Włochy. Stare i nowe oblicza mafii

Trzydzieści lat może się dłużyć, jeśli trzeba je spędzić w ukryciu, ponieważ jest się poszukiwanym przestępcą. I zapewne to irytujące, gdy zostanie się rozpoznanym i aresztowanym podczas wizyty w klinice onkologicznej.

Tak właśnie stało się z Matteo Messiną Denaro, ostatnim znanym szefem sycylijskiej Cosa Nostra, który w ostatni poniedziałek został zatrzymany przez policję. Według doniesień, Messina Denaro czekał na wizytę u lekarza, kiedy policjant poprosił go o wylegitymowanie się. Policja wiedziała, że Messina Denaro tam będzie. „Wszystko sprowadzało się do dnia, w którym musiał przyjechać na badania i leczenie” – powiedział lokalnej prasie Pasquale Angelosanto z jednostki specjalnej Carabinieri.

Plotki o chorobie Messiny Denaro krążyły już od jakiegoś czasu. Śledczy zaczęli przeszukiwać bazy danych służby zdrowia w poszukiwaniu wskazówek dotyczących mężczyzny odpowiadającemu opisowi szefa mafii. – Sukces zawdzięczamy śledczym specjalizującym się w przestępczości zorganizowanej – stwierdziła Felia Allum, profesor Uniwersytetu w Bath, która prowadzi wykłady na temat przestępczości zorganizowanej i korupcji. – To wszystko jest bardzo miłe dla Giorgii Meloni (premier Włoch), która może teraz pojechać do Palermo i przypisać sobie zasługi, ale szczebel polityczny i wola polityczna nie mają nic wspólnego z ciężką pracą śledczych – mówi Allum.

Wojna Cosa Nostry z państwem

Po aresztowaniu szefa mafii Meloni zatweetowała, że to wielkie zwycięstwo państwa. Zdawała się nawiązywać do okresu w historii mafii, kiedy Cosa Nostra prowadziła kampanię terroru przeciwko włoskiemu państwu.

W czasie, gdy w Niemczech upadał mur berliński, we Włoszech system polityczny zaczął się kruszyć, ponieważ partie protestacyjne w kraju i UE wywierały presję na rząd w Rzymie. Dzięki zmowie z politykami mafia często mogła unikać ścigania, ale kiedy politycy nie mogli już sobie pozwolić na przestrzeganie zawartych z mafią układów, Cosa Nostra postanowiła się na początku lat 90 zemścić. Dowody na taką zmowę wyszły na jaw podczas różnych spraw sądowych.

Antonio Balsamo, prezes sądu w Palermo, podkreślił w rozmowie z dziennikarzami, że Messina Denaro był liderem podczas „terrorystycznej strategii ataków na państwo”, zwłaszcza w gorącej fazie w 1992 i 1993 roku. W tym czasie Cosa Nostra przeprowadziła serię sensacyjnych zabójstw i zamachów bombowych, mordując polityka Salvo Lima i dwóch prokuratorów, Giovanniego Falcone i Paolo Borsellino, oraz podkładając kilka bomb w miejscach publicznych w Mediolanie.

– Ludzie mówią o końcu pewnej epoki. Ale Messina Denaro zmienił mafię. Jego Cosa Nostra stała się znacznie bardziej ukryta, lepiej zamaskowana, zniknęła, ponieważ zrozumiał, że łatwiej jest zarabiać pieniądze, jeśli jest się niewidzialnym – wyjaśnia Allum. – Jeśli zabijasz ludzi brutalnie, jak to robiła mafia, przyciągasz uwagę policji. Jeśli znikniesz, możesz dogadać się ze zwolennikami i pośrednikami, którzy piorą twoje pieniądze i tak dalej.

Messina Denaro jest jednak tylko ostatnim znanym szefem Cosa Nostra. Mafia ta, zorganizowana grupa przestępcza we Włoszech i Europie, nie jest już tym, czym była 30 lat temu. Eksperci uważają, że w tym czasie wielu szefów przychodziło i odchodziło. A zniknięcie Cosa Nostry oznacza również, że aresztowanie Messiny Denaro może nie być tak znaczące, jak się to przedstawia.

