Kościół katolicki. Rozrachunek ze skandalami seksualnymi
23 września 2023
Polska
W Kościele katolickim w Polsce złożono w 2022 roku według oficjalnej statystyki doniesienia na 80 księży i zakonników z powodu wykorzystywania seksualnego osób małoletnich. Rok wcześniej o takie przestępstwa obwiniono aż 139 duchownych. Według danych konferencji biskupów zarzuty dotyczą lat 1955–2022. Kościół przedstawia od 2019 roku sprawozdanie z wyników swoich zapytań na ten temat w diecezjach i wspólnotach zakonnych.
Konferencja biskupów zapowiedziała w marcu 2023 roku powołanie niezależnego zespołu ekspertów badającego tego rodzaju sprawy. Jeszcze nie wiadomo, kiedy to się stanie. Państwowa komisja badająca przypadki wykorzystywania seksualnego skarży się, że biskupi odmawiają przekazywania jej akt. Były nuncjusz apostolski w Polsce, arcybiskup Salvatore Pennacchio wskazało ponoć na to, że akty postępowań w ramach prawa kościelnego mogą zostać wydane tylko przez Watykan, nawet jeśli same diecezje posiadają ich kopie.
Watykan obłożył w 2021 roku w Polsce karami dyscyplinarnymi za niedopełnienie obowiązków w związku z zarzutami wykorzystywania seksualnego więcej biskupów niż w jakimkolwiek innym kraju. Około dziesięciu przeważnie emerytowanych biskupów musiało wpłacić pewne kwoty na kościelną fundację, wspierającą działania prewencyjne przeciwko przemocy seksualnej wobec nieletnich. Ponadto większość ukaranych biskupów utraciło prawo do udziału w publicznych nabożeństwach albo w swoich dawnych diecezjach, albo w ogóle.
Biskup kaliski Edward Janiak ustąpił ze stanowiska w 2020 roku po zarzutach o tuszowanie wykorzystywania seksualnego. W tym samym roku Watykan ukarał wrocławskiego kardynała Henryka Gulbinowicza krótko przed jego śmiercią w wieku 97 lat. Zakazał ponadto uroczystości żałobnej i pochowania kardynała w katedrze.
Polskie sądy rozstrzygnęły już wiele pozwów przeciwko diecezjom i wspólnotom zakonnym o zadośćuczynienie pieniężne. Nakazały m.in. wypłacenie w przeliczeniu ponad 200 tysięcy euro kobiecie, która jako dziecko została wielokrotnie zgwałcona przez jednego z zakonników. Do procesów cywilnych dochodzi także dlatego, że Kościół w Polsce jak na razie chce zwracać ofiarom wykorzystywania zwykle tylko koszty terapii. Uważa on, że główną odpowiedzialność ponoszą sprawcy wykorzystywania, a nie diecezje i zakony.
Włochy
Włoscy biskupi przez długi czas nie potrafili się zdobyć na stworzenie ogólnokrajowej analizy przypadków wykorzystywania seksualnego. W listopadzie 2022 roku największa konferencja biskupów w Europie przedstawiła po raz pierwszy liczby. Żeby nie trzeba było zajmować się dawno przedawnionymi sprawami ze zmarłymi już sprawcami, badany okres ograniczono do minionych 20 lat.
Około 220 włoskich diecezji przekazało Kongregacji Nauki Wiary w Watykanie 613 tomów akt na temat domniemanych przypadków wykorzystywania. Kongregacja jest odpowiedzialna za dalsze prowadzenie spraw. Analiza akt ma wykazać, o ile pojedynczych spraw chodzi.
Poszkodowani mogą się od 2019 roku zwracać do utworzonych w diecezjach specjalnych biur, których jest obecnie około 90.
Oprócz tego istnieje ogólnokrajowe kościelne biuro do spraw ochrony dzieci, które ma doradzać i pomagać konferencji biskupów, diecezjom i wspólnotom zakonnym. Należą do niego eksperci z różnych dziedzin, a kieruje nim jeden z biskupów. Ponadto we wszystkich diecezjach wyznaczono co najmniej jedną osobę odpowiedzialną za tematykę wykorzystywania seksualnego. Na oferowane przez tych specjalistów kursy prewencji istnieje według konferencji biskupów duże zapotrzebowanie.
