Konflikt Izrael-Hamas a zbrodnie wojenne

Rada Praw Człowieka ONZ ogłosiła zaledwie trzy dni po pierwszym ataku terrorystycznym Hamasu na Izrael, że jedna z jej niezależnych komisji śledczych zebrała już „wyraźne dowody” zbrodni wojennych popełnionych przez obie strony.

Definiowanie zbrodni wojennych

Definicja zbrodni wojennych przeciwko ludności cywilnej została zawarta w art. 8 Rzymskiego Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK) i opiera się na konwencjach genewskich z 1949 roku.

Zbrodnie te są definiowane jako poważne naruszenia praw humanitarnych – ogólnie rzecz biorąc naruszenia wobec ludności cywilnej – podczas konfliktu.

„Celowe atakowanie ludności cywilnej i obiektów cywilnych bez koniecznego powodu wojskowego jest zbrodnią wojenną i koniec” – powiedział agencji AP David Crane, amerykański ekspert prawa międzynarodowego i główny prokurator założyciel Specjalnego Trybunału ONZ dla Sierra Leone „I jest to standard, do którego obie strony są zobowiązane na mocy prawa międzynarodowego”.

Prawne pojęcie „zbrodni wojennej” jest odrębne od pojęć „zbrodni przeciwko ludzkości” czy „ludobójstwa”. Podczas gdy zbrodnie wojenne są ograniczone do konfliktów, które mają miejsce w kraju lub między dwoma państwami, oba z ostatnich wyżej wymienionych mogą zostać popełnione również w czasie pokoju.

Czy ataki na ludność cywilną są zawsze uznawane za zbrodnie wojenne?

Krótko mówiąc, nie.

„Prawo wojenne nie zawsze chroni cywilów przed śmiercią” – powiedział DW w 2022 roku Mark Kersten z Munk School of Global Affairs and Public Policy na Uniwersytecie w Toronto. „Nie każda śmierć cywila jest od razu nielegalna”.

Klasyfikacja aktu wojskowego podczas konfliktu jako zbrodni wojennej zależy od tego, czy akt ten był uzasadniony. Tak więc zbombardowanie szkoły lub budynku mieszkalnego może nie zostać uznane za zbrodnię wojenną, jeśli zostało potwierdzone za militarnie konieczne.

Trudność w dokonaniu tego rozróżnienia na odległość pojawiła się już w obecnym konflikcie: Gaza, jeden z najgęściej zaludnionych obszarów na świecie, jest tak zatłoczona, że większość ekspertów twierdzi, że niemożliwe jest jej zbombardowanie bez zabicia części z 2,2 miliona mieszkających tam cywilów. W takich okolicznościach określenie zamierzonego celu ataku jest kluczem do ustalenia, czy doszło do zbrodni wojennej.

Czym jest pojęcie proporcjonalności?

Specjalne sądy określają, czy dany akt wojskowy jest zbrodnią wojenną, stosując trzy zasady: rozróżnienie, proporcjonalność i ostrożność.

Proporcjonalność zabrania armii reagowania na atak nadmierną przemocą. Rozróżnienie wymaga, aby członkowie wojska nieustannie starali się odróżniać cywilów od bojowników. Ostrożność wymaga, aby zrobić wszystko, co możliwe, aby uniknąć krzywdzenia cywilów.

Nawet mając to na uwadze, nadal bardzo trudno jest zdefiniować zbrodnię wojenną.

Na przykład, może wydawać się jasne, że piątkowy izraelski nakaz ewakuacji ludności cywilnej w północnej Gazie mieści się w kategorii „ostrożności”. Jednak grupy praw człowieka, w tym Organizacja Narodów Zjednoczonych i Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, twierdzą, że samo ostrzeżenie narusza międzynarodowe prawo humanitarne.

„Izraelskie wojsko powinno wydawać ostrzeżenia cywilom w Strefie Gazy przed atakiem, jeśli pozwoliłoby im to na bezpieczne opuszczenie Strefy” – napisała w piątkowym oświadczeniu dyrektor programowa Human Rights Watch, Sari Bashi. „Ale ostrzeżenie o ucieczce, gdy nie ma bezpiecznego miejsca i bezpiecznego sposobu, aby się tam dostać, nie jest skutecznym ostrzeżeniem”.

Jan Egeland, sekretarz generalny Norweskiej Rady ds. Uchodźców, również nazwał nakaz nielegalnym, pisze AP.

To „nie jest możliwość ewakuacji, to rozkaz relokacji. Zgodnie z prawem humanitarnym nazywa się to przymusowym transferem ludności i jest zbrodnią wojenną” – powiedział.

Koncepcja proporcjonalności jest również często poddawana dyskusji, jeśli chodzi o konflikty między Izraelem a Palestyńczykami.

Niektórzy twierdzą, że w obecnym konflikcie działania izraelskiego wojska są uzasadnione, biorąc pod uwagę brutalność ataków Hamasu. Inni twierdzą, że izraelskie wojsko posunęło się za daleko. Są to pytania, które Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) obecnie bada.

Prezydent USA Joe Biden ogłosił, że powiedział premierowi Izraela Benjaminowi Netanjahu w środę, „że naprawdę ważne jest, aby Izrael, przy całym gniewie i frustracji – nie wiem, jak to wyjaśnić – działał zgodnie z zasadami wojny, zasadami wojny. A zasady wojny istnieją”.

Rola Międzynarodowego Trybunału Karnego

Międzynarodowy Trybunał Karny ma siedzibę w Hadze w Holandii i jest jedynym stałym sądem międzynarodowym uprawnionym do ścigania zbrodni wojennych, międzynarodowych zbrodni ludobójstwa i zbrodni przeciwko ludzkości.

Został on ustanowiony w 2002 roku zgodnie ze Statutem Rzymskim. Wszystkie kraje, które zgodzą się być stroną statutu, są następnie zobowiązane do współpracy z MTK, w tym do zapewnienia dostępu do świadków lub dowodów oraz aresztowania oskarżonych osób. Oznacza to również, że podlegają one jurysdykcji sądu.

MTK uznał Palestynę za państwo członkowskie w 2015 roku. Jednakże Izrael – podobnie jak USA, Chiny, Rosja i Egipt – nie jest członkiem MTK. Tak więc, chociaż MTK ma jurysdykcję w zakresie określania zbrodni wojennych w obecnym konflikcie, jego decyzje nie mają mocy w Izraelu.

MTK ma również notorycznie trudności ze ściganiem zbrodni wojennych, nawet jeśli są one popełniane przez kraje będące stronami Statutu Rzymskiego. W ciągu dwóch dekad istnienia trybunał wydał zaledwie kilka wyroków skazujących.