Ostatni ze starych bossów mafii

Ale ludzie we Włoszech nie zapomnieli o zbrodniach z przeszłości. – Są ofiary z tamtych czasów, które należy wziąć pod uwagę – mówi Anna Sergi, profesor kryminologii na Uniwersytecie Essex w Wielkiej Brytanii. – Nazwisko Matteo Messina Denaro na zawsze pozostanie w pamięci. Jest ostatnim z Cosa Nostra w starym stylu, gdzie wszystko ostatecznie sprowadzało się do szefa.

W tamtych czasach, jak mówi Sergi, boss „stał się supergwiazdą”. Ale to – jak dodaje – „już się nie zdarza i nie zdarzy”. Bo „wyciągnęli wnioski i zeszli do podziemia”. Na poziomie administracyjnym Messina Denaro prawdopodobnie nie miał już większego znaczenia. Każda rodzina w każdym mieście i wsi poszła w swoją stronę. Działają teraz bardzo lokalnie".

Według Anny Sergi, niektóre z rodzin są zaangażowane w handel narkotykami na terenie Włoch, ale nie w ich import. Jest to w dużej mierze w rękach rodzin 'Ndrangheta lub Camorra w innych częściach kraju. Sycylijska Cosa Nostra nie ma takiego międzynarodowego zasięgu.

–  Jednak aresztowanie Messiny Denaro może mieć reperkusje poza granicami kraju i może to być zmartwieniem dla wymiaru sprawiedliwości i włoskiego rządu – stwierdza Sergi. – Messina Denaro miał dużo pieniędzy i inwestował na arenie międzynarodowej. Stworzył sieć zwolenników we Włoszech i Europie, którzy prali jego pieniądze. I ta sieć jest z pewnością wykorzystywana przez innych członków Cosa Nostra.

Dlaczego Messina Denaro został teraz aresztowany?

Pozostaje pytanie: dlaczego teraz? Wydaje się, że śledczy wiedzieli, że Messina Denaro mieszkał w pobliżu rodzinnego miasta Trapani na zachodzie Sycylii i że korzystał z leczenia w stolicy prowincji Palermo. Dlaczego więc uderzyli w ostatni poniedziałek, trzy miesiące po tym, jak Włosi wybrali skrajnie prawicowy rząd z Meloni na czele? W skład tego rządu wchodzi były premier Silvio Berlusconi, człowiek podejrzewany o związki z mafią.

Czy śledczy oczekują, że Messina Denaro ujawni zasięg tej niewidzialnej sieci? – Meloni jest twarda. Jeśli Berlusconi oczekuje gwarancji ochrony przed mafią, to raczej jej od niej nie dostanie. Nie jest tym zainteresowana – mówi Ernesto Savona, szef Transcrime, ośrodka badawczego w Mediolanie.

Savona podkreśla jednak, że Włochy muszą chronić swoją „praworządną” gospodarkę i nie dopuścić do jej „infiltracji” przez gospodarkę przestępczą. Przyszły dobrobyt kraju będzie wymagał miliardów euro, które Włochy mają nadzieję otrzymać z unijnego funduszu odbudowy po pandemii koronawirusa.

– Obawiają się, że przynajmniej część tych pieniędzy trafi do kieszeni organizacji przestępczych i zwiększy korupcję – wyjaśnia Savona. – W dzisiejszych czasach istnieją ścisłe powiązania między przestępczością zorganizowaną a korupcją. Są one klejem, który trzyma razem prawników, księgowych, polityków i przestępców.

Giorgia Meloni ma więc interes w prezentowaniu „czystych” Włoch. – Meloni powinna jednak również pamiętać, że ludzie w jej partii mogą mieć powiązania z przestępczością zorganizowaną, tak jak wiele osób w partiach – ostrzega Savona, sprawiając, że brzmi to tak, jakby działalność przestępcza – w tym kupowanie głosów w wyborach – była całkiem normalna w polityce.

– To część biznesu, handel wpływami – mówi Savona. A wpływy to coś, co włoska mafia miała od zawsze.