Kamu ihalelerinin "yıldızlarına" diplomatik misyon

DW Türkçe'nin Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) iş birliği ile yürüttüğü Gölge Diplomatlar (Shadow Diplomats) araştırması, kamuoyunda AKP iktidarından aldıkları tartışmalı ihalelerle bilinen iş insanlarının fahri konsolosluk statüsünü elde etmede de başarılı olduğunu gösterdi.

Peki kimdir bu fahri konsoloslar?

Fahri konsoloslar, normal koşullarda genellikle büyükelçiliği veya konsolosluğu bulunmayan yerlerde temsil ettikleri ülkelerin çıkarları için çalışıyorlar. Bu göreve getirilme nedenleri ise iki ülke arasında ilişkileri geliştirmek olarak tarif ediliyor. Ancak öte yandan temsil görevlerinden doğan hakların yanı sıra bulundukları şehirde devletin resmi protokol listelerine de giren bu gönüllü diplomatlar, katıldıkları davetlerde kendilerine farklı fırsatların kapılarını da aralıyor.

Emekli diplomat Ünal Çeviköz, "Cumhuriyet Bayramı resepsiyonlarında, davetlerde, kutlamalarda yer alabiliyorlar. O tür yerlerde görünmek de tabii, onların statüleri açısından ve iş çevreleriyle profesyonel ilişki geliştirmeleri açısından önemli" diyor.

Araştırmaya göre Türkiye'de başka ülkeleri temsil eden 328 fahri konsolosun 47'si turizm, 31'i inşaat, 26'sı gıda, 21'i sanayi, 18'i lojistik, 13'ü enerji, 9'ar tanesi de tekstil ve denizcilik sektörlerinde faaliyet gösteren iş insanları ve profesyonel yöneticilerden oluşuyor. Bunların dışında 32 tane de holding sahibi var.

DW Türkçe'ye konuşan diplomatlara göre fahri konsolos olmak isteyen bir kişi bu görevi o ülkeden kendi talep edebiliyor. Bunun yanı sıra bu temsili verecek olan ülke de fahri konsolos belirlemek için iş dünyasından veya fahri konsolosu görevlendirmek istediği ülkeden tavsiye alabiliyor. Bu görevlendirme için genellikle yerel makamlarla temas kurabilen bir kişiyi tercih ediyorlar.

AKP iktidarında öne çıkan bazı iş insanlarının da fahri konsolosluk görevleri üstlendikleri görülüyor. Türkiye'deki yerel makamlarla temas sağlayabilecekleri öngörülen bu kişilerin profilleri dikkat çekici.

Davet usulü ihaleler

Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nin İstanbul Fahri Konsolosu olan Taşyapı Yönetim Kurulu Başkanı Emrullah Turanlı, kamuoyunda son dönemde aldığı "davet usulü" ihalelerle biliniyor.

Son olarak Sayıştay'ın 2021 Denetim Raporu, Taşyapı'ya özel davet ile ihale edilen üç projenin ihale sonuçlarının Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından Kamu İhale Kurumu'na bildirilmediğini ortaya koydu. Bu ihaleler Aksaray-Ulukışla-Yenice Yüksek Hızlı Demiryolu Yapımı, Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Ring Hattı ve Bursa Emek-Şehir Hastanesi Metro Hattı ihalesi diye sıralandı.

Taşyapı'nın, Ekim 2020'de aldığı Bursa Emek-Şehir Hastanesi Metro Hattı ihalesi davalık olmuştu. Danıştay'ın iptalinin ardından davet usulüyle ikinci kez yapılan ihaleyi yine Taşyapı-Söğüt İnşaat kazandı. İkinci ihale de Ankara İdare Mahkemesi'nce iptal edildi. Bakanlık iptal kararına Danıştay'da itiraz ederken, mahkemede ihaleye itiraz eden firmaların şikayetlerini geri çekmesiyle projenin önü açıldı.

Taşyapı, 2012'de ise Kuzey Kıbrıs'taki Ercan Havalimanı'nı Terminal Yapı ortaklığıyla 25 yıllığına yap-işlet-devret yöntemiyle kiraladı. İlk sözleşmeye göre yeni havalimanı dört yıl içinde tamamlanacak, 2016'da hizmete girecekti. Sözleşme 2017'de dört yıl daha uzatıldı. Yeni terminalin inşaatı henüz tamamlanmadı.

