Referandum hakkında bilinmesi gerekenler

Referandum niçin yapılıyor?

Referandum, mevcut anayasanın 18 maddesinde değişiklik yapılıp yapılmayacağını belirleyecek. Eğer referandum onaylanırsa, parlamenter sistemden 'cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi'ne geçilmesi öngörülüyor. Buna göre, cumhurbaşkanı doğrudan halk tarafından seçilecek ve hem hükümetin hem de devletin başkanı olacak. Cumhurbaşkanının, bütçeyi hazırlama, bakanları ve yargıçları atama ve görevden alma ya da kanun hükmünde kararname çıkarma gibi pek çok yetkisi olacak. Milletvekili sayısı 550'den 600'e çıkarılacak, milletvekili seçilebilme yaşı 25'ten 18'e indirilecek.

Ne zaman oy kullanılabilecek?

16 Nisan 2017 pazar günü yapılacak oy verme süresinin başlangıç ve bitiş saatleri;

Adıyaman, Ağrı, Artvin, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gaziantep, Giresun, Gümüşhane, Hakkari, Kars, Malatya, Kahramanmaraş, Mardin, Muş, Ordu, Rize, Siirt, Sivas, Trabzon, Tunceli, Şanlıurfa, Van, Bayburt, Batman, Şırnak, Ardahan, Iğdır ve Kilis İllerinde oy vermenin başlangıç ve bitiş saatleri 07.00 - 16.00 olarak belirlendi.

Yukarıdaki illerin dışında kalan diğer illerde oy kullanma başlangıç ve bitiş saatleri 08.00 - 17.00 olarak tespit edildi.

Nasıl oy kullanılacak?

Birleşik oy pusulasında "EVET" için beyaz, "HAYIR" için kahverengi bölümler ayrıldı. YSK, "TERCİH" mührünün bu bölümlerden sadece birine (yazının üstüne de denk gelse) basılmasının yeterli olacağını bildirdi. YSK'nın açıklamasında, "Son günlerde özellikle sosyal medyada seçmenlerin Halkoylamasında "TERCİH" mührünü oy pusulasında "EVET" veya "HAYIR" yazılarının üzerine basmamaları gerektiği yoksa oyların geçersiz sayılacağı yönünde asılsız ve yanlış haberlerin dolaştığı” bilgisi verildi.

Seçmenin kimlik tespiti için yanında bulundurması gereken belgeler neler?

YSK, oy kullanma işlemleri sırasında kimlik tespitine ilişkin şu bilgiyi veriyor:

* Sandık başına gelen seçmen; Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarasını taşıyan; Türkiye Cumhuriyeti  Kimlik  Kartı,  Geçici  Kimlik  Belgesi,  nüfus  cüzdanı,  resmî dairelerce verilen soğuk damgalı kimlik kartı, pasaport, evlenme cüzdanı,  askerlik belgesi,  sürücü belgesi, hâkim ve savcılar ile yüksek yargı organı mensuplarına verilen mesleki kimlik kartı, avukat, noter ve askerî kimlik kartı gibi kimliğini tereddütsüz ortaya koyan resimli, resmî  nitelikteki  belgelerden  birini  başkana  verir  ve  seçmen sıra  numarasını  söyler.  Bu belgelerden birini vermeyen seçmen oy kullanamaz.

* Belediyeler ile köy veya mahalle muhtarlarınca düzenlenip onaylanan kimlik belgeleri seçmenin kimliğinin tespitinde geçerli değildir.

* Üzerinde Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası olmayan resimli ve resmî bir kimlik belgesi ibraz eden seçmenin oy kullanabilmesi için, bu belgelerin yanında ayrıca seçmen bilgi kâğıdını veya nüfus müdürlüklerince verilmiş nüfus kayıt örneğini ibraz etmesi şarttır.

* Ceza infaz kurumlarında  tutuklu  ya  da  taksirli  suçlardan  hükümlü  bulunan seçmenlerden  yukarıda  sayılan  kimlik  belgeleri  bulunmayanlar   için,   cezaevi idaresince verilmiş belge, kimlik belgesi yerine geçer.

Fotoğraf yasağı

Cep telefonu, fotoğraf veya film makinesi gibi görüntü kaydedici veya haberleşme sağlayıcı cihazlarla oy verme yerine girilmesi yasak ve cezası bulunuyor. Bu tür cihazların oy verme işlemi bittikten sonra iade edilmek üzere sandık kuruluna bırakılması gerektiği kaydedildi.

Propaganda yasağı ne zaman başlıyor?

YSK'ya göre, oy verme gününden önceki gün, ki bu referandum için 15 Nisan 2017 oluyor, saat 18:00'den sonra yapılacak yayınlarda, "propaganda maksatlı ve oy vermenin tam bir serbestlikle yapılmasına tesir edebilecek mahiyette haber, yorum ve köşe yazısı yayınlanması” yasak.

Oy verme günü ise saat 18:00'e kadar her türlü yayın organında seçim ve seçim sonuçları ile ilgili haber yapılması yasak. Saat 18:00 ile 21:00 arasında radyo ve diğer yayın organlarında ancak YSK tarafından seçim ile ilgili olarak verilecek haber ve tebliğlerin yayınlanabileceği, 21:00'den sonra bütün yayınların serbest olacağı kaydediliyor.