W sumie we Włoszech zainteresowanie tematem wykorzystywania seksualnego w Kościele jest stosunkowo niewielkie. Media ustawicznie informują wprawdzie o pojedynczych sprawach, ale dotychczas nie wytworzyła się silna presja społeczna.
Hiszpania
Systematyczny rozrachunek z przypadkami wykorzystywania seksualnego w Kościele katolickim w Hiszpanii zaczął się na początku 2022 roku. Po opublikowaniu relacji gazety „El Pais” presja społeczna stawała się coraz silniejsza. Śledztwo dziennikarskie wskazywało na setki tego rodzaju przypadków. Hiszpańska konferencja biskupów kwestionowała istotę zarzutów i reprezentowała początkowo pogląd, że ogólnokrajowy niezależny proces badania sprawy nie jest konieczny. Preferowano zdecentralizowany sposób postępowania.
Wreszcie biskupi powierzyli sprawę – podobnie jak w Niemczech – prywatnej kancelarii adwokackiej. Wstępne wyniki wskazują, że od 1945 roku w szeregach Kościoła ofiarą wykorzystywania padło co najmniej 927 niepełnoletnich osób. Raport końcowy ma być opublikowany w najbliższych tygodniach i przekazany do dyspozycji prokuratury. Ponadto prawnicy mają sprawdzić możliwość zadośćuczynienia finansowego.
Niezależnie od inicjatywy kościelnej hiszpański parlament postanowił równolegle powołać niezależną komisję ekspertów do zbadania wykorzystywania seksualnego w środowisku kościelnym. Komisją kieruje były minister edukacji Ángel Gabilondo.
Stany Zjednoczone
Według danych amerykańskiej konferencji biskupów w latach1950–2018 około 7 tysięcy duchownych „w sposób wiarygodny” lub „niebezpodstawnie” obwiniono o wykorzystywanie seksualne osób niepełnoletnich. W zestawieniu z łączną liczbą ok. 118 000 kapłanów, czynnych w tym okresie w całym kraju, odsetek ten wynosi 5,9 procent. Liczbę znanych ofiar szacuje się na ponad 20 tysięcy.
Amerykańska konferencja biskupów zgodziła się współpracować z publicznymi organami ścigania. Na specjalnej stronie internetowej wezwano ofiary do składania doniesień o przestępstwie, informowania lokalnych urzędów do spraw dzieci i młodzieży, kontaktu z prawnikiem, grupą wsparcia, infolinią i psychologami. Na szczeblu diecezji pracują koordynatorzy do spraw ofiar, którzy przyjmują formalne skargi; dostępny jest też link do organizacji (reportbishopabuse.org), która może pociągnąć do odpowiedzialności biskupów próbujących tuszować nadużycia.
Archidiecezja San Francisco złożyła w sierpniu wniosek w sprawie ochrony przed bankructwem. To pierwsza, ale bynajmniej nie jedyna diecezja, która zdecydowała się na ucieczkę do przodu w obliczu sytuacji finansowej. Według danych ekspertki do spraw prawa upadłościowego z Penn State Law School, Marie T. Reilly, trzydzieści kilka organizacji katolickich złożyło wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego. Dwadzieścia kilka spraw zostało już zamkniętych, pozostałe są jeszcze w toku.
W stanach Kalifornia i Nowy Jork toczy się szczególnie wiele postępowań, ponieważ oba stany stworzyły dla ofiar wykorzystywania możliwość wstecznego składania zawiadomień o przestępstwie.
San Diego, kierowane przez mianowanego w 2022 roku kardynałem Roberta Waltera McElroya, zapowiedziało w maju, że jeszcze w tym roku ogłosi upadłość. Pod koniec lipca diecezja Syracuse w stanie Nowy Jork zawarła po trzech latach ugodę z 387 powodami na kwotę 100 milionów dolarów; to największa kwota odszkodowania wypłacona przez katolicką diecezję w USA od 2018 roku.
Diecezje katolickie wypłaciły dotychczas ofiarom około trzech miliardów dolarów. Według Bishop Accountability.org średnia kwota odszkodowania wynosi 268 000 dolarów. 28 diecezji i trzy zakony ogłosiły upadłość.