Emrullah Turanlı 2013 yılında 17-25 Aralık yolsuzluk ve rüşvet operasyonu kapsamında gözaltına alınmıştı. Bu dönem ortaya çıkan ve Turanlı ile dönemin Çevre ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar'a ait olduğu iddia edilen ses kayıtlarında Turanlı, Rumelihisarı'nda yer alan bir arsaya otel yapmak için ricacı oluyordu. Turanlı, çalışanlarıyla yaptığı telefon görüşmeleri dolayısıyla gözaltına alındığını ileri sürdü. Soruşturmaya Ekim 2014'te takipsizlik kararı çıktı.

Turanlı, Şubat 2019'dan bu yana fahri konsolosluk görevine devam ediyor.

Kongo'da yatırım şirketleri var

DW Türkçe'ye konuşan Turanlı ise Kongo'da çeşitli alanlarda yedi adet şirketin sahibi olduğunu belirterek "Yatırım amaçlı kurduğum şirketlerim yatırıma ilişkin çalışmalarını sürdürmektedirler. Bu vesile ile ilgili görev tarafıma tevdi edildi" dedi. 

Emrullah Turanlı, 2016'da yaptığı açıklamada Kongo'da 250 milyon dolarlık bir madencilik yatırımı yapacağını belirtmişti. Turanlı, DW Türkçe'ye, pandemi ve çeşitli nedenlerle gecikme olsa da projenin ve sözleşme çalışmalarının devam ettiğini söyledi. Fahri konsolosluğu dolayısıyla Kongo'dan gelen diplomatik heyetlere lojistik destek, pandemide Türkiye'de mahsur kalan Kongo vatandaşlarının ihtiyaçlarını sağlamak gibi görevler üstlendiğini aktaran Turanlı, bu unvanın ona maddi bir katkısı olmadığını, "tüm masrafları gönüllü olarak, içtenlikle ve severek kendi cebinden karşıladığını" ifade etti.

"Çok sayıda sipariş aldım"

AKP eski Milletvekili Hasan Kemal Yardımcı, 1998-2007 yılları arasında Karayip ülkelerinden Bahamalar'ın fahri konsolosu olarak görev aldı.

Gemicilik sektöründe faaliyet gösteren Yardımcı, 2016'da yayınlanan Bahamas Leaks araştırması dolayısıyla ICIJ ortaklarına yaptığı açıklamada, Bahamalar'da kurduğu offshore şirketleri hiç kullanmadığını, bu ülkenin fahri konsolosu olduğu için şahsı adına çok sayıda gemi siparişi aldığını ve bu şirketleri kullanmaya bu yüzden gerek kalmadığını söylemişti.

Cengiz'in Çad ile ne işi var?

Fahri konsolosluk statüsünü elde etmiş isimlerden biri de AKP döneminde aldığı ihaleler, vergi indirimleri ve teşviklerin yanı sıra offshore şirketleriyle de bilinen Cengiz Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Cengiz. Araştırmaya göre Cengiz, Kuzey-Orta Afrika ülkesi olan Çad Cumhuriyeti'nin İstanbul fahri konsolosluğunu yaptı.

Çad'ın Ankara'da 2014 yılında kurulan Büyükelçiliğine ek olarak İstanbul'da bir Fahri Konsolosluğu bulunuyor. 

Mehmet Cengiz, kamuya açık kaynaklara göre, Mayıs 2009'da Çad'ın İstanbul fahri konsolosuydu. Cengiz'in adı Dışişleri Bakanlığı'nın güncel listesinde görülmezken bu görevde ne kadar süre kaldığı ya da hangi işlere imza attığı kamuya açık kaynaklarda yer almıyor. 

Şirketlerinin üstlendiği inşaat, maden ve enerji projeleri, çevre tahribatlarıyla anılan ve kamuoyunun tepkisini çeken Cengiz, 17-25 Aralık tapelerinde vatandaşa ettiği küfürle de hatırlanıyor. Cengiz, 25 Aralık'taki operasyonla başlayan ve daha sonra takipsizlik kararı verilen yolsuzluk soruşturmasının da şüphelilerindendi.

Mehmet Cengiz iktidarla olan iyi ilişkilerinin fahri konsolosluk sürecine nasıl etki ettiği ve bu görevin kendisine statü ya da ekonomik olarak ne kazandırdığına dair sorularımızı yanıtlamadı.

Erdoğan'ın arkadaşı devraldı

Çad'ın en son duyurulan İstanbul Fahri Konsolosu ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın imam hatip lisesinden arkadaşı Hasan Gürsoy.

