Altılı masanın anayasasında neler var?

Altılı masayı oluşturan muhalefet partileri iktidara gelmeleri ve güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçildiğinde uygulamaya konacak olan ortak anayasa çalışmasını kamuoyuna açıkladı. "Şimdi demokrasi zamanı" sloganıyla açıklanan anayasa değişikliği çalışması toplam 84 maddeden oluşuyor.

"Tek adam rejiminin bitirilmesi, TBMM ile yargı üstündeki vesayetin kaldırılması, temel hak ve özgürlüklerin hakim kılınması" gibi ilkelere dayanan çalışma CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, DEVA Partisi Genel Başkanı Ali Babacan, Demokrat Parti Genel Başkanı Gültekin Uysal, Gelecek Partisi Genel Başkanı Ahmet Davutoğlu, İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener ve Saadet Partisi Genel Başkanı Temel Karamollaoğlu'nun katılımıyla açıklandı.

Altılı masa hazırlıklarını aylardır sürdürdüğü anayasa çalışmasını bundan tam 9 ay önce 28 Şubat 2022'de ilk toplantısını yaptığı Bilkent Otel'de duyurmuştu. Bundan sonra sıra iktidara gelinmesi durumunda uygulanacak ortak hükümet programında. Aynı zamanda seçim beyannamesi niteliğinde olacak çalışma için de hazırlıklar yoğun şekilde devam ediyor. Bu yıl sonuna kadar ya da Ocak ayı başında ortak programın da açıklanması bekleniyor.

Anayasa tasarısını hazırlayan komisyon üyeleri de önümüzdeki dönemde medya organlarını, baroları, sivil toplum kuruluşlarını, meslek örgütlerini, iş dünyasını, sendikaları, kadın ve gençlik örgütlerini ziyaret ederek yeni anayasa önerisini anlatacak. Ayrıca altı siyasi parti Türkiye genelinde ortak programlar düzenleyerek sivil toplumla bir araya gelecek.

"Meclis güçlü, yargı bağımsız, yürütme istikrarlı olacak"

Güçlendirilmiş parlamenter sistemin anayasa tasarısına göre partili cumhurbaşkanlığı dönemi kapanacak. 

"Meclis güçlü, yargı bağımsız, yürütme istikrarlı olacak" ilkeleri üstüne kurulan çalışmaya göre güçlendirilmiş parlamenter sistemde yeni hükümet kurulmadan mevcut hükümet düşürülemeyecek. Parti kapatma zorlaştırılırken hayvan hakları anayasaya girecek, kadına şiddetten suçlu bulunanlar ise milletvekili olamayacak.

Anayasa çalışmasının CHP Genel Başkan Yardımcısı Muharrem Erkek tarafından açıklanan yasama bölümünde kuvvetler ayrılığının tesis edilmesi öngörülüyor.

Bütçe yetkisi Meclis'e iade edilirken, hükümetlerin politikalarını Bütçe Kanunu'nun sınırlarına uygun olarak yürütmelerini sağlamak amacıyla Kesin Hesap, Anayasa'da ayrı bir madde ile düzenlenecek. Değişikliğe göre, Kesin Hesap Komisyonu kuruluyor ve başkanının ana muhalefet partisinin milletvekili olması şartı getiriliyor.

DEVA Partisi Genel Başkan Yardımcısı Mustafa Yeneroğlu da yasama bölümü ile ilgili olarak "Cumhurbaşkanının kanunları veto etme yetkisine son verecek, bu yetkiyi geri gönderme yetkisiyle sınırlayacağız. Geri gönderilen kanunlar, Meclis tarafından basit çoğunlukla aynen kabul edilebilecek" diye konuştu.

"(Cumhurbaşkanımızın talimatıyla) klişesi kalkacak"

Anayasanın Demokrat Parti Genel Sekreteri Doç. Dr. Serhan Yücel tarafından açıklanan yürütme ile ilgili bölümlerine göre, Cumhurbaşkanı 7 yıllığına bir kereliğine halk tarafından seçilecek ve seçimle beraber partisiyle ilişkisi sona erecek. 

