Via Regia – skąd przywędrował karp?

"Via Regia" (dosł. "Droga Królewska") prowadziła z zachodu na wschód: od Santiago de Compostela, przez m.in. Frankfurt nad Menem, Erfurt, Lipsk, Görlitz, Wrocław i Kraków, do Kijowa. Wzdłuż szlaku powstawały miasta, klasztory i kościoły, a także koncentrowały się ośrodki handlowe. Okres jej największego rozwoju przypadł na XIII-XIX wiek. Drogą królewską uczęszczali nie tylko pielgrzymi, kupcy, żołnierze, rzemieślnicy i studenci, lecz także transportowano liczne gatunki zwierząt. Jednym z nich był słynny nosorożec pancerny Clara, pokazywany – jako główna atrakcja – w XVIII wieku w wielu europejskich miastach.

Transport zwierząt, roślin i mikroorganizmów odbywał się w dwóch kierunkach: z zachodu na wschód i ze wschodu na zachód.

Jedną z najważniejszych roślin związanych ze szlakiem Via Regia jest urzet barwierski, który sprowadzono do Europy z Azji już w starożytności. Zawierał on dużo niebieskiego barwnika zastąpionego po pewnym czasie tańszym indygo. Urzet transportowano z zachodu na wschód aż do wojny trzydziestoletniej.

W drugą stronę - ze wschodu na zachód – przewożono barwnik czerwony uzyskiwany z pluskwiaka o nazwie czerwiec polski. Barwnik ten używano w przemyśle tekstylnym (farbiarstwo) do połowy XIX wieku w całej Europie.

Drogą Królewską transportowano też szczeć sukienniczą. Główki tej rośliny stosowano w przędzalnictwie do gręplowania wełny oraz do czesania wełnianych tkanin. Dzięki szlakowi Via Regia popularny stał się ziemniak, początkowo jako egzotyczna roślina ozdobna, a potem – uprawna.

Jednak nie zawsze wprowadzanie nowych gatunków roślin kończyło się pomyślnie. Nieudana okazała się próba hodowli jedwabników, pochodzących z Azji, w XVIII i XIX wieku na Łużycach i Śląsku, czego dowodem są do dziś rosnące tam drzewa morwowe.

Natomiast bardzo dobrze przyjął się karp pochodzący z Azji. Jego hodowlę kultywowano od średniowiecza w specjalnych stawach przyklasztornych. Dziś na Łużycach, po obu stronach granicy polsko-niemieckiej, znajduje się ponad 30 tysięcy stawów. W Niemczech jest to największy obszar hodowli tej ryby.

Ze wschodu, z licznych pastwisk Małopolski, Ukrainy i Mołdawii, pędzono do Hesji i Turyngii bydło przeznaczone na ubój. Po Europie podróżowały też zwierzęta egzotyczne prezentowane zarówno na targach, jak i dworach, np. wspomniana Clara.

Przypadkowo szlakiem przemieszczały się mikroorganizmy chorobotwórcze. W połowie XIV wieku ze zachodu na wschód „wędrowała” dżuma. Niecałe pięć wieków później – wraz z żołnierzami armii napoleońskiej z Rosji – przybyła wesz odzieżowa.

Wystawa w dwóch wersjach językowych (polskiej i niemieckiej) jest uzupełnieniem 3. Saksońskiej Wystawy Krajowej "Via Regia - 800 lat na wspólnej drodze" prezentowanej w Kaisertrutz w Görlitz. Można ją będzie oglądać do 31 października 2011.

Monika Skarżyńska

red. odp. Małgorzata Matzke