Десничарите на прагот на победата во Франција

Во првиот круг од парламентарните избори во Франција, десничарскиот Национален собир (РН) освои 33 отсто од гласовите . На второ место е левичарската алијанса Нов народен фронт со 28 отсто, додека либералниот сојуз на претседателот Емануел Макрон освои 21 отсто од гласовите.

Конечната одлука за распределбата на мандатите во француското Национално собрание ќе биде донесена во вториот круг од парламентарните избори на 7 јули. Затоа што, во францускиот изборен систем, секој иден пратеник мора да добие повеќе од педесет проценти од гласовите во својата изборна единица.

Не е невообичаено во вториот круг сите да се обединат против десницата. Некои проекции ја гледаат РН со 230 до 280 места во парламентот (во моментов тие имаат само 88), со што би пропуштиле апсолутно мнозинство од 289 мандати. Но, тие сепак би биле убедливо најсилни.

Што значи овој исход за иднината на Франција?

Уставот на Петтата Република, усвоен во 1958 година, не наметнува ограничувања на претседателот при назначувањето на премиерот. Но, тој мора да се грижи за мнозинството во парламентот.

Парламентот може да му изгласа недоверба на премиерот кој би го наложил претседателот.

Доколку РН освои апсолутно мнозинство во Националното собрание, претседателот Макрон ќе треба да му ја понуди функцијата премиер на шефот на РН, Џордан Бардела (28).

Францускиот експерт Ханс Старк од Универзитетот Сорбона во Париз смета дека Макрон во тој случај не би имал алтернатива. „Макрон е толку ослабен. Тој нема многу простор за маневрирање“.

Бардела постави услов да го освои апсолутното мнозинство во парламентот за да ја преземе функцијата премиер, бидејќи во спротивно не би можел да ја спроведе својата програма. Ако тоа се случи и Бардела навистина стане премиер, Франција ќе ја има четвртата кохабитација во историјата.

Како функционира кохабитацијата?

Ако претседателот и премиерот припаѓаат на различни политички табори, извршната власт во Франција е поделена. Претседателот и премиерот потоа мора да соработуваат во таканаречената кохабитација.

Првата кохабитација е воспоставена во 1986 година за време на социјалистичкиот претседател Франсоа Митеран. По поразот на парламентарните избори, Митеран го назначи деголистот Жак Ширак за премиер, а во 1993 година и неговиот партиски колега Едуард Баладур.

Од 1997 до 2002 година, во времето на конзервативниот претседател Ширак, премиер беше социјалистот Лионел Жоспен.

Поделбата на извршната власт го успорува одлучувањето. Колку ќе биде успешна кохабитацијата зависи од способноста на претседателот и премиерот да соработуваат. Во уставот на Петтата Република од 1958 година, кој важи и денес, кохабитацијата не е експлицитно спомената.

Колкава моќ има владата?

Во кохабитација, функциите на претседателот на државата привремено преминуваат на премиерот. Важните насоки за политиката нема да ги одредува Макрон, туку премиерот.

Во време на кохабитација, владата има големи можности за одлучување во внатрешната политика. Во надворешната и безбедносната политика, ги дели овластувањата со претседателот, кој е одговорен за меѓународните односи.

Марин Ле Пен објасни како РН предвидува поделба на власта во кохабитација пред првиот круг на изборите. „Врховен командант на армијата е почесна титула за претседателот (на Републиката), бидејќи премиерот ги држи конците в рака“. 

Тензии меѓу претседателот и премиерот може да се очекуваат и во внатрешната и економската политика, како што покажува искуството од првата кохабитација во времето на Митеран.

Во јули 1986 година, Митеран јавно го посрамоти премиерот објавувајќи дека нема да потпише владини декрети за нова приватизација на 65 национализирани банки, осигурителни компании и индустриски претпријатија.

Без потпис на претседателот, владиниот указ не може да стапи во сила. Но, таквиот бојкот може само да ги одложи владините одлуки, не може да ги спречи.

Колку добро би соработувале Макрон и Бардела?

Претседателот Макрон отфрла барем делови од програмата на РН. Ханс Старк проценува дека РН може да се обиде „да го стави Макрон во тесно додека тој не поднесе оставка“.

Сепак, целосна блокада на работата на владата на РН исто така не е замислива. Макрон и Бардела ќе треба да најдат некаква форма на соработка. Доколку Макрон ги отфрли одлуките на владата, ќе мора да го објасни тоа.

Можно е претседателот почесто да се обраќа до Уставниот совет со барање да се провери уставноста на планираните закони, пред да бидат прифатени во Собранието. Некои проекти на владата на РН би можеле да заглават на таа пречка.

Што ќе се случи ако РН има релативно мнозинство?

Францускиот експерт Старк смета дека Бардела ќе се држи до својата најава дека нема да ја прифати премиерската функција доколку нема апсолутно мнозинство.

Ако ниту една друга опција не може да собере мнозинство во парламентот, Франција ќе беше блокирана. Во тој случај претседателот не може повторно да го распушти парламентот. Уставот предвидува преоден рок од една година.

Веќе во претходното свикување на парламентот, кој беше распуштен на почетокот на јуни, партиите од таборот на претседателот имаа само релативно мнозинство. Затоа власта за важни закони посегна по членот 49 од Уставот.

Тој член ѝ дозволува на владата да го прифати законот без гласање во Националното собрание, освен ако во рок од 24 часа не биде поднесена и прифатена иницијатива за недоверба на владата.

Но, тој член од Уставот е многу контроверзен во Франција. Малку е веројатно дека некоја кохабитациона влада би сакала да владее со помош на тој член од самиот почеток.

Кој е излезот во случај на блокиран парламент?

Партиите засега не соопштуваат како би реагирале во случај никој да нема мнозинство во парламентот. Единствено Марин Ле Пен јасно стави до знаење дека верува дека во тој случај би било време за предвремени претседателски избори.

Но, не би било можно да се принуди Макрон да поднесе оставка. Во Франција нема сценарио за „блокирана република“. Можно е да се назначи и непартиска влада на експерти. Но, нема историски модел за тоа во Петтата република.

Може ли претседателот да ја реши блокадата?

Претседателот Макрон би можел да го активира 16-тиот член од францускиот Устав. Тој му дава на претседателот вонредни овластувања во кризни ситуации со цел да се гарантира функционалноста на државата.

Претседателот тогаш може да пропишува закони без согласност на парламентот.

Но, францускиот експерт Ханс Старк не верува дека активирањето на член 16 е реална опција за Макрон. „Не гледам како тој би можел да издржи три години, до следните претседателски избори. Тоа во суштина би значело постојана криза“.