Hasan Gürsoy'un sahibi olduğu ve inşaat, metal, doğal taş, tarım-gıda sektörlerinde faaliyet gösteren Gürsoy Grup, AKP döneminde yıldızı yükselenlerden. Basında yer alan bilgilere göre grup şirketleri kamu kurumlarından son 10 yılda toplam 554 milyon 949 bin TL değerinde 76 ayrı ihale aldı. 

Cumhurbaşkanlığı Huber Köşkü, Süleymaniye Cami, Galatasaray Üniversitesi, Arkeoloji Müzesi ve Topkapı Sarayı'nın restorasyon işini alan grup şirketleri, Ahlat Köşkü ve Çamlıca Camii projelerinin de yapımını üstlendi.

Gürsoy Grup'un Ankara'da aldığı tarihi Saraçoğlu mahallesinin restorasyonu ihalesine ilişkin açılan dava ise imar planlarının iptal edilmesiyle sonuçlandı. Dava devam ederken, şirket restorasyon çalışmalarını 2020 yılında başlattı. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası ile Şehir Plancıları Odası, projeye ilişkin açtıkları davayı Mart 2022'de kazandı. Mahkeme, şehircilik ilkelerine ve planlama esaslarına uygun olmadığı gerekçesiyle imar planlarının iptal edildiğini açıkladı. Ancak basında Gürsoy Grup'un iştiraki olan Güryapı'nın, mahkeme kararına rağmen inşaata devam ettiği iddiaları yer aldı. Hasan Gürsoy, konuyla ilgili DW Türkçe'nin sorularını yanıtlamadı.

25 Aralık yolsuzluk ve rüşvet soruşturmasında Hasan Gürsoy'a ait olduğu iddia edilen ses kayıtları da kamuoyunun gündemine gelmişti. Bu kayıtlara göre İstanbul'daki tarihi Sepetçiler Kasrı için Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın kızı Esra Albayrak ile pazarlık yapılıyordu.

Türken Vakfı'nın yöneticisi de fahri

New York merkezli Türken Vakfı'nın yönetim kurulu üyesi Halil İbrahim Bacacı ise Maldivler'in İstanbul fahri konsolosu.

Ensar Vakfı ve TÜRGEV'in ABD'de ortak kurduğu Türken Vakfı, Mayıs ayında CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu'nun açıklamalarıyla gündeme geldi. Kılıçdaroğlu, TÜRGEV ve Ensar Vakfı aracılığı ile 1 milyar liranın ABD'deki paralel bir vakfa transfer edildiğini söyledi. TÜRGEV ve Ensar Vakfı'ndan yapılan ortak açıklamada para transferi reddedilmezken Türken Vakfı'nın şeffaf bir kurum olduğu öne sürüldü. Bacacı, daha önce Ensar Vakfı'nın yönetiminde de yer almıştı.

Halil İbrahim Bacacı, Gülen Cemaati operasyonları sonucu el konulan Sürat Kargo için yapılan "tartışmalı" ihaleyle de kamuoyunun gündemine geldi. Bacacı'nın sahibi olduğu Port Kargo adlı şirketin, ihaleden sadece üç hafta önce başka bir şirketin ismi ve amacı değiştirilerek ihaleye katıldığı anlaşıldı.

Bacacı'nın bir diğer şirketi Panout Reklam AŞ ise AKP döneminde İstanbul Büyükşehir Belediyesi'den aldığı akıllı durak ihalesiyle biliniyor. CHP'li yeni belediye yönetimi, Panout Reklam AŞ hakkında 14 milyon liralık icra takibi başlattığını açıklamıştı. Buna göre Panout Reklam, AKP döneminde aldığı 1066 adet akıllı durak yapım işini hiçbir zaman gerçekleştirmedi.

Halil İbrahim Bacacı, Türken Vakfı'na ilişkin iddiaların ya da aldığı ihalelerle ilgili tartışmaların fahri konsolosluk statüsünü olumsuz etkileyip etkilemediğine ilişkin sorularımızı yanıtlamadı.

Kazakistan'da yatırımları var

AKP döneminin en hızlı yükselen gruplarından biri olan Çalık Holding'in Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Çalık ise Türkiye'de Kazakistan'ın Bursa fahri konsolosluğunu yürütüyor. Çalık, bu göreve Şubat 2012'de getirildi, Çalık Holding'in internet sitesine göre ise bu görevini sürdürüyor.

Çalık Holding'in Kazakistan'da enerji yatırımları ve iş ortaklıkları bulunuyor. Holding'e bağlı Gap İnşaat'ın Kazakistan'ın başkenti Astana'da bir ofisi var.