Görevi sona eren bir cumhurbaşkanı, seçimle gelinen siyasi bir görev üstlenemeyecek. Cumhurbaşkanına, TBMM Başkanı vekalet edecek. Cumhurbaşkanının kanunlar üzerindeki zorlaştırıcı veto etkisi de sona erecek.

Öneri ile ayrıca Meclis'in denetim yetkisi de güçlendiriliyor. Muhalefete bir yasama yılında en az yirmi gün gündemi belirleyerek genel görüşme açma hakkı tanınıyor. Herkesin Meclis Araştırma Komisyonunun davetine uymak zorunda olduğu da düzenleniyor.

"Yargıda vesayet kaldırılacak"

Anayasa önerisinin adalet ve yargı ile ilgili bölümlerini ise Gelecek Partisi'nden Serap Yazıcı açıkladı. 

Anayasa Mahkemesi'nin (AYM) üstündeki iş yükünün azaltılması için 4 daire ve bir genel kuruldan oluşması sağlanacak. Anayasa Mahkemesi'nin üye sayısı 15'ten 22'ye çıkarılırken, üyelerden 20'sinin TBMM, 2'sinin cumhurbaşkanı tarafından seçilmesi öngörülüyor. Mahkemenin bölüm sayısı 2'den 4'e yükseltilirken anayasada veya Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde düzenlenen hakların ihlali iddiasıyla Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yolu da açılıyor.

Bu arada uluslararası anlaşmalardan çekilme kararı TBMM'nin uygun bulmasına bağlanacak ve böylelikle İstanbul Sözleşmesi'nde olduğu gibi Cumhurbaşkanı kararı ile bir gecede uluslararası sözleşmelerden çekilmenin önü kapatılacak. 

Bireysel başvuruların konularını oluşturan hak ihlalleri eğer hukuka aykırılık sorunundan kaynaklanıyorsa AYM bireysel başvurunun yanında hukuka aykırılık konusunu da inceleyerek sonuca bağlayabilecek.

Öneri ile Yüksek Seçim Kurulu (YSK), yüksek yargı kuruluşlarını düzenleyen maddeler arasına alınıyor ve iki daire ile bir genel kuruldan oluşacak. Böylece kurulun aldığı kararlar itiraz denetimine konu olabilecek. YSK'nın seçme seçilme hakları ve siyasi faaliyetlerle ilgili kararları bireysel başvurulara konu olabilecek ve AYM tarafından denetlenebilecek. Böylece seçim sürecinde YSK'nın hukuk devleti ilkesine uygun hareket etmesi hedefleniyor.

Muhalefetin anayasa önerisi ile Hakimler ve Savcılar Kurulu kapatılarak Hakimler Kurulu ve Savcılar Kurulu kurulacak. Yargı bağımsızlığının sağlanması için Adalet Bakanı ve yardımcısının Hakimler Kurulu üyesi olmasına son verilecek.

Hakim ve savcılara coğrafi teminat getirilirken yargılama sürecinde savunma makamı, ilk defa, bir anayasa hükmüyle düzenlenerek bu makamın iddia makamıyla eşit bir statüye kavuşturulması sağlanacak. Her ilde bir baro olacağı açıkça Anayasada düzenlenecek.

Buna ek olarak OHAL dönemi KHK'ları kaldırılacak. Olağanüstü Hallere ilişkin tedbirlerin Olağanüstü Hal Kanunu ile düzenleneceği ve Olağanüstü Hal Kanunu ile bu kanundan kaynaklı idari eylem ve işlemlere karşı yargı yolunun kapatılamayacağı da düzenlenecek.

"Özgürlük esas, sınırlama istisna olacak"

Anayasa'nın ikinci kısmının temel hak ve hürriyetler bölümü olarak değiştirildiği çalışmanın bu bölümünü İYİ Parti Genel Sekreteri Uğur Poyraz açıkladı. Buna göre Anayasa'da "temel hak ve ödevler" yerine "temel hak ve hürriyetler" bölümü yer alacak.

