Europa dla imigrantów i uchodźców. Przewodnik Magnum Photos

36-letnia Karolina z Terespola nie uciekała przed wojną, głodem i terrorem. Wyemigrowała, bo szukała lepszego życia. Do Londynu wyjechała w 1999 roku, jeszcze na długo przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Została dłużej niż przewidywała jej  turystyczna wiza. W zamian za prace domowe i pilnowanie dzieci nocowała w piwnicznym pokoju. Z czasem założyła własną agencję pośrednictwa pracy. Teraz pomaga Anglikom w znalezieniu polskich sprzątaczek i opiekunek. I choć – jak zaznacza – po Brexicie odczuwalna jest niechęć wobec imigrantów, Karolina znalazła w Londynie swój dom.

Inna jest historia Philippa Fritza, 29-letniego dziennikarza z Berlina. Urodził się w Niemczech, ale jego matka jest Polką. Ojciec – z pochodzenia Niemiec – opuścił Polskę w latach 70. ubiegłego wieku. W domu siłą rzeczy mówiło się po polsku, ale Philipp zainteresował się krajem swoich rodziców dopiero jako nastolatek. Program wymiany studenckiej Erasmus i czas spędzony na Uniwersytecie Jagiellońskim zmieniły jego życie. Philipp zgłębił swoją tożsamość, starał się zrozumieć co czyni go Niemcem, co Polakiem, a co Europejczykiem? Zastanawiał się, jak wyglądałoby jego życie, gdyby rodzice zostali w Polsce. Europa to dla niego nie tylko unia ekonomiczna, otwarte granice i bezwizowe podróżowanie, ale przede wszystkim „szansa na wzajemne poznanie się”. Philipp twierdzi, że wspólna Europa zmieniła jego życie, sprawiła, że lepiej zrozumiał siebie, w Polsce poznał życiową partnerkę, a dzięki doskonałej znajomości polskiego może dziś pracować dla polskich i niemieckich dzienników.

Te same historie, to samo cierpienie

Inaczej było w przypadku Yonousa Muhammadiego, afgańskiego lekarza, który w 2001 – uciekając przed talibami – złożył wniosek o azyl w Grecji. Inaczej jest teraz, kiedy uchodźcy z Syrii, Afganistanu i Iraku szukają schronienia przed wojną, głodem i terrorem. Ponad milion osób złożyło w 2015 roku wniosek o azyl w Unii Europejskiej, prawie dwukrotnie więcej niż rok wcześniej. Tym, którzy jesienią 2015 roku wędrowali „szlakiem bałkańskim” do Europy Zachodniej i Północnej towarzyszył Thomas Dworzak, niemiecki fotograf prestiżowej agencji Magnum Photos. To on właśnie wpadł na pomysł wydania przewodnika dla uchodźców i imigrantów. Wszyscy wokół fotografowali to samo, te same historie, to samo cierpienie. – Miałem wrażenie, że swoimi zdjęciami nie jestem w stanie wnieść niczego nowego – mówi Dworzak. Zaobserwował jednak, że uchodźcy mieli mnóstwo pytań. – Interesowały ich bardzo praktyczne kwestie: Jak złożyć wniosek o azyl w Belgii? Jak funkcjonuje tamtejszy system opieki zdrowotnej? – wyjaśnia Dworzak.

Europa nękana wojnami

Dworzak postanowił zrobić więcej niż aplikacje czy sieci społecznościowe. Przewodnik po Europie miał być wprowadzeniem w życie w UE. W listopadzie 2016, po niecałym roku pracy ukazał się przewodnik „Europa. An Illustrated Introduction to Europe for Migrants and Refugees”. Dostępny jest dla każdego w wersji elektronicznej i bezpłatnie. Pierwszy nakład około 5 tys. drukowanych egzemplarzy otrzymały organizacje pozarządowe, centra uchodźcze i organizacje pomagające imigrantom. Przewodnik w czterech językach (angielskim, francuskim, arabskim i perskim) zawiera nie tylko praktyczne wskazówki, ale opowiada też historię UE i jej najważniejsze założenia. Nie są to suche informacje. Bazują na osobistych relacjach dziennikarzy, pisarzy i imigrantów, którzy sami przed laty wybrali życie w innym kraju. Są jeszcze znakomite zdjęcia dokumentujące historię Europy, która kiedyś też leżała w gruzach i którą co rusz wstrząsały konflikty i wojny. Wśród zdjęć, które udostępniła prestiżowa agencja, nie brakuje obrazów powojennych Niemiec czy zniszczonych wojną Bałkanów. – Gdyby zdjęcia te nie miały podpisów, trudno byłoby powiedzieć, o który rejon konfliktu chodzi – mówi nowojorska dziennikarka Alia Malek, która sprawowała redakcyjną pieczę nad przewodnikiem. Wyjaśnia, że zamiarem autorów przewodnika było pokazanie uchodźcom, że Europa nie zawsze była pokojową wspólnotą i że również Europę nękały konflikty militarne. – Pisząc o tym, dajemy uchodźcom nadzieję i pojednanie – mówi Alia Malek.

Europa praktycznie 

Przewodnik dostarcza też praktycznych informacji. Thomas Dworzak fotografował znaki, automaty biletowe, kosze na śmieci, opakowania i inne banalne rzeczy, które w krajach, z których przybywają uchodźcy, mogą wyglądać zupełnie inaczej. Przewodnik prezentuje też w pigułce wiedzę na temat 10 najbardziej popularnych wśród migrantów krajów, m.in. Niemiec, Szwecji, Austrii, Francji, Wielkiej Brytanii. Migranci dowiadują się m.in. o tradycjach, kuchni, kinie, literaturze, religii. Praktyczne informacje dotyczą też środków transportu, opieki zdrowotnej, edukacji i pracy. Przewodnik zawiera ponadto adresy instytucji i organizacji, udzielających pomocy imigrantom i uchodźcom. 

Historia islamu w Polsce

Choć Polski nie ma wśród tych 10 krajów, w przewodniku – obok osobistych losów polskich emigrantów – można przeczytać m.in. o „sięgającej XIV wieku” historii islamu w Polsce. Chodzi o Tatarów, którzy przybyli z Azji Centralnej i osiedlili się w Wielkim Księstwie Litewskim. Autorzy przewodnika piszą, że dzisiaj w Polsce mieszka ok. 1,5 - 5 tys. Tatarów, głównie w północno-wschodniej części kraju, a meczety można spotkać w Warszawie, Gdańsku, Poznaniu, Bohonikach i Kruszynianach. Przewodnik wprowadza też w europejską debatę, która rozgorzała wraz z kryzysem migracyjnym. Wspomina się, że Polska – wraz z Węgrami, Czechami i Słowacją – odmówiła udziału w relokacji uchodźców, a Węgry postawiły ogrodzenie, by „utrzymać Europę chrześcijańską”.

Autorzy i wydawcy przewodnika po Europie postawili jednak na dialog między różnymi grupami imigrantów: tymi, którzy przed dziesięcioleciami przybyli do Europy, tymi, którzy poruszali się w jej obrębie i tymi, którzy dopiero co przybyli na Stary Kontynent. – Europejczycy i uchodźcy mają okazję do zbliżenie się dzięki wspólnemu doświadczeniu – zaznacza Alia Malek.

„Europa. An Illustrated Introduction to Europe for Migrants and Refugees“ jest projektem społecznym. Książka nie jest dostępna w księgarniach. 

DW / Katarzyna Domagała