Çalık Holding, özelleştirmeler, TOKİ ihaleleri, dış anlaşmalar ve uygun kredi koşullarıyla birçok sektörde hızla büyüdü. Telekom, inşaat, enerji ve maden alanında çok sayıda ihale alan Holding, TMSF tarafından el konulup satışa çıkarılan Sabah-ATV için Aralık 2007'de yapılan ihalenin de kazananı oldu. Grup, medya sektörüne girerken kamu bankalarından 750 milyon dolarlık kredi aldı.

Ahmet Çalık, 25 Aralık'taki operasyonla başlayan ve daha sonra takipsizlik kararı verilen yolsuzluk soruşturmasının da şüphelilerinden biriydi. Soruşturma sırasında ortaya çıkan ve Bilal Erdoğan ile Recep Tayyip Erdoğan arasında geçtiği öne sürülen ses kaydında, Çalık'a 25 milyon dolar aktarılacağı belirtiliyordu.

Çalık'ın adı Paradise Papers ve Pandora Papers belgelerinde de geçiyordu.

Ahmet Çalık, fahri konsolosluk süreci ve bu statünün kendisine ekonomik açıdan fayda sağlayıp sağlamadığına ilişkin sorularımıza yanıt vermedi.

Konsolos olup mağaza açtı

Güney Afrika Cumhuriyeti'nin İstanbul Fahri Konsolosu ise AKP döneminin önde gelen iş insanlarından Remzi Gür. 

Ramsey giyim imalat ve perakende şirketinin kurucusu ve sahibi olan Gür, basında yer alan haberlere göre, Haziran 2016'da konsolosluk belgesini aldığı törende, "İlk işimiz Güney Afrika'da bir Ramsey mağazası açmak olacak" dedi. Gür, Dışişleri Bakanlığı'nın sitesine göre bu görevini halen sürdürüyor. Ramsey, Güney Afrika'daki ilk mağazasını ise Ocak 2018'de Johannesburg'ta açtı.

Yönetim Kurulu Başkanlığını yaptığı Gürmen Group'ta Ramsey, KİP, Gürman Gift, Gökkale Tarım gibi markaları bulunan Remzi Gür, kamuoyunda en çok Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın çocuklarına burs veren işadamı olarak tanınıyor.

Gür'ün Tayyip Erdoğan'ın çocuklarına verdiği burs, 2002 yılında Erdoğan'ın mal beyanı davasına yansımış, dava Erdoğan'ın milletvekili olmasının ardından ertelenmişti. Remzi Gür o dönem konuyla ilgili bir açıklama yaparak Burak, Sümeyye ve Bilal Erdoğan'ın aldıkları burslar karşılığında şirketlerinde çalışacaklarını duyurdu. Ancak bu isimlerin hiçbiri Remzi Gür'e ait şirketlerde çalışmadı.

Öte yandan Gür, Mayıs 2008'de, 2007 cumhurbaşkanlığı seçimi sürecinde başlayan oylama için mecliste 367 milletvekiline ihtiyaç olup olmadığı tartışmaları sırasında, hemşehrisi eski CHP Kastamonu milletvekili Mehmet Yıldırım'dan oylamaya katılmasını isteyerek "rüşvet vermeye teşebbüs ettiği" gerekçesiyle 10 ay hapis cezasına çarptırıldı. Mahkeme Gür'ün cezasını erteledi. Yargıtay daha sonra bu kararı bozdu ve Gür beraat etti.

Gür'ün adı Panama Belgeleri'nde de yer aldı. Remzi Gür, sorularımızı yanıtlamadı.

Yolsuzluk iddiaları

Libya'nın Eskişehir fahri konsolosluğu görevini yürüten Kuzu Grup Yönetim Kurulu Başkanı Özen Kuzu da aldığı tartışmalı ihalelerle biliniyor.

İnşaat ve altyapı alanında faaliyet gösteren Kuzu Grup'un şirketlerinden Kuzu Toplu Konut İnşaat AŞ şirketine Aralık 2021'de AKP'li Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından 22 milyon TL'lik ihale verildi. Pazarlık usulüyle yapılan ihale kamuoyunda tartışma konusu oldu. Basında yer alan bilgilere göre şirket son 10 yılda Bursa Büyükşehir Belediyesi'nden toplam 3 milyar 865 milyon TL değerinde 27 ayrı ihale aldı. Grubun İSKİ'den aldığı çok sayıda ihale de bulunuyor. 