Anayasanın temel hakları düzenleyen ilk maddesine "İnsan onuru dokunulmazdır ve anayasal düzenin temelidir” ifadesi eklenecek. Bu vurguyla beraber Anayasanın insan onurunu esas alan bir bakış açısı kazanmasının hedeflendiği belirtiliyor.

Bu arada yeni anayasanın 13. maddesine "Hürriyet esas sınırlama istisnadır. Tereddüt halinde yorum hürriyet lehine yapılır" hükmü eklenecek. Böylece temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması düşüncesinden temel hak ve hürriyetlerin üstünlüğü dönemine geçilmesi planlanıyor.

Muhalefetin anayasa önerisi ile getirilen bir başka önemli ilke de eleştiri hakkı. Buna göre düşünce, kanaat ve ifade hürriyeti tek bir maddede düzenlenerek, anayasanın 25. maddesinde yapılacak değişiklikle eleştiri hürriyeti güvence altına alınacak. Böylelikle keyfi sınırlamaların önüne geçilmesi amaçlanıyor.

Hayvan haklarının da ilk kez anayasaya girdiği öneri kapsamında Anayasanın 56. maddesinde yapılan değişiklikle sağlık hakkı ve çevre hakkı yeniden düzenlenerek, hayvan hakları ilk kez anayasal güvenceye kavuşturuluyor.

"Parti kapatma zorlaştırılacak"

Anayasa önerisinin bir başka önemli görülen ilkesi de parti kapatmanın zorlaştırılması. Siyasi parti kapatma davalarının açılması zorlaştırılırken "şiddete başvurma ya da şiddeti teşvik" hariç olmak üzere parti kapatma davalarının açılabilmesi için ihtar şartı getiriliyor.

Kapatma davasının açılabilmesi, TBMM'nin üçte ikisinin oyuyla alınacak izne bağlanıyor. Milletvekillerinin meclis kürsüsünde kullandığı ifadelerin parti kapatma davalarında delil olamayacağı düzenleniyor. Bu davalardan çıkabilecek yaptırımlara idari para cezası ekleniyor.

Buna ek olarak milletvekillerinin sadece ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçüstü halinde dokunulmazlıktan faydalanamayacağı düzenleniyor. Anayasanın 83. maddesinde Anayasanın 14. maddesine yapılan atıf metinden çıkarılırken, dokunulmazlığın kaldırılması için üye tam sayısının salt çoğunluğu ile karar alınacağı hükmü getiriliyor. Milletvekili düşme kararında bireysel başvuru yoluna gidilmiş ise Anayasa Mahkemesinin kararının bekleneceği de ekleniyor. 

"YÖK kalkacak, RTÜK gazetecilerden oluşacak"

Saadet Partisi Seçim İşleri Başkanı Bülent Kaya da anayasa çalışmasında kamu yönetimi ile ilgili değişiklikleri sıraladı.

Buna göre YÖK kaldırılacak. Üniversitelerin akademik, idari ve mali özerklikleri ihlal edilmemek kaydıyla planlama ve koordinasyon kurulu niteliğinde Yükseköğretim Üst Kurulu oluşturulacak.

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu'nun üye yapısında çoğulculuk sağlanarak; üyelerinin basın mensupları ile iletişim ve hukuk fakültesi öğretim üyeleri arasından seçilmesi düzenlenecek. Üye seçiminde TBMM'nin nitelikli çoğunluğu aranacak ve Kurulun çoğulculuk, özerklik ve tarafsızlık esaslarına bağlı olarak çalışması sağlanacak.

Öneri ile İçişleri Bakanlığı'nın belediye başkanlarını ve meclis üyelerini görevden uzaklaştırma yetkisi de kaldırılıyor. Onun yerine Danıştay kararı şartı getiriliyor. Görevden uzaklaştırmanın en fazla altı ay sürebileceği düzenleniyor.