκθέσεως και 4.300 οι εκθέτες από 153 χώρες. Η πραγματική Βαβέλ όμως θα έρθει του χρόνου. Η φετινή τιμώμενη χώρα, ηΙταλία, παρέδωσε ήδη τη σκυτάλη στις Φιλιππίνες που θα εκθέσουν τη βιβλιοπαραγωγή τους το 2025. 7.641 νησιά διαθέτουν οι Φιλιππίνες και 183 ομιλούμενες γλώσσες!

Μέσα στο φετινό πανδαιμόνιο και το Ελληνικό Περίπτερο, οργανωμένο με δαψιλή χορηγία του ΕΣΠΑ από τη Διεύθυνση Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού. Μάλλον μεγαλύτερο απ’ ότι συνήθως, πιο επίμηκες, χωρίς αισθητικές ανατάσεις. Εδώ η Ελλάδα παρουσιάζει urbi et orbi τη βιβλιοπαραγωγή της με τη συμμετοχή πολλών εκδοτών και κάθε χρονιά κάποιων αριστίνδην συγγραφέων. Σκοπός βέβαια της εμφάνισης σ’ αυτή την πασαρέλα του βιβλίου δεν είναι μόνο να επιδειχθεί η χώρα χωρίς να τρεκλίσει και να σπάσει το γοβάκι της. Σκοπός είναι να συστηθούν συγγραφείς σε ξένους εκδότες και ατζέντηδες, να κεντριστεί το ενδιαφέρον για την αγορά πνευματικών δικαιωμάτων και στη συνέχεια τη μετάφραση ελληνικών τίτλων σε ξένες γλώσσες. Μιλάμε δηλαδή για το πιο εξωστρεφές happening του βιβλίου.

Στιγμιότυπα και εντυπώσεις

Αλλά στην πρώτη κιόλας παρέμβαση του Ελληνικού Περιπτέρου, την παρουσίαση της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου της Θεσσαλονίκης το 2025 με τιμώμενη χώρα επίσης την Ιταλία, τα πράγματα αναιρούν την όποια εξωστρέφεια. Κανείς δεν έχει προνοήσει για ένα μικρόφωνο, τα πάντα καλύπτονται από τη στεντόρεια εκδήλωση του απέναντι περιπτέρου, οι επίσημοι ψελλίζουν γύρω από μια τράπεζα κάποια ακαταλαβίστικα, ο αρμόδιος υφυπουργός δεν σηκώνεται ούτε στιγμή για να τιμήσει τους ξένους προσκεκλημένους. Οι κακές γλώσσες διατείνονται μάλιστα ότι προτιμά να παραμείνει σε απόσταση αναπνοής από τα πεντανόστιμα φιστίκια. Εμείς οι λιγοστοί περίεργοι περιφρουρούμε όρθιοι με τα σώματά μας τον βουβό δείπνο.

Αλλά και την επόμενη μέρα το πρωί παρεμφερή συμβαίνουν. Η παρουσίαση της Ιωάννας Μπουραζοπούλου σκοντάφτει και διακόπτεται συνεχώς, επειδή ναι μεν η σημασία του μικροφώνου έχει στο μεταξύ ανακαλυφθεί αλλά το συγκεκριμένο μαραφέτι κάνει διαρκώς διακοπές. Η μία και μοναδική ξένη ενδιαφερόμενη που παρακολουθεί αποχωρεί στα μισά. Η τρισχαριτωμένη διερμηνέας αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα γιατί καλείται να διαχειριστεί γλωσσικά ένα γνωστικό υλικό, την ύπαρξη του οποίου δεν είχε ποτέ διανοηθεί. Ευτυχώς κάποιος υπεύθυνος της ψιθυρίζει ότι μπορεί να λυτρωθεί από το μαρτύριό της, οι επτά εναπομείναντες παρόντες καταλαβαίνουν άριστα ελληνικά.

Στη μέγγενη του ελληνικού περιπτέρου

Η ακύρωση της προώθησης Ελλήνων συγγραφέων στο εξωτερικό δεν έγκειται φυσικά απλώς στην απουσία μικροφώνου. Αυτή η απουσία όμως συμβολίζει την αποπνικτική εσωστρέφεια που χαρακτηρίζει συνήθως, με ποιοτικές παρενθέσεις επί της εποχής του καρατομηθέντος ΕΚΕΒΙ, την παρουσία μας στη Φρανκφούρτη, από τότε που η Ελλάς εκούσα άκουσα παρέστη για πρώτη φορά το 1966 μέχρι σήμερα. Ο συγχρωτισμός των συγγραφέων με μια δεκάδα ανθρώπων που παρεπιδημούν στο ελληνικό περίπτερο είναι συμπαθέστατη, αλλά δεν συνιστά προβολή και σύσταση λογοτεχνίας.

Κανονικά η θέση της Ιωάννας Μπουραζοπούλου θα ήταν σε ένα πάνελ με ξένους συγγραφείς για τη λογοτεχνία του φανταστικού σήμερα. Η θέση του Διονύση Καψάλη θα ήταν σε ένα φόρουμ με ξένους ποιητές για την ιδιοσυγκρασία της τέχνης του σήμερα. (Η συνάδελφος Ιωσηφίνα Τσαγκαλίδου τεκμηριώνει τις απόψεις των δυο συγγραφέων μας για τη λογοτεχνία στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και τωνμέσων κοινωνικής δικτύωσης στα βίντεο που συνοδεύουν αυτό το άρθρο.)

Πάνω από 3.000 συνολικά εκδηλώσεις οργανώθηκαν φέτος εντός και εκτός εκθέσεως για βιβλία και συγγραφείς, με βιβλία και συγγραφείς. Αλλά η συμμετοχή σ’ αυτές και πόσο μάλλον η έγκαιρη συνδιοργάνωσή τους προϋποθέτει προγραμματισμό και προετοιμασία μιας χρονιάς. Η ελληνική συμμετοχή στη Φρανκφούρτη περιορίζεται πρωτίστως στην παρουσία εντός των τειχών του ελληνικού περιπτέρου. Οι διάφοροι παράγοντες επιστρέφουν μετά στο εθνικό κέντρο και ξεχνούν γρήγορα ότι θα υπάρξει και επόμενη χρονιά. Τα κονδύλια  εκταμιεύονται ούτως άλλως λίγο πριν από την έκθεση, το όποιο πρόγραμμα ανακοινώνεται με την ψυχή στο στόμα, η επιλογή συγγραφέων και η ένταξή τους στο πρόγραμμα της έκθεσης, η αναζήτηση παρουσιαστών, διερμηνέων και …μικροφώνων αφήνεται στη μοίρα της.

Εκ του αποτελέσματος συμπεραίνουμε ότι οι εκδηλώσεις του ελληνικού περιπτέρου εξυπηρετούν παραδοσιακά περισσότερο τις ανάγκες των διοργανωτών παρά των πρωταγωνιστών του βιβλίου. Γνωρίσαμε τα τελευταία σαράντα σχεδόν χρόνια στη Φρανκφούρτη ποικίλους υπουργικούς απεσταλμένους, ανίδεους και προϊδεασμένους, νωθρούς και δραστήριους, αδιάφορους και φιλότιμους. Όλοι ανεξαιρέτως όμως ήταν φιλόδοξοι. Γιατί δεν κατάφεραν να εναρμονίσουν τις φιλοδοξίες τους με αυτές του αντικειμένου τους, του ελληνικού βιβλίου;