Kuzu Grup'un İstanbul'daki Sea Pearl-Ataköy projesi kamuoyunda çokça tartışma yaratmış, en son organize suç örgütü lideri olmakla aranan Sedat Peker'in yolsuzluk iddialarıyla tekrar gündeme gelmişti. 

Sea Pearl-Ataköy projesi, 23 Eylül 2008'de TOKİ tarafından ihale usulü yapılan satıştaki imar planıyla, projenin son hali arasında ortaya çıkan farklılıklar nedeniyle “kamu yararına ve tedbiren” birden çok kez durdurulmuş fakat Aralık 2017'de ilk etabı tamamlanmıştı.

Basına yansıyan haberlerde projenin, TOKİ'nin satışta belirttiği imar alanının iki katı büyüklüğünde alana inşaat yaptığı iddia edildi. 

Söz konusu yolsuzluk iddialarını ve bu iddiaların fahri konsolosluk görevine etkisi olup olmadığını sorduğumuz Özen Kuzu, sorularımızı yanıtlamadı.

Belediye ihalelerinin adresi

Bosna Hersek'in Kocaeli Fahri Konsolosu Hasan Topaloğlu da şirketlerinin aldığı ihalelerle gündeme gelen bir diğer isim.

Topaloğlu 2018 yılında Antalya'nın Kemer ilçesinde bulunan Kleopatra Koyu'nun 29 yıllığına kiralanması ihalesini Tekirova Kurumsal Turizm Otelcilik adlı firmasıyla aldı. Mimarlar Odası ve yöre halkı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü'nün düzenlediği ihaleye dava açtı. Dava sonrası Temmuz 2019'da Kleopatra Koyu'nu yapılaşmaya açan plan mahkeme tarafından iptal edildi.

İnşaat, enerji ve katı atık alanlarında faaliyet gösteren Evra Group'un Yönetim Kurulu Başkanı olan Hasan Topaloğlu'nun oğlu Furkan Topaloğlu ise 2019'dan bu yana AKP'den İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Pendik Belediye Meclis Üyesi.

Evra Group şirketlerinden Teknik Katı Atık Yönetimi 2021 yılında AKP'li Bahçelievler Belediyesi'nden 51 milyon TL'lik araç kiralama ihalesi aldı. AKP'li belediyenin geçen yıl yaptığı “Kent Temizliği Aracı” ihalesinin kazananı da 51 milyon 449 bin TL ile yine Teknik Katı Atık Şirketi oldu. 

Kasım 2020'de Bosna Hersek'in Kocaeli Fahri Konsolosu olan Topaloğlu, Dışişleri Bakanlığı'nın sitesine göre bu görevine devam ediyor.

Bosna Hersek'te 2003 yılında faaliyete başlayan Uluslararası Saraybosna Üniversitesi'nin kurucu vakfı Saraybosna Eğitim Geliştirme Vakfı'nın (SEDEF) Başkanı olan Topaloğlu, aynı zamanda DEİK Türkiye-Bosna Hersek İş Konseyi Başkanı.

Hasan Topaloğlu DW Türkçe'nin konuyla ilgili sorularına yanıt vermedi.

#ShadowDiplomats nedir?

"Shadow Diplomats (Gölge Diplomatlar)" uluslararası diplomaside en az incelenen rollerden biri olan fahri konsolosluğa ışık tutuyor. Bu gönüllü diplomatlar, genellikle büyükelçilik veya konsolosluk bulunmayan yerlerde, yabancı hükümetlerin çıkarlarını desteklemek için kendi ülkelerinden çalışıyor.

Soruşturma, fahri konsolosluk sisteminin, yeterince denetlenmeden atanan ya da kazandıkları bu statüyü kendilerini zenginleştirmek, kanun yaptırımlarından kaçmak veya siyasi gündemleri ilerletmek için kullanan bazı isimler tarafından baltalandığını ortaya koydu.

ICIJ ve ABD'li haber kuruluşu ProPublica'nın koordinatörlüğünde hazırlanan, 46 ülkeden 61 medya kuruluşunu kapsayan bir gazetecilik işbirliği olan "Shadow Diplomats (Gölge Diplomatlar)" 160 gazetecinin ortak çalışmasıyla hazırlandı. Türkiye ile ilgili çalışmayı sadece DW Türkçe'nin gerçekleştirdiği küresel araştırmada yer alan gazeteciler skandallara veya ceza davalarına karışmış en az 500 adet fahri konsolos tespit etti.