Orbanov letnji govor: obračun sa Zapadom

Jugoistočna Transilvanija je idilično područje. Gotovo da nema industrije, posvuda netaknuta priroda. Sela kao da su iz nekog minulog vremena, život u njima deluje kao da se radi o muzeju na otvorenom.

Ovdje, u pokrajini Tinutul Sekvijest (Zemlja Sekelja, Szekerland), živi najveći deo rumunske mađarske manjine - oko 600.000 stanovnika. Za Mađare ovo područje ima mitsko značenje, jer sekeljski Mađari govore tradicionalnim mađarskim jezikom i smatraju se ponosnim, slobodoljubivim i izrazito tradicionalno svesnim narodom.

U planinskom odmaralištu Baile Tušnad (Szekler Bad Tuschnad) stranka Fides mađarskog premijera Viktora Orbana svakog jula već više od 30 godina organizuje takozvani besplatni Letnji univerzitet. Dugo je to bio forum za rumunsko-mađarski dijalog, dijalog između političara dve nacije koje su istorijski bile podjednako neprijatelji kao što su to nekad bile Nemačka i Francuska. Međutim, u prošloj deceniji, Letnji univerzitet u Baile Tusnadu dospeo je na naslovne strane uglavnom zato što je mađarski premijer Viktor Orban ovde redovno u svojim istupima davao sebi oduška.

Slab Zapad, jaka Mađarska

Mađarski premijer je ovdje održao svoj najvažniji programski govor ove godine. I to van Mađarske, ali na području koje je do 1918. bilo deo mađarskog dela Austrougarske. Orban je 2014. godine u Bajle Tusnadu prvi put predstavio svoj koncept “neliberalne države”, a prošle je godine rekao da Mađari ne žele da postanu “mešanci”.

Uopšte, Orban se na nastupima ovde predstavlja i kao prorok propasti i kao spasitelj. On daje sliku slabog, degenerisanog Zapada, kojem suprotstavlja snažnu, hrišćansku nacionalističku Mađarsku pod njegovim vođstvom. Usput, kao da se ne nalazi na teritoriji Rumunije, mađarski premijer voli da se polemički i neprijateljski obraća Rumuniji, na način kao da je Transilvanija još uvek dio Mađarske, a on, Orban, gazda u kući.

Početak jednog „lepog prijateljstva"?

Činilo se, međutim, da se ove godine dogodilo iznenađenje. Orban je po prvi put nakon mnogo godina pre govora u Baile Tusnadu otputovao u Bukurešt i tamo se sastao s aktuelnim rumunskim premijerom Marcelom Čolakuom. Njegova Socijaldemokratska stranka (PSD) ideološki je vrlo bliska Orbanovom desničarskom nacionalističkom Fidesu. Tokom privatnog ručka, Čolaku i Orban predstavili su veliki projekat brze železničke veze između Budimpešte i Bukurešta, dok je mađarski premijer takođe lobirao za rumunska ulaganja u svoju zemlju. Orban je tada na Fejsbuku o susretu napisao: “Ovo je početak jednog lepog prijateljstva”.

No svako ko je očekivao da će mađarski premijer sada da zauzme malo umerenije pozicije u Baile Tusnadu, bilo prema Rumuniji ili čak prema Evropi, doživeo je razočaranje. Orbanov govor bio je sarkastična, na trenutke žestoka polemika protiv Zapada, SAD i EU. Takozvane zapadne vrednosti su za Orbana "migracije, LGBTQ i rat". SAD su izgubile vodeću poziciju u svetu u korist Kine, zato su opasne i mogle bi da gurnu čitav svet u rat. EU želi da realizuje projekat "razmene stanovništva" migranata i nastoji da potkopa tradicionalne hrišćanske temelje Evrope kroz "LGBTQ ideologiju".

„Prosvetiteljstvo nije uspjelo"

Orban je veliki evropski projekat prosvetiteljstva proglasio propalim. "Pre više od 200 godina, levičarski internacionalistički i liberalni intelektualci i politički lideri mislili su da će odbacivanjem vere i hrišćanstva nastati idealna prosvećena zajednica”, rekao je Orban. "Bila je to čista iluzija. Odbacivanjem hrišćanstva zapravo smo postali hedonistički pogani."

Prema Orbanovim rečima, Mađarska je jedina zemlja u Evropi koja je iz toga izvukla prave zaključke - jer ima jedini ustav u Evropi koji nije fokusiran na "ja" nego na "mi". Nije uzalud novi mađarski ustav proglašen na Uskrs 2011. godine - aluzija na praznik vaskrsnuća i pobede nad smrću.

"Transilvanija nije rumunska"

I na kraju, Orban je uništio i ono malo "lepog prijateljstva" s Rumunjskom, koje još nije pravo ni započelo. Ismejao je svog kolegu Čolakua kao "20. rumunskog premijera" otkako je preuzeo dužnost 2010. (što je, usput rečeno, pogrešno). I ismejao je diplomatsku notu koju je dobio od rumunskog ministarstva vanjskih poslova u kojoj se od njega traži da ne govori o određenim stvarima "osetljivim za Rumuniju".

Između ostalog, citirao je Orban, ne bi smeo da govori o "nepostojećim rumunskim administrativnim područjima" - aluzijom na zahteve za autonomijom Mađara u Tinutul Secvijestu. "Nikad nismo tvrdili da su Transilvanija i Tinutul Sekvijest rumunske teritorijalne jedinice", polemisao je Orban. Bio je to deo govora koji je dobio najduži aplauz.

Sve u svemu, mađarski premijer u svom govoru nije izneo nijednu bitno novu ideju niti nešto što već nije rekao u ovom ili onom obliku, nekad otvoreno, nekad prikriveno. Međutim, ono što je novo i vredno pažnje u vezi s ovogodišnjim govorom u Baila Tusnadu jeste dubina njegovog antiamerikanizma i njegovog prezira prema Evropi, kao i glorifikovanje Kine uz demonstrativnu popustljivost prema Rusiji. Novost je i sve veća svojevoljnost kojom Orban izvrće činjenice, na primer kada govori o prosvetiteljstvu ili optužuje "Zapad" da je rat nešto što se neguje kao vrednost.

Nostalgija za „Velikom Mađarskom"

I kao poklonik „Velike Mađarske" Orban već godinama izaziva sablazan u inostranstvu pa tako i u Hrvatskoj. U njegovoj radnoj sobi, na primer, visi istorijska karta „Velike Mađarske" koja obuhvata kako Transilvaniju tako i delove Hrvatske. Ono što je novo jeste da on otvoreno postavlja pitanje pripadaju li Transilvanija i Tinutul Sekviest Rumuniji, čak i ako izabere formalno tačnu tvrdnju da to nisu rumunjska administrativna područja nego se službeno radi o tome da Rumunija ima 41 županiju. Dakle radi se o poigravanju pojmovima.

Nejasno je kakve će diplomatske posledice imati Orbanov govor. Jedino je češki premijer Petr Fijala oštro kritikovao Orbana nakon što je rekao da je Češka "pala" pred Briselom. Zasad nije bilo službenih izjava o Orbanovom govoru u Rumuniji, a ni u Briselu ili Vašingtonu. Čini se da je to takođe znak koliko je Mađarska postala međunarodno izolovana. Sam Orban ne želi da ostavi nikakvu sumnju u to gde se nalazi i šta od njega treba očekivati. U svom govoru je rekao: "Nemamo drugog izbora. Čak i ako volimo Evropu, čak i ako je naša, još uvek moramo da se borimo."