Biskupi uchwalili w 2018 roku odnowioną kartę ochrony dzieci i młodzieży, nad której przestrzeganiem czuwa specjalnie w tym celu utworzony sekretariat. Ponadto wspiera diecezje w realizacji wytycznych dotyczących „bezpiecznego otoczenia” i przedkłada coroczne sprawozdanie z raportami poszczególnych diecezji.
Australia
Ustanawiając chyba wyjątkową w skali świata komisję, rząd Australii postanowił dotrzeć do sedna problemu szeroko rozpowszechnionego wykorzystywania seksualnego dzieci w instytucjach społecznych, sporcie i przemyśle rozrywkowym, szpitalach i stowarzyszeniach, Kościołach i religiach. Od czasu publikacji w grudniu 2017 roku raportu końcowego zawierającego ponad 400 zaleceń państwo i instytucje pracują nad „narodową strategią prewencji”.
Kościół katolicki jako instytucja, w której problem ten wystąpił w największym zakresie, zareagował utworzeniem w 2020 roku firmy Australian Catholic Safeguarding, która opracowuje profesjonalne standardy zachowania. Jest on ponadto – podobnie jak inne Kościoły oraz instytucje – członkiem utworzonego i zarządzanego przez państwo „National Redress Scheme”, wypłacającego odszkodowania. Poszkodowani mogą otrzymać z tego funduszu w przeliczeniu od 6700 do 100 000 euro.
Skandal seksualny i odzyskiwanie zaufania były w 2022 roku ważnym tematem tak zwanego soboru plenarnego Kościoła katolickiego. Zdecydowany opór Kościoła napotyka jednak wdrażane już przez kilka australijskich stanów zalecenie komisji do spraw nadużyć seksualnych, by w razie składanych w konfesjonale wyznań o wykorzystywaniu prawnie zobowiązać kapłanów do złamania tajemnicy spowiedzi.
W 2023 roku Kościół poniósł dwie porażki prawne dotyczące wykorzystywania seksualnego.W sierpniu jeden z sądów apelacyjnych orzekł, że proces cywilnoprawny, wszczęty przez ojca jednej z ofiar wykorzystywania przez kardynała George’aPella, może być kontynuowany.Krótko przed śmiercią Pella w styczniu2022roku ojciec ofiary wniósł pozew przeciwko niemu i Kościołowi katolickiemu.Sama domniemana ofiara zmarła w 2014roku z przedawkowania heroiny.
W kwietniu sąd najwyższy stanu Victoria orzekł,że Kościół katolicki może być pociągnięty do odpowiedzialności za wykorzystywanie seksualne, którego dopuścił się ksiądz-pedofil.Prawnicy uważają, że ten wyrok może pomóc niezliczonym innym ofiarom uzyskać wyższe odszkodowania.
Nigeria
W Nigerii, liczącym 220 miliony mieszkańców najludniejszym kraju Afryki, przypadki przemocy na tle seksualnym w połączeniu z Kościołami chrześcijańskimi budziły w minionych latach przerażenie. Do ogólnokrajowych protestów doszło po zamordowaniu studentki biologii w mieście Benin City. Gdy chciała się uczyć do egzaminu w pustym kościele, została napadnięta, zgwałcona i zabita.
Tego rodzaju zdarzeń na dobrą sprawę nigdy nie daje się wyjaśnić przez policję. System wymiaru sprawiedliwości jest słaby. Jednym z wyjątków był proces w Port Harcourt w lipcu. Sąd uznał za dowiedzione, że pastor zgwałcił 15-letnią dziewczynę, która zaszła w ciążę. Pastora skazano na siedem lat więzienia.
Fakt, że nader rzadko składa się doniesienia o wykorzystywaniu seksualnym, wiąże się też z lękiem przed stygmatyzacją ofiar i ich rodzin. Często brakuje im też pieniędzy na koszty procesu. W Kościele katolickim diecezje utworzyły komisje do spraw ochrony osób małoletnich i dorosłych. Rozmawia się tam również o przypadkach wykorzystywania.
Mimo to wykorzystywanie seksualne pozostaje tematem tabu; publicznie się o tym nie debatuje. W rozmowach utrzymuje się zaś niekiedy, że wykorzystywanie seksualne przez kapłanów jest faktem w Europie i Ameryce Północnej, ale w Afryce raczej nie.
(KNA/pesz)