Wirtuoz dyskretnej dyplomacji
W zbiorowej pamięci Niemców zapisała się słynna scena na balkonie ambasady RFN w Pradze, kiedy Genscher obwieszczał tysiącom uciekinierom z NRD: „Przybyliśmy, aby was poinformować, że wyjazd …“. Druga część jego wypowiedzi została zagłuszona frenetycznymi wiwatami ludzi, którzy od wielu dni koczowali na terenie ambasady chcąc wymusić swój wyjazd na Zachód.
Lecz zanim to się dokonało, Genscher prowadził niestrudzenie negocjacje ws. wyjazdu obywateli NRD do RFN – wytrwale, dyplomatycznie, z ogromnym politycznym wyczuciem. I to zostało mu wynagrodzone. Ten wyjazd enerdowskich uciekinierów z ambasady RFN w Pradze przyspieszył proces erozji już rozpadającej się NRD. Genscher przyczynił się do tego swoimi dyplomatycznymi umiejętnościami.
Jako enerdowski uchodźca w czołówce niemieckiej polityki
Dla szefa niemieckiej dyplomacji, który przyszedł na świat we wschodnioniemieckim Halle, była to, jak sam powiedział, „najszczęśliwsza chwila” w jego politycznej karierze. Lecz nie było w niej samych wzlotów. Były też chwile krytyczne, jak na przykład dramat z zakładnikami w czasie Olimpiady w Monachium w 1972 roku, kiedy nie udało się odbić izraelskiej ekipy olimpijskiej z rąk palestyńskich terrorystów. Wtedy Genscher był szefem MSW i odpowiadał za nieudaną akcję.
Dopiero dwa lata później, kiedy został ministrem spraw zagranicznych, rozpoczęła się jego bezprecedensowa kariera polityczna. Genscher sprawował tę funkcję 18 lat. Był ponadto wicekanclerzem, najpierw w rządzie koalicyjnym z socjaldemokratami, którym przewodził Helmut Schmidt, a od 1982 roku z chadekami, CDU/CSU, pod przywództwem Helmuta Kohla.
Dla Niemców obecnie żyjących Genscher, który ogółem 33 lata zasiadał w Bundestagu, istniał jakby od zawsze i był wszechobecny jako niezmordowany dyplomata, który z niespożytą energią objeżdżał cały świat reprezentując Niemcy i ich interesy. Z sympatią i pewną dozą ironii karykaturzyści rysowali go z wielkimi uszami upodabniającymi go do latającego słonia Dumbo z filmu Disneya.
Magazyn satyryczny „Titanik“ nadał Genscherowi, nawiązując do Batmana, przydomek „Genschman“ – zbawca światów. Wśród Niemców liberał cieszył się przez długie lata największą popularnością. Także dlatego, że posiadał umiejętność rozpoznawania szans o znaczeniu historycznym i wykorzystywania ich.
Jego strategia odprężenia w relacjach z Europą Wschodnią, szczególnie z NRD i Związkiem Radzieckim, stworzyła fundament pod zjednoczenie dwóch państw niemieckich.
Nawet jeśli jego polityka kompromisu jako metoda dyplomatycznych rokowań była początkowo krytycznie nazywana „genszeryzmem“, to ostatecznie przyniosła mu ogromne uznanie.
Ostra krytyka postawy wobec Jugosławii
Przez wiele lat polityka Genschera wobec Jugosławii wywoływała kontrowersje. Wczesne uznanie suwerenności Chorwacji przez rząd Niemiec, jeszcze w czasie trwania wojny w 1991 roku, ściągnęło na polityka FDP deszcz krytyki. Lecz Chorwacja była wdzięczna za polityczne wsparcie. Do dzisiaj jego imieniem nazwano tam wiele ulic i placów.
Genscher był przez dziesiątki lat także kluczową postacią niemieckiej polityki wewnętrznej. Jako długoletni przewodniczący i czołowa postać niemieckich liberałów, zapewnił przez kilkadziesiąt lat swojej małej partii FDP silne polityczne wpływy. Liberałowie stale z ledwością przekraczali pięcioprocentowy próg wyborczy, ale za to przez 30 lat partycypowali w rządzeniu jako języczek u wagi w rządach koalicyjnych.
O znaczeniu Genschera na międzynarodowej arenie, nawet długo po jego wycofaniu się z aktywnego życia politycznego, wymownie świadczy rok 2013. Wtedy udało mu się wyciągnąć z rosyjskiego więzienia Michaiła Chodorkowskiego, wroga Putina, i umożliwić jego przyjazd do Berlina. To prawnicy Chodorkowskiego poprosili o pomoc wówczas 86-letniego Genschera, wirtuoza dyskretnej dyplomacji.
Z Hansem-Dietrichem Genscherem odszedł jeden z najwybitniejszych polityków niemieckich powojennych Niemiec. Jego dyplomatyczna działalność pozostanie długo w pamięci.
Verica Spasovska
tł. Barbara Cöllen