Германскиот страв од долгови

Долгови, должничко оптоварување, товарот на долговите – во германските медиуми често информациите се вртат околу еден одамна познат феномен - „германскиот страв“. Страв од долгови, кои гмечат сѐ пред себе.

Кога на сето тоа се гледа однадвор, ситуацијата е многу подиференцирана. Да,  Германија има бројни проблеми.  Но, меѓу нив не се и долгови, пишува економскиот магазин „Економист“ во контекс на  германската буџетска дилема,  која ја предизвика неодамнешната одлука на Сојузниот уставен суд за тоа дека 60 милијарди евра кредит од нацрт-буџетот за 2024 година се противуставни. И сега недостигаат пари за  важни инвестиции.  Како да се излезе од таа ситуација? Дали е доволно само штедење? Или треба да се направат нови долгови? Околу тоа се водат жолчни дискусии. 

Кога долговите стануваат товар?

Кога долговите стануваат опасни? Наједоноставен одговор би бил: тогаш кога на државата ќе ѝ станат (пре)скапи за сервисирање. А скапи стануваат првенствено кога Кристијан Естерс и неговиот тим го свртат палецот надолу. Естерс работи за рејтинг агенцијата S&P, каде е шеф на одделот за дефинирање на рејтингот на државите. S&P е на глас како најголема, а веројатно и највлијателна рејтинг агенција, пред Мудис и Фич.

Одлуките кои ги донесува Естерс и неговиот тим можат да имаат директни последици за одделни држави. Нивните оценки, односно рејтинзи, откриваат кога некоја држава банкротирала, односно колку чинат новите долгови. Колку е рејтингот полош, долговите се поскапи, односно мора да се потрошат повеќе пари од државната благајна за сервисирање на кредити.

При носењето на одлуката за рејтингот на некоја земја, улога игра и висината на државниот долг, вели Естерс за Дојче веле. При носењето одлука за државен рејтинг, за S&P пред сѐ е важно државното задолжување и тоа во однос на бруто домашниот производ (БПД). Во меѓународна споредба, Германија со 66 проценти (удел на долгот во БДП) е  буџетски релативно дисциплинирана земја,  односно не е ни близу до врвот на најзадолжените во светот. Некои други држави, како САД или Јапонија се многу позадолжени, кај нив уделот на долгот во националниот БДП одамна надмина 100 проценти во САД и дури 200 проценти во Јапонија.

Колку изнесува германскиот долг?

Уште еден параметар кој често се користи е вкупниот јавен долг. Многумина тука ќе се сетат на онаа позната слика со часовникот на кој континуирано расте јавниот долг. А од 1950 година во Германија стрелките на тој часовник се вртат само во една насока – актуелниот германски долг изнесува околу 2,5 билиони евра. Во еврозоната Германија во таа статистика е на трето место, зад Франција и Италија. 

За Естерс (S&P) количината на вкупното задолжување на некоја држава само по себе не е релевантна величина. „Државното задолжување во апсолутен износ ја занемарува релативноста во однос на големината на некоја национална економија“, вели експертот за бонитет на државите.

Понекогаш во дискусиите се споменува и  државното задолжување по глава на жител.  Во Германија тоа моментално изнесува повеќе од 31.000 евра. Но, при одлуката за бонитет овој показател игра подредена улога. Зашто, според него, посебно земјите од глобалниот север често се позадолжени од земјите во транзиција, посебно оние со многубројно население.

За Естерс ни тој показател не е одлучувачки при носење на одлука за  кредитната способност на некоја држава,  затоа што ни тој не ја одразува економската способност на некоја земја. Споредување на сиромашните и богатите земји е погрешно и збунувачки, вели овој експерт. 

Каква улога играат каматите?

Севкупно погледнато, државниот долг е само една фасета во носењето одлука за кредитната способност. „Постои цела низа други фактори, на пример каматно оптоварување за државниот буџет“. Колку се повисоки каматите, долговите се поскапи. А висината на каматата зависи и од стапката на инфлација. Кога стапката на инфлација е висока, државните централни банки се обидуваат да се спротистават со високи каматни стапки. Ако тие дејствуваат, мерката е успешна. „Инфлацијата е еден од факторите кои влијаат на ефективноста и веродостојноста на монетарната политика“, напоменува Естерс.

Според стапката на инфлација, Германија во меѓународна споредба е некаде на средината на табелата. Глобалната стапка на инфлација во изминатите години повторно лесно порасна. Во споредба со 80-те и 90-те години на минатиот век, инфлацијата и натаму е умерена. „Висока инфлација може да резултира со пад на куповната моќ и опаѓање на меѓународната конкурентност“, вели Естерс во контекст на бонитетот. Затоа инфлацијата е „важна величина“ за дефинирање на државни рејтинзи, вели експертот.

Колку пари некој треба да плати за нови долгови, за тоа одлучуваат и политички фактори, нагласува Естерс. „Важно е да се нагласи дека ние во обѕир не земаме само фискални фактори. Посебно последниве години покажаа дека важна улога игра и предвидливоста, односно стабилноста на институциите. Државите можат да завршат во должничка криза и поради тоа што политичките институции на некоја земја се слаби.“ 

Пораст на глобалното задолжување

Според наводите на рејтинг агенцијата S&P просечното глобално задолжување е пораснато за околу осум проценти од БДП. Тоа пак на друга страна го зголемува и притисокот на државните буџети, посебно во времиња на високи каматни стапки, како сега.

„Поголем дел од државните приходи мора да се потрошат на камати. Тоа пак ја ограничува фискалната флексибилност на некоја земја, на пример во ситуација кога мора да се реагира на идни шокови или кризи“, напоменува Естерс.

Без оглед на огромните долгови во изминатите години поради државните пакети за помош во текот на пандемијата на коронавирус, реструктуирање на стопанството или војната во Украина, S&P во текот на 2023 година објави повеќе т.н. позитивни промени во однос на бонитетот, држави значи „скокнаа“ во повисока категорија на бонитет. Но, со поглед кон годините кои доаѓаат, ситуацијата сепак изгледа поинаку: „Во идната година до две очекуваме нешто повеќе негативни отколку позитивни промени на рејтинг“.

Притоа за поместување на стапката на бонитет нема да биде решавачки обемот на државен долг, туку политичките ризици, вели Естерс. А во поглед на Германија, експертот од S&P има позитивен став, и тоа и покрај новите долгови.

Овој текст првично беше објавен на ДВ на германски јазик