Како и кога да се учи јазикот на „другиот“ во Македонија?

Лидерот на СДСМ Зоран Заев во едно интервју за Радиотелевизија Косово деновиве изјави дека „Македонците треба да го изучуваат албанскиот, но и турскиот јазик, уште во градинките, како и во основните и средните училишта“. Овие негови зборови во дел од македонските медиуми беа протолкувани како заложби дека „ќе го воведе албанскиот јазик како задолжителен за учење за Македонците“, но и како „скандалозно додворување кон албанскиот етникум и неговиот политички блок на сметка на македонскиот национален интерес“. Во албанските медиуми зборовите на Заев беа разбрани како „ветувања“ дека албанскиот ќе го воведе како задолжителен за учење за Македонците, а за дел од аналитичарите Албанци тоа претставува „политичко кокетирање со албанскиот електорат и партии, за да стане побргу премиер“.

На прашaњето на Дојче веле кои се, всушност, неговите погледи за тоа кога и од кои причини Македонците да го изучуваат албанскиот јазик, Заев одговара:

„Македонскиот јазик е официјален и тој како таков треба да се учи од страна на сите. Албанскиот и другите јазици треба да претставуваат за Македонците можност за изучување, за избор како дополнителен јазик, што ќе се учи не со задолжителност, не наредбодавно, или на императивен начин.“

Навестени се позитивен тон и насока

Ставовите на Заев беа повод да побараме од неколку експерти нивни погледи како и кога да се изучува јазикот на „другиот“ во државата со мултиетничко население, односно кој модел на јазична политика е најпогоден за неа.

Јован Близнаковски од Институтот за демократија од Скопје нагласува: „Зацврстувањето на меѓуетничката кохезија преку изучувањето на јазиците на другите етнички групи во земјата, различни од таа на ученикот, е важно прашање. Владата во 2010 година ја усвои стратегијата 'Чекори кон интегрирано образование'. Оваа 'Стратегија' предвидуваше задолжително изучување на македонскиот за припадниците на немнозинските заедници од што помала возраст и факултативно изучување на јазиците на немнозинските заедници за македонските ученици. Пет години по донесувањето на ’Стратегија', не е постигнат никаков напредок. Македонскиот се изучува од четврто одделение за припадниците на немнозинските заедници, а ова е состојба уште од 1990-тите и тука нема никаква промена. Министерството за образование не успеа да ги овозможи потребните услови за заинтересираните македонски ученици, кои сакаат да изучуваат некој од јазиците на немнозинските заедници.“

Мирјана Малеска, експерт за меѓуетнички односи, коментира: „Заев предложи рамноправен третман на македонскиот и албанскиот јазик, што е навистина ново во македонската политика и се‘ уште не е популарно. Учењето на албанскиот јазик, историја и култура од најрана возраст е прашање за кое треба да се расправа и да се создадат образовни и технички предуслови. Тоа значи промена на наставните планови и подготовка. Треба се‘ да се направи, за да се зголеми лојалноста на албанската заедница кон државата и наедно општеството да се интегрира на повисоко рамниште. За интеграција на заедниците врз основа на либерални и демократски принципи е потребно да се има заеднички јазик на разбирање или заеднички јазици на разбирање. Тоа ќе биде или англискиот јазик, кој и онака сите го учат, или македонскиот и албанскиот јазик. За сите овие прашања во иднина ќе се отвори широка дебата, но важен е позитивниот тон и насока, кои се веќе навестени.“

Македонскиот јазик е услов без кој не се може

Осман Кадриу, професор по уставно-политички систем, го споделува ставот на Заев дека „изучувањето на албанскиот јазик за Македонците не треба да претставува императивна норма, задолжителност“, дополнувајќи: „Тоа учење треба да претставува пожелна идеја, препорака и Македонците, кои живеат во средините со доминантно албанско население, да го знаат албанскиот јазик за да можат да комуницираат со своите сограѓани Албанци на нивниот јазик, што е и редно така да биде. За Албанците изучувањето на македонскиот јазик, на соодветна возраст за децата, претставува императивна норма, за да бидат корисни членови на општествената заедница. За да бидат квалификувани да се вработат, на пример во државната администрација, познавањето на македонскиот јазик за Албанците е ’услов без кој не се може“.

Дали заложбите на Заев околу изучувањето на албанскиот јазик би можеле да предизвикаат негативни контраефекти кај македонските родители и ученици, нешто слично на протестите на Албанците и нивниот отпор да се учи македонскиот јазик уште од прво одделение, што се манифестираше во изминатите неколку години? Во одговорот на ова прашање Симона Груевска - Маџовска, експерт за македонски јазик, напоменува: „Не сме помалку Македонци или Албанци, ако го знаеме јазикот на другиот. Суштински е важно да се започне со изучувањето на македонскиот јазик најдоцна во првото одделение, затоа што сега англискиот јазик се учи од прво одделение, а македонскиот дури од трето или од четврто. Тоа треба најитно да се промени. Албанскиот и останатите јазици, коишто се зборуваат во Македонија, треба да се изучуваат со тоа што треба да размисли од која возраст би било тоа и до кое ниво. Јазиците треба да се воведат уште од предучилишните установи и за таа цел да се изработат двојазични прирачници и друга литература. Воведувањето на албанскиот, но и на турскиот, влашкиот, српскиот и ромскиот јазик во образованието е добар потег. Македонскиот јазик, како јазик на мнозинството, треба да биде кохезивен, поврзувачки фактор на сите заедници.“

Близнаковски се надоврзува: „Политичарите треба да застанат први во процесот на надминување на тенденциите за отфрлање во изучувањето на јазиците. На краток рок тоа ќе изгледа многу проблематично, но на долг рок ќе биде од непроценлива важност за целото општество. Политичките елити и државните претставници се многу важен фактор за да се објаснат придобивките од изучувањето на повеќе јазици, особено јазиците на различните етнички заедници во Македонија. Воведувањето на јазиците на етничките заедници за македонските ученици, како и пораното изучување на македонскиот јазик од страна на учениците од немнозинските заедници, според најнапредните светски практики воопшто не треба да биде проблематично. Но, ќе имаме сериозни проблеми се‘ додека политичките елити тоа го претставуваат како асимилативно прашање.“