Fundament nowej polityki wschodniej Brandta: układ ZSRR-RFN

Układ ten, wyraz procesu odprężenia na linii Wschód-Zachód, położył podwaliny pod nową politykę wschodnią socjaldemokratycznego kanclerza Willy'ego Brandta. Polityk wówczas koalicyjnej FDP, wicekanclerz i minister spraw zagranicznych Walter Scheel już w 1963 r. mówił o „zmianie przez zbliżenie”, mimo to w Niemczech końca lat 60-tych XX wieku polityka zagraniczna Brandta, w tym jego polityka wschodnia, budziła ogromne kontrowersje. Ale alternatywy właściwie nie było.

Sytuacja na świecie robiła się coraz bardziej niebezpieczna. Brandtowi zależało na złagodzeniu walki o władzę między obydwoma supermocarstwami – USA i ZSRR – i na osłabieniu napięcia między obydwoma blokami politycznymi. Niemcy, już choćby ze względu na swoje położenie geopolityczne, nie mogły zostać bezczynne. Muszą zostać przezwyciężone „nienaturalne i nieludzkie podziały”, powiedział Brandt w Moskwie. Pół wieku temu właśnie tam, w Sali Katarzyny na Kremlu, Republika Federalna Niemiec i Związek Radziecki podpisały traktat normalizujący ich stosunki: układ ZSRR-RFN.

Celem Moskwy było utrzymanie swojego status quo w Europie. Niebagatelną rolę odgrywały też interesy gospodarcze: podupadłe gospodarczo pod rządami Leonida Breżniewa ZSRR liczyło na wsparcie z Zachodu przy uruchomieniu ogromnych złóż ropy i gazu na zachodniej Syberii.

„Nienaruszalność granic”

Za punkt wyjścia układu jego obydwie strony zadeklarowały „rzeczywistą sytuację w regionie” – chodziło przy tym o przebieg granic po II wojnie światowej. Ich „nienaruszalność” dotyczyła zarówno granicy na Odrze i Nysie między NRD i Polską, jak wewnątrzniemieckiej granicy między NRD i RFN. W układzie znalazł się też zapis o wzajemnym wyrzeczeniu się siły.

Przy okazji jego podpisywania przedstawiciele Republiki Federalnej Niemiec przekazali przedstawicielom Związku Radzieckiego „list dotyczący zjednoczenia Niemiec”. Mówił on o politycznej woli RFN do dążenia ku jedności Niemiec, jeżeli będzie się to odbywało zgodnie z prawem niemieckiego narodu do samostanowienia i z zachowaniem pokoju.

Traktat z Moskwy utorował drogę układowi między Polską i Niemcami oraz Niemcami Wschodnimi i Zachodnimi. Układ o normalizacji stosunków między PRL a RFN, podpisany w Warszawie 7 grudnia 1970 r., i tak zwany „układ o podstawach normalizacji wzajemnych stosunków” między RFN i NRD, podpisany 21 grudnia 1972 roku, zawierały te same założenia, co moskiewskie porozumienie: wyrzeczenie się siły i uznanie granic.

Ostra krytyka

Polityka wschodnia koalicji SPD i FDP jak żaden inny temat polaryzowała Republikę Federalną. Związki wypędzonych sprzeciwiały się de facto uznaniu granicy na Odrze i Nysie. Rząd Brandta został wystawiony na ostrą krytykę ze strony klubu parlamentarnego CDU/CSU. Jego szef Rainer Barzel zarzucał rządowi w Berlinie, że poświęca jedność Niemiec w zamian za mglistą nadzieję na odprężenie. Brand się bronił: rząd federalny ma prawo nie odstąpić od prawa do samostanowienia i zachowania narodu.

Ale też w socjaldemokratyczno-liberalnej koalicji nowa polityka wschodnia prowadziła do konfliktów. Niektórzy posłowie przeszli do obozu chadecji. W kwietniu 1972 CDU tylko o włos nie powiodła się próba uchwalenia konstruktywnego wotum nieufności wobec rządu Willy'ego Brandta.

Obydwa układy – między RFN i ZSRR oraz PRL i RFN – zostały w końcu ratyfikowane przez Bundestag 17 maja 1972 r. Niemal cała chadecja wstrzymała się od głosu.

Pokojowy Nobel dla Brandta

W przedterminowaych wyborach do Bundestagu w listopadzie 1972, które były uważane przede wszystkim jako opowiedzenie się wyborców lub nie za polityką wschodnią Brandta, SPD uzyskało 45,8 proc. głosów – najlepszy w swojej historii wynik wyborczy. CDU złożyło skargę do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego, sędziowie ją odrzucili.

Gdy w 1982 r. chadecja wróciła do władzy, kanclerz Helmut Kohl kontynuował główne zarysy tak długo zwalczanej polityki wschodniej Brandta.

W 1971  r. Willy Brandt został uhonorowany za swoją „politykę pojednania między dawnymi, wrogimi sobie krajami” Pokojową Nagrodą Nobla. Granica na Odrze i Nysie Łużyckiej została ostatecznie uznana w polsko-niemieckim traktacie granicznym z 14 listopada 1990.

Chcesz skomentować ten artykuł? Dołącz do nas na Facebooku! >>

(KNA/stas)