Seçmen sayısı

31 Aralık 2016 tarihi itibariyle 79 milyon 814 bin 871 kişilik nüfusa sahip olan Türkiye'de toplam seçmen sayısı 55 milyon 319 bin 222. Yüksek Seçim Kurulu'nun internet sayfasında seçmen sayısı "mahalle” ve "köy” olarak ikiye ayrılıyor. Buna göre mahalle seçmen sayısı 51 milyon 751 bin 773, köy seçmen sayısı ise 3 milyon 567 bin 449.

Sandık sayısı

16 Nisan'da 55 milyondan fazla seçmen toplam 167 bin 140 sandıkta oy kullanacak. Bunları yine "mahalle” ve "köy” şeklinde ele alırsak mahalle sandık sayısı 145 bin 409, köy sandık sayısı ise 21 bin 270. YSK'ya göre, Türkiye'de 31 bin 970 mahalle, 18 bin 304 köy bulunuyor.

Cezaevlerinde oy kullanabilecek mi?

YSK'nın resmi sitesindeki bilgiye göre referandum için cezaevlerinde de sandıklar kurulacak. Cezaevi sandık sayısı toplam 461 olarak belirtiliyor. Cezaevi sandık sayısı, toplam sandık sayısına dâhil. Çok sayıda gazetecinin tutuklu bulunduğu Silivri Cezaevi'nde ise sandık sayısı 33. Ancak kasıtlı suçtan dolayı ceza infaz kurumunda bulunan hükümlülerin oy kullanamayacağı, ceza infaz kurumunda bulunan seçmen niteliğine sahip tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlü olanların oy kullanabileceği bildirildi.

Ayrıca YSK'ya göre, hükümlülerin yanı sıra, "Silâhaltında bulunan erler, onbaşılar ve kıta çavuşları (her ne sebeple olursa olsun, izinli bulunanlar da bu hükme tabidir)" ve askeri öğrenciler de oy kullanamıyor.

Görme ve bedensel engelliler nasıl oy kullanacak?

YSK bu konuda, Sandık Kurullarının Oluşumu, Görev ve Yetkilerini Gösterir 135/I Sayılı Genelge'nin “Engellilerin oy kullanması” başlıklı 32'inci maddesine atıfta bulunuyor: "Görme engelliler,  felçliler,  elleri eksik olanlar veya bu gibi bedeni engelleri açıkça belli olanlar o seçim çevresi seçmeni olan ve o sırada sandık alanında bulunan akrabalarından birinin, akrabası yoksa diğer herhangi bir seçmenin yardımı ile oylarını kullanabilirler.  Bir seçmen birden fazla engelliye yardım edemez.”

Ancak "sandık kurulu başkan veya üyelerinin, engelli seçmenlere yardım etmek amacıyla oy verme kabinine giremeyecekleri ve oy kullanma sırasında yardım edemeyecekleri” vurgulanıyor.

Yurt dışı oyları

Yurt dışında 27 Mart'ta başlayan oy kullanma işlemleri 9 Nisan'da sona erdi. Türk vatandaşları toplam 57 ülke, 119 dış temsilcilikte ve 32 gümrük kapısında referandum için oy kullandı. Yurt dışı seçmen kütüğüne kayıtlı seçmen sayısı 2 milyon 929 bin 389 olarak açıklandı. Anayasa değişikliği referandumunda dünya genelinde 1 milyon 323 bin 640 Türk vatandaşı seçmenin oy kullandığı bildiriliyor.

Güvenlik nasıl sağlanacak?

İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, referandum günü 251 bin 788 emniyet ile 128 bin 445 jandarma personelinin görev alacağını bildirdi. Soylu ayrıca 26 ilde, 51 bin 148 güvenlik korucusu ve 18 bin 675 gönüllü güvenlik korucusunun da halk oylaması için görevlendirildiğini kaydetti. 6 bin Kara Kuvvetleri Komutanlığı personelinin de ihtiyaç olması halinde takviye olarak planlandığı bildirildi. Pazar günü ayrıca bütün umumi eğlence yerleri, oy kullanma süresince kapalı tutulacak.

Anketler ne diyor?

Son anketlerde Evet oyları önde görünüyor. Kamuoyu araştırma şirketi Konda'nın anketine katılanların yüzde 46,9'u Evet, yüzde 44,1'i Hayır dedi. Konda'nın yüzde 99 güven aralığında hata payını artı - eksi yüzde 2,2 olarak duyurduğu araştırmaya göre, kararsız olan ve sandığa gitmeyeceğini açıklayanların oranı ise yüzde 9 çıktı. Konda, "Bu şartlarda araştırmaya göre Evet yüzde 51,5, Hayır yüzde 48,5 şeklinde hesaplanmaktadır” değerlendirmesini yaptı.

İstanbul merkezli Gezici Araştırma Şirketi'nin Perşembe günü yayınlanan anket sonuçlarına göre ise ankete katılanların yüzde 51,3'ü Evet, yüzde 48,7'si ise Hayır oyu vereceğini bildirdi. Çarşamba günü açıklanan iki ayrı ankette ise Evet oyları yüzde 51 ve yüzde 52 oranındaydı. Reuters'e göre, toplam sekiz anketin ortalaması alındığında Evet oyları yüzde 50,8 çıktı.

© Deutsche Welle Türkçe

Derleyen: Başak Sezen