Шрамајер за ДВ: Договорот со Бугарија нема замка

ДВ: Зошто на две соседни држави им е воопшто потребен ваков договор? Има ли Германија вакви договори со Холандија или Франција?

Д-р Клаус Шрамајер: Германија и Франција на 22 јануари 1963 година го потпишаа т.н. Елисејски договор и со тоа ставија крај на т.н. наследено непријателство. Со Холандија постојат попрозаични договори, на пример за демаркација на границите. Бугарија и Македонија, со оглед на жестокоста на нивните судири, имаа итно потреба од ваков договор. Притоа, повеќето прашања веќе беа регулирани во декларацијата од 22 февруари 1999 година, меѓу тогашниот шеф на ВМРО-ДПМНЕ Љубчо Георгиевски и Иван Костов. Со промената на шефовите меѓутоа се загуби и разумноста. Колку беше добра декларацијата од 1999 година покажува фактот што новиот договор ги презеде непроменети или многу малку променети повеќето членови од декларацијата.

Вие сте добар познавач на двете држави и на билатералните односи. Кои делови, според Вас, се најделикатни, а каде гледате значителен напредок?

Клучен напредок има во новите параграфи 2-3 од членот 8. Тој налага основање „Заедничка мултидисциплинарна експертска комисија за историски и образовни прашања на паритетна основа“ и со тоа им ја одзема на политичарите сувереноста за толкување. Постојано имаше разлики во мислењата околу историски личности или настани.Тоа, со оглед на долгогодишната заедничка историја (до 1912/1913 и за време на бугарската окупација на Македонија во двете светски војни), не е чудо. Меѓутоа, беше непромислено да се дозволи доминација на политички оценки наместо стручна оценка од страна на експерти. Оваа грешка сега со новата експертска комисија се отстранува. За да не се појават сомнежи, нејзе со член 8, параграф 2 ѝ се дава задача да ја толкува заедничката историја според објективни, автентични и научни критериуми. Членот 8, параграф 3, содржи и уште една, клучна за помирување, обврска: договорните страни ќе организираат со заемна согласност „заеднички чествувања на заеднички историски настани и личности“. Почеток се прави сега, на 2 август, во Скопје. Бугарската вицепремиерка и министерка за надворешни работи Екатерина Захариева заедно со својот македонски колега Никола Димитров ќе положи венец на гробот на Гоце Делчев во црквата Свети Спас во Скопје (македонскиот премиер Зоран Заев и неговиот бугарски колега, Бојко Борисов со членовите на делегацијата ќе положат цвеќе на гробот на Гоце Делчев, по што свое обраќање ќе има претседателот на македонската влада, н.з.). На крајот, треба да се укаже и на членот 12 од Договорот, кој предвидува основање Заедничка меѓувладина комисија со која ќе копретседаваат двајцата министри за надворешни работи и која ќе се состанува најмалку еднаш годишно. Таа би требало да се погрижи за „ефективна примена на Договорот и подобрување на билатералната соработка, како и за решение на прашањата кои се појавиле во текот на исполнување на Договорот“. Со тоа е создадено институционално посредување во случај на спор.

Националистите во Бугарија тврдат дека Договорот е „прогласување банкрот“ и дека Бугарија со овој договор ќе ја загуби сопствената историја. Како Вие гледате на тоа?

На националистите не може никогаш да им се удоволи, затоа што сметаат дека само тие се разумни. Ќе се случи токму спротивното - целото богатство на заедничката историја ќе се спознае дури со научен и можеби различен пристап на двете страни.

Има ли договорот некаква замка?

Нема. Ниту една од страните не е обврзана да ги прифати резултатите до кои дошла Експертската комисија. Комисијата според член 8, параграф 2 е обврзана само да им поднесува извештај на двете договорни страни за својата работа. На тој начин ќе се намали жестината на политичката дискусија. Меѓутоа, Договорот може и да не успее доколку ја снема добрата волја на едната или другата страна. Договорот живее од добрата волја на двете страни за негов успех. 

Застапниците на Договорот во Македонија тврдат дека документот е солидна основа врз која може натамошно да се гради. Противниците, пак, се цврсто убедени дека Договорот создава механизми кои подоцна на Бугарите ќе им овозможат да ја уценуваат Македонија. ВМРО-ДПМНЕ веќе најави дека нема да го поддржи Договорот. Дали, со оглед на ваквите ставови, добрососедските односи имаат навистина иднина?

Македонските националисти од денешната ВМРО-ДПМНЕ целосно ја руинираа Македонија и ја донесоа во ќорсокак. Тие треба да се среќни што новиот премиер Заев конечно повторно на земјата ѝ пружа шанса за разумен нов почеток. Впрочем, заедничка историја принудува на компромис, на заедништво, на споделување. Таа не е игралиште за екстремисти кои историјата ја третираат како своја сопственост.

Први август 2017 година е радосен ден за Бугарија и Македонија, празник за Балканот и меѓународната заедница. Но, за среќата да биде комплетна недостига еден играч: Атина. Би било убаво кога Атина би се инспирирала од духот на новиот договор и би ги исполнила барем своите обврски од Времената спогодба од 1995 година и пресудата на Меѓународниот суд на правдата од 2005 година. На Балканот му е конечно неопходна соработка, хармонија, за да се спротивстави на сите опасности кои му се закануваат.

Д-р Клаус Шрамајер беше германски амбасадор во Македонија во периодот од 1996 до 1999 година, по што замина во пензија. Претходно беше неколку години во германската амбасада во Бугарија. Автор е на многу текстови за политиката и правото во Македонија и Бугарија.