Türkiye'de 2020 yılı 'çevre' açısından yıkıcı geçti

Sadece 2020'de değil, son birkaç yıla bakıldığında Türkiye'nin en önemli çevre sorunu madencilik. Bu konuda kamuoyunun en sık gündemine gelen bölge ise Kaz Dağları. Buradaki altın madenciliğine karşı 2019'da başlatılan ve ses getiren protestolar bu yıl da devam etti. Hükümet yoğun eylemler karşısında Kanadalı Alamos Gold şirketinin ruhsatını yenilemedi. Ancak sorun henüz çözülmüş değil, Kaz Dağları için yerli ve yabancı birçok maden şirketi sırada bekliyor.

Türkiye’nin önde gelen sivil toplum örgütlerinden TEMA Vakfı’nın da öncelikli olarak ağırlık verdiği konu madencilik. "Türkiye’nin değişik yerlerinde, hatta neredeyse her yerinde, şu günlerde gündemde olan Kaz Dağları, Fatsa, Artvin, Erzincan’da ve diğer illerde altın, gümüş, bakır gibi metalik madenlerin yaptığı ve yapacağı hasarlar gündeme oturdu." diyen TEMA Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı Deniz Ataç, daha bir süre bunlarla ilgili konuşulacağını söylüyor.

Öztunç: Dağlar ovalar peşkeş çekiliyor

Kaz Dağları başta olmak üzere Türkiye’nin dört bir yanında yeni maden ruhsatları veriliyor. CHP Doğa Haklarından Sorumlu Başkan Yardımcısı Ali Öztunç da sadece 2020’de verilen ruhsatların sayısının yaklaşık 1000 olduğunu söylüyor.

"2020 yılı Türkiye’de çevre açısından kötü bir yıl oldu" diyen Öztunç, "Bu coğrafyada ülkeye gelmiş geçmiş çevreye en düşman hükümet Ak Parti hükümeti" yorumunda bulunuyor.

Öztunç, çevre konusunda 2020'yi kötü bir yıl olarak değerlendirmesinin sebebi olarak da siyanürle altın ayrıştırmayı gösteriyor. "Kuzeyden güneye, doğudan batıya her yerde siyanürle altın ayrıştırmasına hükümet izin veriyor" diyen Öztunç, "yabancılara dağların, denizlerin, ovaların peşkeş çekildiğini" iddia ediyor.

CHP Genel Başkan Yardımcısı Öztunç atıklar konusunun da önemine dikkat çekiyor. Avrupa’nın çöplerinin Türkiye’ye getirildiğini söyleyen Öztunç, "Enerji için Türkiye’ye getirildi ama Türkiye’nin dört bir yanı da çöplük haline getirildi" ifadesini kullanıyor.

"Kirli ekonomi modeli"

Atıklarla ilgili DW Türkçe’ye açıklamada bulunan bir diğer isim ise enerji ve iklim uzmanı Önder Algedik. 2020 yılının Türkiye’nin iklim politikaları açısından suiistimallerle dolu bir yıl olduğunun altını çizen Algedik, "Salgın konusunda politika üretmeyen Türkiye, Elektrik Piyasası Kanunu ile plastik çöplerin, araba lastiklerinin yakıt olarak kullanılmasını ve bunlara yenilenebilir enerji teşviği verilmesine tekrar izin verdi" diyor.

Algedik, yeni düzenleme ile Türkiye’de şirketlerin plastik yakıp, bunları da biyokütle yani yenilenebilir enerji kaynağı olarak gösterebileceğini söylüyor. Türkiye’nin 2020 yılında para getiren çöplerden bir ekonomi, para getirmeyen çöpleri de yakarak başka bir "kirli ekonomi" modellediğini vurgulayan Algedik, bunun bedelini de doğa ve toplumun ödeyeceğini belirtiyor.

Kitlesel felaket riski

Türkiye’nin muhtemelen gelecek on yıllar açısından en önemli çevre olayı halen inşaatı devam eden Mersin Akkuyu’daki nükleer santral olacak. Nükleer santrallerde herhangi bir kaza meydana gelmesi, etkisi yüzlerce yıl sürecek kitlesel felaket anlamına geliyor. Henüz dünyada sıfır riskli nükleer santral inşa edilebilmiş değil.

2020’de salgın riski ve inşaat sahasında çok sayıda vakaya rastlanmasına rağmen Akkuyu Nükleer Santrali inşaatının yapımına devam edildiğine işaret eden Ekosfer Derneği’nden enerji uzmanı Özgür Gürbüz, projenin ekonomik açıdan da risk taşıdığını vurguluyor: "Bu santral projesi iptal edilmezse, Rus şirkete verilen piyasa elektrik fiyatının dört katını bulan alım garantisi nedeniyle, Türkiye köprülere verilen yüksek alım garantileri sonucunda olduğu gibi ciddi bir zarara uğrayacak."

