AYM'den "makul sürede yargılanma" tepkisi
10 Ekim 2023
Anayasa Mahkemesi (AYM), makul sürede yargılanma hakkı ihlali iddiasıyla yapılan bireysel başvuruları artık incelemeyeceğini açıkladı. Bugüne kadar bu konuda 56 binden fazla ihlal kararı verdiğini anımsatan Yüksek Mahkeme, bu soruna ilişkin pilot karar verildiği ancak başvuru yapılmadan idari veya yargısal bir başvuru yolunun tam olarak oluşturulmadığını kaydetti.
AYM'ye 2012'den bu yana 519 binden fazla bireysel başvuru yapıldı. Başvuruların 400 bini sonuçlandırıldı. 71 bin 189 dosyada ihlal kararı verildi. Bu ihlal kararlarının yüzde 79,3'ünü yani 56 bin 443'nü ise makul sürede yargılanma hakkı ihlalleri oluşturdu. AYM, makul sürede yargılanma hakkı sorunun yapısal sorundan kaynaklandığını belirterek 5 Temmuz 2012'de pilot karar verdi. Yapısal sorunun çözümü için kararın örneğinin TBMM'ye gönderilmesine ve bu yönde yapılan başvuruların 4 ay boyunca incelenmemesine hükmetti. Bu süreçte TBMM'de bir yasa değişikliği yapıldı.
Yapılan değişiklikle 9 Mart 2023 tarihi itibarıyla AYM önünde derdest olan (sonuçlanmamış) başvurulara ilişkin Tazminat Komisyonu'na başvuru imkânı getirildi. Ancak 9 Mart 2023 tarihinden sonra yapılan başvurular için bu yol açık bırakılmadı.
Bunun üzerine AYM, Van'da 6 yıl süren bir tapu tescil davasında "makul sürede yargılanma hakkı ihlali" iddiasını görüştü. Yüksek Mahkeme, 25 Temmuz 2023 tarihinde "başvurunun incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan bir neden görülmemesi nedeniyle düşmesine" karar verdi.
Kararın gerekçesi ne?
AYM, kararın gerekçesinde 9 Mart 20223'ten sonra başvuruların Tazminat Komisyonu'na yapılmasına ilişkin mekanizma getirilmediğine dikkat çekti. Kararda, "Yapılan değişiklikle Anayasa Mahkemesi'ne başvuru yapılmadan önce müracaat edilebilecek idari veya yargısal bir mekanizma kurulmamış, makul sürede yargılanma hakkının ihlali iddiası kapsamındaki başvuruların doğrudan Anayasa Mahkemesine yapılmasına devam edilmiştir" denildi.
Bugüne kadar 55 binden fazla ihlal kararı verildiği anımsatılan kararda, şu değerlendirme yapıldı:
"Bu bilgiler ışığında, Anayasa Mahkemesi'ne başvuru yapılmadan idari veya yargısal bir başvuru yolunun oluşturulmaması ve makul sürede yargılanma hakkının ihlali iddialarının Anayasa Mahkemesince ilk elden incelenmesine devam edilmesi nedeniyle verilen pilot kararın anlam ve öneminin ortadan kalkacağı değerlendirilmiştir. Anayasa Mahkemesi'nin makul sürede yargılama yapılmadığı iddiasına ilişkin başvuruları ilk elden incelemeye devam etmesi, bu aşamadan sonra temel hak ve özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesi açısından bir önem taşımamaktadır. Yalnızca tazminat miktarının belirlenmesinden ibaret bu kararların 55.000'den fazla ihlal kararından sonra insan haklarının korunması ve geliştirilmesine artık bir katkı sağlamadığı da açıktır."
Mahkeme, pilot kararın gereği olarak makul sürede yargılanma hakkının ihlali iddiasıyla yapılan başvurulara ilişkin etkili bir başvuru yolu oluşturulduktan sonra anılan başvuruların incelenebileceğini de kaydetti.