Όλγκα Τοκάρτσουκ: «Γράφω για να δείξω μία νέα οπτική»

Στην πολωνή συγγραφέα Όλγκα Τοκάρτσουκ απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2018, με καθυστέρηση ενός χρόνου, επειδή η περσινή απονομή είχε αναβληθεί λόγω σκανδάλων στους κόλπους της Σουηδικής Ακαδημίας. Η Τοκάρτσουκ τιμάται για την «αφηγηματική της φαντασία η οποία με εγκυκλοπαιδικό πάθος προτείνει το ξεπέρασμα των ορίων σαν τρόπο ζωής», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά η Σουηδική Ακαδημία. Η Τοκάρτσουκ είναι μία από τις επιφανέστερες προσωπικότητες της πολωνικής λογοτεχνίας και έργα της έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Τα μυθιστορήματα και τα δοκίμιά της αναφέρονται σε θέματα της εποχής μας, όπως είναι ο ξεριζωμός και η απώλεια ταυτότητας και αξιών. 

Μετά από την ανακοίνωση του βραβείου η πολωνή συγγραφέας μίλησε στη Deutsche Welle για τη λογοτεχνία, την πολιτική και την κοινωνία στην πατρίδα της. Αναφέροντας ότι στόχος της δεν είναι να ασκήσει πολιτική κριτική αλλά να διηγηθεί ιστορίες με ειλικρίνεια, δηλώνει ότι «τα βιβλία μου δεν είναι «πολιτικά», με την έννοια δηλαδή ότι σε αυτά δεν απαιτώ κάτι πολιτικό. Περιγράφουν πραγματικά τη ζωή. Όταν παρατηρούμε όμως την ανθρώπινη ζωή, συνειδητοποιούμε ότι η πολιτική διεισδύει παντού».

Η λογοτεχνία ως μέσο διεύρυνσης της συνείδησης

Όπως λέει η ίδια στη Deutsche Welle «γράφω βιβλία για να διευρύνω το μυαλό των ανθρώπων. Για να δείξω μία νέα οπτική γωνία. Για να κατανοήσουν οι άνθρωποι ότι αυτό που θεωρούν προφανές δεν είναι τόσο προφανές. Κάποιος άνθρωπος μπορεί να δει μία κατάσταση από μία άλλη οπτική γωνία και να ανακαλύψει ξαφνικά άλλες έννοιες και άλλα επίπεδα. Για αυτό υπάρχει η λογοτεχνία. Για να μπορέσουμε να διευρύνουμε τη συνείδησή μας και την ικανότητα μας να ερμηνεύουμε τη ζωή».

Απαντώντας στο επίκαιρο ερώτημα γιατί η πολωνική κυβέρνηση υποθάλπει φοβίες κατά των σεξουαλικών μειονοτήτων, η Τοκάρτσουκ απαντά ότι "γενικά ζούμε σε μία περίοδο αλλαγής προτύπων. Το πρότυπο που είχαμε ως τώρα μας ήταν αρκετό. Αλλά σήμερα αυτό αλλάζει και δεν μπορούμε να βρούμε κανένα υποκατάστατο, για να εντάξουμε την ύπαρξή μας. Οι θρησκείες μάς υπονομεύουν μπροστά στα μάτια μας. Είτε γίνονται φονταμενταλιστικές είτε είναι πολύ περιορισμένες και δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στο μέγεθος του κόσμου. Οι άνθρωποι δεν έχουν κάποιο στήριγμα."

Σε μια μεταβατική φάση

Στο ερώτημα αν βρισκόμαστε σε μια μεταβατική φάση προς μια διαφορετική κοινωνία η απάντηση της συγγραφέως είναι ναι. «Είμαστε στη μέση του δρόμου. Και για αυτό αρχίζουμε να αγωνιζόμαστε ο ένας εναντίον του άλλου. Ο κόσμος διχάζεται. Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η καλύτερη ιδέα θα ήταν να αποκαταστήσουμε τις παλιές αξίες, επιστρέφοντας στην παράδοση. Άλλοι λένε ότι αυτό δεν αρκεί! Πρέπει να σχεδιάσουμε τον κόσμο κάπως διαφορετικά. Και αυτό επειδή ο παλιός κόσμος κατέστρεψε τον πλανήτη, έφερε διακρίσεις και πολλές ανισότητες. Και τώρα ψάχνουμε μια απάντηση».

Η Τοκάρτσουκ πιστεύει ότι το έργο της, τόσο πριν όσο και μετά από το Νομπέλ, είναι να διηγείται ιστορίες με ειλικρίνεια για να διασκεδάζουν οι άνθρωποι. Πάνω απ' όλα όμως για να ανοίξουν οι ορίζοντές τους και να γίνονται ανήσυχοι.

Μεταφρασμένο στα ελληνικά κυκλοφορεί το βιβλίο της Όλγκα Τοκάρτσουκ «Το Αρχέγονο Κι Άλλοι Καιροί» (Εκδόσεις Καστανιώτη 2017, μτφ. Αλεξάνδρα Δ. Ιωαννίδου).

Μίχαλ Γκόστκεβιτς

Επιμέλεια: Μαγδαληνή Γκόγκου