Akkuyu Nükleer Santrali devreye girdiğinde Akdeniz gibi önemli bir turizm bölgesi ve milyonlarca insan da nükleer kaza riskiyle birlikte yaşamak zorunda kalacak. Sinop'ta ise nükleer santralin pahalı olması ve hükümetin bu maliyeti karşılamak istememesi üzerine Japonya projeden çekildi. Ancak, ortada "kamuoyuna açıklanan bir şirket olmamasına rağmen" ÇED süreci devam etti. Sinop'taki proje de, Akkuyu gibi halkın itirazlarının ciddiye alınmadığı ve başından itibaren hukuksuzluk tartışması yaratan bir proje.

Ülkedeki termik santral projelerine de değinen enerji uzmanı Gürbüz, 2020’de yargı kararları, salgın ve ekonomik krizin birleşmesiyle yeni kömür santral projeleriyle ilgili haberlerin azaldığını söylüyor. Ancak bunun hükümetin politikasının değiştiği anlamına gelmediğini de hatırlatıyor.

TEMA Vakfı da termik santral projelerini yakından takip ediyor. Vakfın yönetim kurulu başkanı Ataç, tarımsal SİT alanı ilan edilmiş alanlarda dahi termik santral projelerinin planlanmasından şikayetçi. Ancak Ataç mahkemelerden bu konuda olumlu haberler de çıktığını kaydediyor ve "Çanakkale Yenice, Eskişehir Alpu ve Ankara Nallıhan’dan iyi sonuçlar geldi." diyor.

İklim değişikliği Türkiye'de de kendini gösteriyor

Ataç, iklim konusunda da hem hükümete hem de bireylere çağrıda bulunuyor: "İklim değişikliği gündeme tüm ağırlığı ile girdi. Yıllardır bilim insanlarının söylediği gibi bir yandan kuraklık, bir yandan seller yaşanmaya başladı. Türkiye Giresun’da 10 canını kaybetti seller nedeniyle. İstanbul ve Anadolu’da başka kentlerde su sıkıntısı var. Yağmur ve kar yağışlarının azlığı ve kuraklık konuşuluyor. Bu konularda yeni yılda acilen hem yönetimin hem de teker teker bireylerin harekete geçmesi lazım."

Birçok uzmana göre iklim değişikliğinin kendini hissettirdiği alanlardan biri de orman yangınları. CHP Doğa Haklarından Sorumlu Başkan Yardımcısı Öztunç da, 2020’de çok sayıda orman yangınının meydana geldiğini hatırlatıyor. Hükümete, bu yangınların çıkmasını önlemek yerine yangınları söndürmekle ilgilendiği eleştirisini getiren Öztunç, bu konuda "Türkiye’nin yangın politikası değişmeli" diyor.

HES gündemde değil ama hâlâ çevre sorunu

Bundan birkaç yıl önce ülkenin gündemini yoğun bir şekilde meşgul eden hidroelektrik santral projeleri 2020’de çok fazla konuşulmadı. Çevre hukuku avukatlarından Alp Tekin Ocak, bunun sebebini şöyle açıklıyor: "Hidroelektrik santral sayısının nispeten azalmış olması sebebiyle gündemi çok fazla işgal etmiyor gibi gözükse de, maalesef bu su yapıları artık 'alışmış' olmamız sebebiyle gündemimizde olmadı. Zira varlar. Hem de derelerin sularının en berrak olduğu üst kotlarında yapılıyorlar." Avukat Ocak, 12 bin yıllık Hasankeyf’in 2020’de sular altında kaldığını da "Hem de üstüne beton dökülerek!" sözleriyle hatırlatıyor.

Çevre konusunda farkındalık artıyor

Türkiye'de 20 milyon üyesi bulunan Change.org'da 2020'de başlatılan kampanyaların 938’i çevre başlığı altında. Bir yıl önce bu sayı 784’tü. Bu da sorunların ve kamuoyundaki farkındalığın yıllar içinde daha da arttığının bir göstergesi olarak değerlendiriliyor. Avcılığın yasaklanmasından Adana’daki kömürlü termik santral projesinin iptal edilmesine kadar pek çok kampanyaya milyonlarca imza atıldı. Bu kampanyaların bir kısmı da çevrecilerin zaferi ile sonuçlandı.

Yeni yıla girerken Türkiye'de çevre konusunda çözüm bekleyen pek çok konu var. İklim krizine çare olması umulan Paris Anlaşması’nın Meclis’ten geçirilmesinden Kanal İstanbul Projesi’ne, zehir saçan kömürlü termik santral yatırımlarından Salda Gölü’ne çok sayıda gündem maddesi sırada bekliyor.

 

Serkan Ocak

© Deutsche Welle Türkçe